سردردهای مزمن روزانه

تعریف
بسیاری از مردم درزمان‌های مختلف دچار سردرد می‌شوند. اما اگر سردرد چند روزی پی‌درپی وجود داشته باشد گفته می‌شود نوعی دردسر موسوم به  سردرد مزمن روزانه وجود دارد.
ماهیت بی‌وقفه وپیوسته‌ی سردردهای مزمن روزانه سبب شده است تا این سردردها را از ناتوان‌کننده‌ترین انواع سردرد بدانند. درمان آغازین تهاجمی و تدبیر دائمی و منظم و درازمدت سردرد مزمن روزانه سبب کاهش درد شده و از تعداد موارد بروز آن خواهد کاست.
نشانه‌ها
بنا به تعریف، سردردهای مزمن روزانه باید 15روز در ماه یا بیشتر وحداقل به مدت3 ماه وجود داشته باشند و برای آنکه سردرد مزمن روزانه واقعی (اولیه) تلقی شوند، نباید به علت بیماری دیگری ایجاد شده باشند.
 براساس مدت طول کشیدن ـ بیش از چهار ساعت یا کمتر ازچهار ساعت ـ سردردهای مزمن روزانه را تقسیم‌بندی می‌کنند. سردردهایی که بیشتر طول می‌کشند شایع‌تر بوده و در این مقاله مورد بررسی قرارگرفته‌اند. این سردردها به 4 دسته تقسیم می‌شوند:
ـ میگرن مزمن
ـ سردرد مزمن از نوع تنشی
ـ سردردتازه روزانه دائم
ـ  همــی‌کـــرانــیـاکـونتینـــوا hemicrania continua
میگرن مـزمـن
این سردردها ازمیگرن پراکنده بدون اورا شکل می‌گیرند. برای آنکه میگرن مزمن را بتوان تشخیص داد، بیمار باید هر ماه به مدت 15 روز یا بیشتر و حداقل به مدت 3 ماه دچارسردرد(میگرن یا سردرد تنشی یا هر دو) باشد. افزون براین، باید 8 روز درماه یا بیشتر وحداقل به مدت 3 مـاه، نشـانه‌های زیـــر وجــود داشته باشنـد.
سردرد باید حداقل دارای دو مورد از مشخصات زیر باشد:
ـ فقط دریک طرف سر وجود داشته باشد.
ـ سبب ایجاد حس ضربان یا کوبیـدن شـود.
ـ دردمتــوسط تــا شــدیـــدی ایجـاد کنـد.
ـ بعد از فعالیت جسمی معمولی روبه وخامت گذارد.
و حداقل سبب بروز یکی از حالات زیر شود:
ـ تهوع، استفراغ یا هر دو
ـ حساسیت به نور وصدا
همین‌طور اگرسردرد موجود به داروهای تریپتان یا داروهای دسته‌ی ارگو عکس‌العمل نشان دهد که همزمان با بروز این نشانه‌ها مصرف شده است(8 روز درماه یا بیشتر و حداقل به مدت 3 ماه)،سردرد را میگرن مزمن تلقی می‌کنند.
سردرد مزمن از نوع تنشی
این سردردها از سردردهایی از نوع تنشی tension-type حاصل می‌شوند که گاهی بروز می‌کنند. این سردردها ممکن است چند ساعت طول بکشند و یا پایدار باشند.
سردردهای مزمن ازنوع تنشی دارای حداقل دومورد ازخصوصیات زیر می‌باشند:
ـ درهر دو طرف سردیده می‌شوند.
ـ درد متوسط تا خفیفی ایجاد می‌کنند.
ـ درد ایجاد شده به شکل احساس فشار یا کشیدگی است ولی دارای ضربان نیست.
ـ با فعالیت معمولی جسمی روبه وخامت نمی‌گذارد.
افزون بر  این، هرگز بیش از یک مورد ازحالات زیر با این نوع سردرد دیده نمی‌شود:
ـ حساسیت به نور یا صدا
ـ تهوع( فقط خفیف)
سردرد دائـمی روزانه جـدیـد
این سردردها ازلحظه‌یی که نخستین بار بروز می‌کنند ظرف چند روز به صورت ثابت درمی‌آیند.
سردردهای جدید دائمی روزانه new daily persistent headachesحداقل دارای دو مورد خصوصیات زیر هستند:
ـ سبب احساس درد شبیه فشار یا کوبیدن می‌شوند ولی ضربان ندارند.
