سروما

سروما‌(Seroma)، تجمع مایع شفاف آب‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است که گاهی اوقات پس‌از جراحی در بدن ایجاد ‌می‌گردد و معمولاً حاوی یک مایع زرد رنگ متمایل به سفید هستند که مایع آبگون (Serous fluid) نامیده‌می‌شود. این همان مایعی است که در تاول‌ها و زخم‌های تازه مشاهده می‌شود. سروما زیر پوست برآمدگی ایجاد می‌کند. با آزمایش‌کردن این برآمدگی‌ها می‌توان مشخص‌کرد که آنها حاوی خون، چرک یا مایع دیگری هستند.  زمانی‌که رگ‌های خونی کوچک پاره ‌می‌شوند، ممکن‌است پلاسمای‌خون به بیرون تراوش‌کند؛ التهاب ناشی‌از سلول‌های آسیب‌دیده‌ در‌حال مرگ نیز می‌تواند در تشکیل این مایع تأثیرگذار باشد.

سروما نسبت به هماتوم که حاوی سلول‌های قرمز خون است و آبسه که حاوی چرک می‌باشد و به‌دلیل عفونت رخ‌می‌دهد، متفاوت بوده و علاوه‌براین، مایع سروما نسبت به لنف نیز متفاوت می‌باشد.

علاوه‌بر‌این، در برخی‌از موارد ممکن‌است سروما به‌دلیل جراحت رخ دهد، مثلاً زمانی‌که تورم اولیه‌ی ناشی‌از یک ضربه یا سقوط به‌طورکامل برطرف نشود. مایع آبگون باقی‌مانده باعث ایجاد سروما می‌شود که معمولاً بدن در‌طول زمان به‌تدریج آن‌را جذب‌می‌کند (غالباً ظرف چند‌روز یا چند‌هفته).با وجود این، بعضی اوقات مقداری بافت کلسیفیته باقی‌می‌ماند. سروما به‌طور ویژه پس‌از جراحی پستان (برای مثال بعد‌از ماستکتومی)، جراحی‌های شکم و جراحی‌های ترمیمی مشاهده‌می‌شود.

سروما در پرتودرمانی پستان جزئی (Partial) به‌عنوان یک هدف‌درمانی در‌نظرگرفته‌می‌شود و هرقدر مداخله‌ی جراحی انجام‌شده بزرگتر باشد، احتمال پدیدارشدن سروما نیز بیشتر خواهد بود. برطرف‌شدن سرومای بزرگ درمقایسه با موارد کوچکتر بیشتر زمان خواهد برد و احتمال پدیدآمدن عفونت ثانویه  نیز بالاتر خواهد رفت. ممکن‌است این پدیده برای چندین ماه یا حتی برای سال‌ها حضور داشته باشد و بافت اطراف سروما در‌طول‌زمان سفت می‌شود.

سروما در بیشتر موارد در ناحیه‌ی سینه‌ی زنانی مشاهده می‌شود که به‌دلیل سرطان‌پستان تحت عمل‌جراحی قرار‌گرفته‌اند. علاوه‌براین،انجام جراحی‌های زیر نیز می‌توانند باعث سروما شوند:

• کاهش حجم پستان

• ایمپلنت پستان

• بافت‌برداری پستان

• جراحی پلاستیک

• جراحی بازسازی (ترمیم) پستان.

شکل‌گیری سروما، در‌واقع واکنش بدن نسبت به فضای مرده‌ی درون بافت است که پیش‌از جراحی به محلی اتصال داشته است. جراحان انتظاردارند که سروما بعد‌از اعمال جراحی یا در محل شکاف پوست رخ‌دهد. در بیشتر موارد سروما بی‌خطر تشخیص‌داده شده و به‌صورت طبیعی ترمیم‌گردد. سروما هیچ ارتباطی با سلول‌های سرطانی نداشته و خطری برای سلامتی فرد ایجاد‌نمی‌نماید.

بعضی اوقات ممکن‌است مدیریت سروما دشوار باشد. تحقیقات انجام‌شده نشان‌می‌دهند که رویه‌ی بخیه‌زدن جراحی ماستکتومی به‌مقدار قابل‌توجهی شکل‌گیری سروما را کاهش‌می‌دهد. درمان سروما توسط بیرون‌کشیدن آن با سوزن (FNA) همیشه از موارد بحث‌برانگیز بوده و برخی آن‌را به این دلیل پیشنهاد‌کرده‌اند که سروما می‌تواند محیط کشتی برای باکتری باشد. اما برخی دیگر این روش را تنها برای مقادیر زیاد تجمع مایع پیشنهاد‌می‌کنند، زیرا حتی یک تخلیه‌ی انجام‌شده تحت‌شرایط ضدعفونی شده نیز می‌تواند باعث عفونت گردد. با‌توجه به حجم و مدت‌زمان تراوش مایع سروزی، برطرف‌کردن آن با استفاده از تخلیه و به‌کاربردن پانسمان‌های فشاری می‌تواند چندین هفته به‌طول بیانجامد. علاوه‌براین، اجرای درناژ لنفاوی دستی (Manual Lymphatic Drainage:MLD) توسط یک متخصص آموزش دیده نیز می‌تواند در مدیریت و درمان سروما کمک‌کننده باشد.

