۳سال پیش هنگامی‌که کتاب گیاهان دارویی را منتشر‌کردم، شادروان «دکتر فرخ سیف‌بهزاد» از سر لطف آن را در نشریه‌ی پزشکی امروز معرفی‌کردند و پیشنهاد فرمودند که در اولین‌فرصت مقاله‌ای دربارهی گیاه مریم‌گلی تهیه نمایم. به ایشان گفتم اگر اجازه دهند موضوع گیاه مریم‌گلی را پس‌از نوشتن مقاله‌هایی در باره‌ی دیگر گیاهان دارویی ارائه نمایم.
اینک این گیاه دارویی را با گرامی‌داشت نام و یاد شادروان «دکتر‌بهزاد»، به خوانندگان نکته‌سنج معرفی‌می‌کنم.
مریم‌گلی یکی‌از گیاهان دارویی است که می‌تواند ترشح عرق بدن را مهار نماید. با استفاده از خاصیت دارویی عصاره‌ی این گیاه، فرآورده‌های دارویی تهیه و عرضه شده‌است.
در یکی‌از کارخانه‌های داروسازی ایران نیز از عصاره‌ی خشک سرشاخههای جوان مریم‌گلی قرص‌هایی تولید شده‌است که به‌عنوان کم‌کننده‌ی ترشح عرق به‌طور اعم و نیز کاهنده‌ی تعریق دوره‌ی یائسگی زنان به‌طور اخص تجویز‌می‌شود. در هر‌قرص از این دارو ۱۰۰میلی‌گرم از عصاره‌ی گیاه وجود دارد. سازنده‌ی دارو مواد مؤثره‌ی سرشاخههای جوان و برگ گیاه مریم‌گلی را ۳تا۸ درصد تانن‌های گروه کاتشین (سالویاتانن)، اسیدهای فنولیک (رزمارینیک، کافییک، کلروژنیک و...)، فلاونوئیدها (اپی‌ژنین و لوتیولین) و اسانس‌های فرار (سینیول و....)، هومولن، کامفن، لیمونن و...، ذکرکرده است. در برگهای مریم‌گلی اسانس، ساپونین و یک ماده‌ی تلخ به‌نام پیکروسالوین (Picrosalvin)، سینیول و دی‌ترپن، فلاو نوئید، اسیدهای فنو لیک و مواد دیگر وجود دارد که برای بهبود بسیاری‌از‌ناخوشی‌ها مفید می‌باشند. اسانس برگهای مریم‌گلی که به‌رنگ زرد کمرنگ یا مایل به سبز است، بین ۱تا۳درصد متغییر می‌باشند. از اسانس مریم‌گلی در صنایع غذایی، عطرسازی و آرایشی نیز استفاده می‌شود.
مریم‌گلی را در زبان‌فارسی به‌نام مریمی و مریم چمنی نیز می‌شناسند و برای آن خواص شفابخش گیاهان تیره‌ی لبدیسان (مانند نعناع، آویشن و بادرنجبویه) را قائلند.
نام‌علمی‌مریم‌گلیSalvia officinalis-L و نام انگلیسی آن Commmon Sage است. نام لاتین این گیاه معنای شفادهنده دارد و از گذشته‌ی دور برای حفظ سلامت بدن از آن استفاده شده‌است. مریمی، گیاهی است علفی و چندساله که به خانواده‌ی نعناعیان تعلق دارد. مریم‌گلی ساقه‌ای پوشیده از کرک و چهارگوش دارد و بلندی آن به حدود ۶۰ سانتیمتر می‌رسد. برگهای این گیاه متقابل، بلند و نیزه‌ای شکل و کرک‌دار با رنگ مایل به سبز می‌باشند. برگهای پایین ساقه، دراز و بیضی‌شکل با دم‌برگ بلند هستند و برگهای قسمت فوقانی ساقه، بدون دم‌برگ یا با دم‌برگ کوتاهی مشاهده می‌شوند. سطح فوقانی و تحتانی برگ‌ها پوشیده از کرک‌های ظریف می‌باشد. ریشه، راست و دارای انشعابات فراوان ساقه است. گلهای این گیاه رنگ آبی روشن، صورتی یا سفید متمایل به بنفش دارند و به‌صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه‌ها روی چرخه‌های مخصوصی مشاهده می‌شوند. برگ خشک مریم‌گلی معطر و طعم آن تند و کمی تلخ است.
مریم‌گلی بومی منطقه‌‌ی مدیترانه است و به‌عنوان گیاه زینتی نیز پرورش‌داده می‌شود. برگهای تازه و یا خشک‌شده‌ی مریم‌گلی را برای درمان استفاده می‌کنند و در شکل زیر برگ و گل مریم‌گلی مشاهده می‌گردد.
دیسقوریدس(Dioscorides) پزشک معروف یونانی، در کتابش مریم‌گلی را برای درمان بیماری‌های متعدد مفید دانسته و نوشته است که این گیاه در درمان خونروی‌ها، سنگ‌کلیه، تب و بی‌نظمی‌های قاعدگی مفید است. دیسقوریدس، در‌حدود سال۳۰میلادى در بخشی‌از یونان متولد‌شد و سال‌های متمادی به شناسایى و آزمایش گیاهان و مواد دارویى مختلف پرداخت و نتایج بررسی‌های خود رابه‌صورت‌کتابی‌با‌نام Medica Materia (بنیاد پزشکی) مشتمل بر ۷ گفتار تدوین کرد.