ـ درهر دوطرف سردیده می‌شوند.
ـ سبب درد خفیف تامتوسط می‌گردند.
ـ با انجام فعالیت جسمی معمولی تشدید نمی‌گردند.
افزون براین، بیش از یک مورد از حالات زیر با این سردردها دیده نمی‌شود:
ـ حساسیت به نور یا صدا
ـ تهوع (فقط خفیف)
همی‌کرانیاکونتی‌نوا
این سردردها (hemicrania continiua) فقط دریک سمت سرسبب ایجاد درد می‌شوند ومحل درد تغییر نکرده و در سمت دیگر دیده نمی‌شود. همچنین این سردرد‌ها:
ـ روزانه و دائمی بوده و دوره‌های بدون درد ندارند.
ـ درد متوسطی ایجاد می‌کنند ولـــــی دارای مـــواردی از اوج درد هستنـد.
ـ با تجویز داروی ضددرد اینــــدومتاسیــن indometacin بهبود می‌یابند.
ـ گاهی ممکن است شدت یافته و به ایجاد نشانه‌های شبیه میگرن منتهی شوند.
افزون براین، سردرد همی کرانیای مداوم حداقل سبب بروز یکی ازحالات زیر می‌شود:
ـ اشکریزش یا قرمزی چشم درسمت مبتلا
ـ احتقان یا آبریزش بینی
ـ افتادن پلک یا انقباض مردمک
زمان مراجعه به پزشک
بروز گاهگاهی سردرد به فراوانی دیده می‌شود اما باید بروز سردردها را جدی‌گرفت. در صورت وجود هریک ازموارد زیر باید با پزشک به مشاوره نشست:
• به طور معمول بروز 2 یاچند مورد سردرد در هفته
• خوردن روزانه یا تقریباً روزانه مسکن درد به خاطر سردرد
• نیاز به مصرف داروهای ضددرد بدون نسخه به مقدار بیش ازمیزان توصیه شده برای تسکین سردرد
• تغییردرالگوی سردرد
• وخیم‌‌تر شدن سردرد
 درصورتی که سردرد به یکی از صورت‌های زیر باشد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد:
ـ‌ ناگهانی وشدید باشد.
ـ با تب، سفتی گردن، اغتشاش فکری، تشنج، دوبینی، ضعف، کرختی یا اشکال درسخن‌گفتن همراه باشد.
ـ به‌دنبال صدمه به سر ایجاد شده باشد.
ـ به رغم استراحت و استفاده از داروی ضد درد بدتر شود.
علل
علل بسیاری ازانواع سردرد‌های مزمن روزانه به خوبی معلوم نیست. سردردهای مزمن روزانه‌ی حقیقی (اولیه) دارای علت زمینه‌یی قابل شناسایی نیستند. بعضی از عوامل احتمالی دراین مورد عبارت است از:
ـ ایجاد عکس‌العمل‌ بیش ازحد و شدت یافته، نسبت به پیام درد.
ـ کارنکردن درست آن بخش از مغز که پیام‌های درد را فرومی‌نشاند.
سایر دردهایی که  بیشتر دیده می‌شوند ممکن است به علت بیماری‌های مختلف یا شرایط زمینه‌ساز به وجود آیند، ازجمله:
ـ التهاب یا سایر مشکلاتی که در داخل و اطراف عروق خونی مغز وجود دارند مانند استروک
ـ عفونت‌ها، مثل مننژیت
ـ بسیار بالا یا بسیار پایین بودن فشار درون جمجمه
ـ‌ تومور مغز
ـ صدمه تروماتیک (ضربه)مغز
بسیاری از افرادی که غالباً دچار سردرد می‌شوند درواقع دچار اثرکمانه‌کردن ناشی از مصرف فراوان داروهای ضد درد هستند. درصورتی که از داروهای ضددرد، حتی ضددردهای بدون نسخه، بیش از3 روز درهفته (یا 9 روز درماه) استفاده شود، بیماردرمعرض خطر ایجاد سردردهای کمانه‌یی خواهد بود.
عوامل خطرساز
عوامل مختلفی با ایجاد مکرر سردردها ارتباط دارند ازجمله:
ـ‌ اضطراب
ـ‌ افسردگی
ـ اختلالات خواب
ـ چاقی
ـ خورخورکردن
ـ استفاده بیش ازحد ازکافئین
ـ ‌استفاده بیش ازحد از داروی ضــددرد
ـ استفاده‌ی منظم از وضعیت گزینی‌های جسمی که بر سر یا گردن فشار می‌آورد.