برای نمونه، چنانچه بعداز انجام یک بیوپسی از بافت نرم، تراوش مایع یا خونابه برطرف نگردد، ممکن‌است بـازگشت بیمار به اتاق جـراحی بـــه‌منظور قراردادن نوعی درنــاژ‌ساکشن بسته‌ی (Closed Suction Drain) داخل زخم ضرورت‌داشته باشد. معمولاً انجام این رویه ضروری نیست و مدیریت محافظه‌کارانه (Conservative Management) پاسخگو خواهد بود.

درمورد لامپکتومی می‌توان انتظارداشت که گاهی اوقات تشکیل سروما در محل لامپکتومی، از این لحاظ که در حفظ‌کردن تراز و نمای (Contour) سینه مفید خواهد بود‌، سودمند است‌. در برخی موارد نیز پیش‌از یک دوره‌ی پرتودرمانی تکمیلی پس‌از جراحی، ممکن‌است نیاز به ‌تخلیه‌کردن سروما وجود داشته باشد‌.

پیشگیری:

پس‌از بازسازی قفسه‌ی‌سینه (ماسکتومی دوطرفه) در مردان دوجنسیتی (Trans men) یا عمل بزرگ‌کردن سینه، معمولاً جراحان برای جلوگیری‌از سروما‌، بستن سینه برای ۶ هفته را پیشنهاد‌می‌کنند.

علل:

سروما معمولاً ۷ ‌تا‌ ۱۰ ‌روز بعد‌از جراحی پدیدار‌می‌شود. بعد‌از آنکه درن‌هاخارج شده‌اند، ممکن‌است در نواحی تحت عمل‌جراحی قرارگرفته، نقاطی پدیدار شوند که متورم بوده و زیر پوست حالتی شبیه به مایع دارند.

جراحی باعث آسیب‌رسیدن به رگ های لنفاوی و خونی و همچنین بافت اطراف می‌شود. بدن این آسیب را احساس‌کرده و با ارسال مایع آب‌گونه (سروز) واکنش نشان‌می‌دهد و درواقع یک واکنش التهابی رخ‌می‌دهد.

به‌همین‌خاطر است که بعد‌از جراحی، تورم و درد وجود دارد. در برخی موارد این مایع آب‌گونه حبابی (Pocket) را تشکیل می‌دهد که به بروز یک سروما منجر خواهد‌شد. منشأ دقیق سروما به‌طور‌کامل مشخص نیست. با وجود این، تعدادی از عوامل خطرساز وجود دارند که می‌توانند احتمال بروز پیدایش آن را افزایش دهند که عبارتنداز:

• سن

• اندازه‌ی‌پستان

• حضور و تعداد گره‌های سرطانی در زیر‌بغل

• جراحی‌های بافت‌برداری درگذشته

• استفاده از داروهای هپارین یا تاموکسیفن.

عوارض:

عوارض زیر برخی اوقات با سروما اشتباه گرفته می شوند:

هماتوم: تراکم خون در یک فضای مرده در درون بدن است. این عارضه معمولاً زمانی ایجاد‌می‌شود که بدن در‌حال ترمیم پیدا‌کردن از یک عمل‌جراحی بوده و یک رگ‌خونی کوچک باز‌می‌شود. هماتوم باید تخلیه‌شود زیرا می‌تواند دردآور باشد، جای زخم روی بدن ایجاد کند و باعث عفونت گردد.

لنفوسل: تجمع غیر‌عادی مایع لنفاوی بعد‌از یک عمل‌جراحی است.

آبسه: تجمع دردناک چرک است که معمولاً به دلیل عفونت باکتریایی رخ می دهد. چرک یک مایع غلیظ است که حاوی سلول‌های سفیدخون، بافت مرده و باکتری می‌باشد. بیشتر موارد آبسه‌ها زیر‌پوست رخ‌می‌دهند، اما ممکن ‌است داخل یک ارگان یا فضای بین ارگان‌ها نیز پدیدار شوند.

درمان:

دربیشتر موارد سروما به‌صورت طبیعی ترمیم پیدا کرده و در طول یک ماه درون بدن جذب می‌شود. در‌موارد شدیدتر ممکن‌است جذب مجدد آنها در بدن تا یک‌سال طول بکشد. همچنین ممکن‌است بعد‌از ترمیم سروما، در‌آن ناحیه سفت‌شدگی بافت ایجاد شود.