به نوشته‌ی مترجم کتاب دیسقوریدوس،در این کتاب حدود یک‌هزار موضوع اصلی مشتمل‌بر گیاهان دارویی، خوراکی و سمی، فرآورده‌های خوراکی و دارویی جانوری، کانی‌ها، پیامدهای گزش و نیش‌زدگی جانوران گوناگون، سم‌شناسی، علل، نشانه‌ها و درمان آنها و همچنین انواع مسمومیت‌ها معرفی و دربارهی هر‌موضوع توضیحات کافی داده شده‌است.
بنابراین مریم‌گلی از گذشته‌ی دور در مجموعه‌ی گیاهان طبی یونانی‌ها و رومی‌ها قرار‌داشته و در آن زمان به‌عنوان داروی مؤثر برای معالجه‌ی عوارض ناشی‌از نیش حشرات و نیز داروی تقویت‌کننده‌ی بدن و روح انسان و افزایش طول‌عمر به‌کار می‌رفته است. از قرن نهم میلادی این گیاه به اروپا برده‌شد و در برخی‌از کشورهای اروپایی برای مدت‌ها به‌عنوان یک دمنوش مورد استفاده‌ی عموم قرار‌گرفت. پس‌از آن مریم‌گلی به چین وارد شد و به‌طور همه‌جانبه‌ای کاربرد پیدا‌کرد؛ به‌طوری‌که در قرن هفدهم میلادی چینی‌ها در‌مقابل دریافت هر‌کیلو از برگهای خشک‌شده‌ی‌مریم‌گلی 3تا4کیلوگرم چای چینی می‌دادند. در‌حال‌حاضر از مریم‌گلی و اسانس آن برای معطر‌کردن و خوشبوکردن خوراکی‌ها، به‌ویژه گوشت‌های کنسروشده و انواع سوسیس و کالباس استفاده می‌شود و در صنایع عطرسازی نیز کاربرد دارد.
پزشکان سنتی ایران مریم‌گلی را به‌عنوان تب‌بر و تقویت‌کننده‌ی معده و ادرار‌آور تجویز‌می‌کردند و طبیعت آن را گرم و خشک می‌دانستند. از مریم‌گلی برای درمان نقرس، رماتیسم و کم‌کاری کلیه نیز بهره‌می‌گرفتند. به‌علاوه این گیاه را در استعمال خارجی نیز برای التیام زخم‌ها و خراش‌های پوستی (آزمایش‌های متعدد خواص ضدباکتریایی و ضد‌ویروسی و ضدقارچی گیاه را نشان داده است) به‌کار می‌بردند. از دم‌کرده‌ی برگ و سرشاخههای مریم‌گلی برای قطع جریان شیر در مادران شیرده که شیر‌دادن را متوقف‌کرده بودند، استفاده می‌شد. به‌طور‌کلی دم‌کرده‌ی مریم‌گلی را برای کمک به هضم غذا، تشنج، ضعف اعصاب، کم‌کردن مقدار قند‌خون و نیز قاعده‌آور به‌کار می‌بردند و عوارض یائسگی را با آن کاهش‌می‌دادند. البته تأثیر مریم‌گلی در دیابت نوع2 مورد بررسی قرار‌گرفته و در گذشته نیز جوشانده‌ی آن‌را برای این منظور تجویز‌می‌کردند.
دم‌کرده‌ی ۰/۵ تا۱گرم مریم‌گلی در ۱فنجان آب‌جوش به‌مدت ۱۰دقیقه و نوشیدن ۳فنجان از این دم‌کرده در روز، به هضم غذا کمک‌می‌کند و اگر پیش‌از خواب ۲فنجان از این دم‌کرده نوشیده شود از میزان تعریق می‌کاهد. دم‌کرده‌ی مخلوط مریم‌گلی و زیزفون نیز برای کاهش عرق شبانه توصیه شده‌است. باتوجه به این‌که مریم‌گلی خاصیت ضدباکتریایی و ضد‌ویروسی نشان‌می‌دهد، می‌توان دم‌کرده یا جوشانده‌ی ۲گرم مریم‌گلی در ۱۰۰گرم آب را برای بهبود عفونت‌های دهان غرغره کرده و نیز زخم‌های پوستی را با آن شستشو داد.
به‌طور‌خلاصه مریم‌گلی خاصیت مهار‌کننده‌ی ترشح عرق دارد، کبد را تقویت می‌کند، ضد‌عفونی کننده است و آثار ضدباکتریایی دارد، در تنظیم قاعدگی زنان و بهبود عوارض یائسگی مؤثر است و ترشح شیر را کاهش‌می‌دهد. خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد، در بیماری آلزایمر و نیز سرطان مفید است و از مقدار قند‌خون می‌کاهد.
ثبت نظر