عوارض
اگر سردردهای مزمن روزانه موجود باشد، به احتمال زیاد بیمار دچار افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب وسایر مشکلات جسمی و روانشناسیک خواهد بود.
آزمون‌ها و تشخیص
درصورتی که علت سردرد معلوم نباشد، پزشک احتمالاً برای بررسی شناسه‌های بیماری، عفونت‌یا مشکلات پی‌شناسیک، معاینه‌ی جسمی انجام خواهد داد و ممکن است برای شناسایی هر نوع بیماری طبی زمینه‌یی به آزمایش خون یا ادرار هم نیاز باشد. گاهی بررسی‌های تصویر‌سازی مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا اسکن تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI) توصیه می‌شود. استفاده از الکتروآنسفالوگرام (EEG) به تشخیص تــومــور، صــدمه یا آماس مغز کمک می‌کند.
روش‌های درمان وداروها
درمان هر یک از بیماری‌‌ها یا حالات زمینه‌ساز، غالباً از تعداد موارد سردرد خواهد کاست. وقتی بیماری یا حالت زمینه‌سازی موجود نباشد، درمان بر پیشگیری از درد پیش از شروع آن متمرکز خواهد بود.
راهکارهای اختصاصی پیشگیری متفاوت است و به نوع سردرد موجود و استفاده‌ی بیش ازحد از دارو که درایجاد سردرد سهیم است بستگی دارد زیرا در صورتی که بیش از سه روز در هفته از داروهای ضد درد استفاده شده باشد سردرد به وجودخواهد آمد. نخستین گام در درمان، توقف استفاده از این داروها است. وقتی بیمار آماده شد درمان پیشگیری را شروع کند، پزشک داروهای زیر را توصیه خواهد کرد:
ضدافسردگی‌ها. ضدافسردگی‌های سه حلقه‌یی مانند نورتریپتیلین nortriptylline برای درمان سردرد مزمن مورد استفاده است. استفاده از این داروها به درمان افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب نیز کمک می‌کند که غالباً با سردرد روزانه‌ی مزمن همراه هستند. سایر داروهای ضدافسردگی از نوع مهارکننده‌ی‌ بازجذب گزینشی سروتونین(SSRI) مانند فلوکستین fluoxetine دردرمان افسردگـی و اضطـــراب نیــز سودمند است.
بتابلوکرها. این داروها که بیشتر درمان فشار خون بالا مورد استفاده‌اند از داروهای اصلی پیشگیری از میگرن‌های دوره‌یی هم به شمار می‌آیند. بعضی از بتابلوکرها عبارتند از آتنولول atenolol، متوپرولول metoprolol و پروپرانولولpropranolol. گاهی بتابلوکرها همراه داروهای ضدافسردگی تجویز می‌شوند و این تلفیق مؤثرتر ازتجویز جداگانه‌ی هریک از این دو دارو به تنهایی است.
داروهای ضدتشنج. به نظر می‌رسد مصرف بعضی داروهای ضدتشنج از میگرن پیشگیری می‌کنند. برای پیشگیری ازسردردهای مزمن روزانه نیز می‌توان ازاین داروها استفاده کرد ازجمله گاباپنتین gabapentin، توپیرامات topiramate و دی‌والپروئکس سدیــم.
NSAID. استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ناپروکسن ممکن است سودمند باشد به ویژه اگر بیمار مصرف سایر داروهای مسکن درد را کنار گذاشته باشد. وقتی سردرد شدید است، می‌توان ازاین داروها به صورت دوره‌یی استفاده کرد.
توکسین بوتولینیوم. تزریق Botulinum toxin type A یا بوتاکسBotox در بعضی افراد سبب تسکین شده و اختصاصاً برای افرادی که نمی‌توانند روزانه دارو مصرف کنند زندگی بخش است.
متأسفانه، بعضی سردردهای مزمن روزانه نســبت به تـــمام داروها مقاومنـد.
طب جانشین
برای بسیاری از افراد روش‌های درمان مکمل یا جانشین سبب تسکین درد سردرد می‌شود. اما باید دراستفاده از این روش‌ها جانب احتیاط را رعایت کرد. بسیاری از روش‌های درمانی مکمل یا جانشین از نظر درمان سردرد مورد بررسی قرار نگرفته‌اند و آنهایی هم   که بررسی شده‌اند به انجام پژوهش  بیشتر نیاز دارند.