چنانچه آن ناحیه دردناک شود یا بهبودی در وضعیت سروما مشاهده نشود، پزشک می تواند آن را تخلیه کند. بسته به‌شدت یک سروما می‌توان آن‌را بیش‌از یک‌بار تخلیه‌کرد. اما تخلیه‌کردن درازمدت می‌تواند خطر عفونت را افزایش‌داده و همچنین مدت زمان ترمیم را نیز افزایش می‌دهد.

امروزه سروما به‌عنوان یکی‌از اثرات جانبی جراحی در‌نظر گرفته می‌شود.

برخی‌اوقات فرایندی به‌نام آسپیراسیون سوزن ظریف (FNA) برای تخلیه‌‌کردن ناحیه‌، مورد استفاده قرار‌می‌گیرد. علاوه‌براین، روشی مناسب برای نظارت‌کردن برحجم مایع تراوش‌شده درنظر گرفته می‌شود.

در‌صورت عود‌کردن سروما، یکی‌از گزینه‌های ممکن، استفاده‌از یک لوله‌ی درناژ است تا ناحیه‌ی سروما تمیز نگهداشته شود. درناژ خطر عفونت را افزایش‌می‌دهد و باید توسط یک متخصص ورزیده و در محیطی پاکیزه انجام شود.

در‌صورت بهبود نیافتن سروما یا بدترشدن نشانه‌های زیر، بیمار باید با پزشک خود در ارتباط باشد:

• حجم مایع در‌حال افزایش پیدا‌کردن باشد.

• سروما روی ناحیه‌ی جراحی یا آسیب فشار ایجاد‌کند.

• نشانه‌های عفونت مانند قرمزی و گرمی بروز پیدا‌کند.

• تورم ناحیه افزایش پیدا‌کند.

خشک‌شدن سروما به‌صورت ‌طبیعی احتمالاً چندین هفته طول خواهد‌کشید. بهترین روش برای ترمیم سروما در‌صورت عدم بروز عوارض دیگر، خشک‌شدن آن در‌حالت طبیعی است‌. برای سرعت‌بخشیدن به فرایند ترمیم می‌توان در ناحیه‌ی سروما حرارت اعمال‌کرد. می‌توان در هر‌محدوده‌ی زمانی چند‌ساعته (هر چند ساعت یک‌بار) برای ۱۵‌دقیقه یک پد حرارتی یا کمپرس گرم را روی ناحیه‌ی آسیب‌دیده گذارد. این رویه به خشک‌شدن مایع کمک‌کرده و باعث برطرف‌شدن درد مربوط به ناحیه‌ی برش خواهد‌شد. باید اطمینان حاصل‌ کرد که حرارت اعمال‌شده بالا نباشد و کمپرس برای مدت طولانی روی ناحیه باقی‌‌نماند. حرارت زیاد می‌تواند به تجمع مایع بیشتر در سروما منجر شود.

علاوه‌براین، وابسته به محلی که تحت‌تأثیر سروما قرار‌گرفته است، بالا نگهداشتن آن نیز می‌تواند به خشک‌شدن مایع کمک‌کند.

در‌صورت بزرگ‌تر‌شدن سروما یا اعمال فشار بیش‌از‌حد روی پوست یا یک ارگان، ناحیه خشک خواهد شد. سروما می‌تواند احتمال عفونت در محل جراحی را افزایش دهد و در‌نتیجه باید تحت نظارت قرارداشته باشد.

در برخی‌از بیماران، بهترین گزینه آن است که سروما را در وضعیت خود رها‌کنیم. برای بیماران سرطانی، یکی‌از نگرانی‌ها آن است که برخی اوقات سروما می‌تواند باعث به‌تأخیر‌افتادن درمان‌های سرطان شود.

در‌حال‌حاضر سروما به‌عنوان یکی‌از اثرات‌جانبی جراحی در‌نظرگرفته می‌شود که در تمامی بیماران بروز پیدا‌نمی‌کند.

درناژ ساکشن بسته، یکی‌از گزینه‌های اصلی برای جلوگیری‌از شکل‌گیری آنها است. در تکنیک‌های جدید تلاش‌می‌شود که حجم فضای مرده کاهش‌داده شود تا از تشکیل سروما پیشگیری‌گردد.

مراقبت از ناحیه‌ی‌جراحی در منزل:

بعداز جراحی، معمولاً یک بانداژ سفت (Tight bandage) روی ناحیه‌ی درمان قرارداده می‌شود. از پانسمان برای پاکیزه نگهداشتن محل و مقابله با باکتری‌ها استفاده ‌می‌شود. علاوه‌براین، پانسمان از تجمع مایع و بازشدن ناحیه‌ی جراحی و بخیه‌زده شده نیز جلوگیری‌می‌نماید.