آکوپونکتور. دراین تکنیک قدیمی و باستانی ازفرو کردن سوزن های مویی درنقاط مشخص پوست استفاده می‌شود. نتایج بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که استفاده از آکوپونکتور به کاهش کثرت و شدت ســــردرد مــزمــن کمـک می‌کنــد.
بیوفیدبک. دردرمان سردردها، ممکن است استفاده ازبیوفیدبک biofeedback یا پس خوراند نافع باشد. دربیوفیدبک می‌توان کنترل کردن سردرد را ازطریق آگاه شدن بیشتر به آن و سپس تغییر دادن بعضی از عکس‌العمل‌های جسمی مانند تنش عضله، سرعت قلب و دمای پوست آموخت.
مراقبه. انجام مراقبه به بیمار کمک می‌کند تا از نظر جسمی انبساط یافته و از نظر ذهنی آرام بماند. با انجام مراقبه، یک  حالت آرامش عمیق پدید می‌آید که طی آن تنفس کند شده وعضلات انبساط پیدا می‌کنند. این حالت به تدبیر درد وکاهش استرس منتهی می‌شود.
ماساژ. ماساژ سبب کاهش استرس، تسکین درد و پیدایش تن‌آرامی می‌شود. با وجودی که ارزش ماساژ در درمان سردرد مشخص نشده است ولی در صورتی که عضلات پشت سر، گردن و شانه‌ها سفت و حساس به درد باشند، به خصوص سودمند است.
گیاهان، ویتامین‌ها و املاح‌معدنی. طبق مدارک موجودگیاه بابونه کبیر و حشیشهًْ القزاز butterbur از میگرن جلوگیری کرده یا ازوخامت آن می‌کاهند استفاده از مقدارخوراک بالای ریبوفلاوین (ویتامینB2) نیز با اصلاح کمبودهای جزئی دریاخته‌های مغزی از میگرن پیشگیری می‌کند. مکمل‌های کوانزیم Q10 نیز دربعضی افراد سودمند است و مکمل‌ خوراکی سولفات منیزیم نیز ازکثرت سردردها در بعضی افراد می‌کاهد ولی نتایج بررسی‌های انجام شده دراین مورد متناقض است. باید از پزشک درمورد صحت انجام این درمان ها سوال کرد. خانم‌های باردار نباید از بابونه کبیر، حشیشهًْ القزاز یا ریبوفلاوین استفاده کنند.
تحریک الکتریکی عصب پس سری. در این روش از قراردادن یک الکترود کوچک که با باتری کار می‌کند و با عمل جراحی نزدیک عصب پس سری در قاعده‌ی گردن کاشته می‌شود استفاده می‌کنند. این الکترود ضربان‌های دائمی انرژی به عصب می‌فرستد تا درد آرام شود. این رویکرد تحقیقاتی است و تاحدی نتایج خوبــی به بـــار آورده است ولی روش درمــان استـــانــــدارد به شمار نمی‌آیــد.
مقابله وحمایـت
سردردهای مزمن روزانه سبب اختلال درشغل، روابط وکیفیت زندگی می‌شوند. اما بیمار می‌تواند دراین مورد به چالش برخیزد.
دردست گرفتن کنترل امور. بیمار باید خود را موظف کند تا از زندگی رضایت کامل ببرد. برای ایجاد یک برنامه‌ی‌درمانی مؤثر باید با پزشک همکاری کرد. بیمار باید کاملاً مراقب خود باشد. باید کارهایی انجام دهد که مایه‌ی شادی روان می‌شود. همچنین هر روز باید وقت کافی برای خود و عزیزان گذاشت.
جستجوی تفاهم. نباید انتظار داشت دوستان و عزیزان بدانند چه چیز بهتر  است. بیمار آنچه نیاز دارد مثل تنهایی یا توجه کمتر به سردرد را از آنان بخواهد.
تشکیل گروه‌های حمایتی. گاهی سخن گفتن با افرادی که دچار سردرد هستندسودمند است. باید در ناحیه‌ی محل زندگی به دنبال یک گروه حمایتی گشت تا از معلومات‌شان درمقابله با درد و ناراحتی سردرد سود برد.
ازدست ندادن مشاوره. باید دراستفاده از نظرات یک مشاور یا درمانگرحمایت لازم‌اندوخته و به این ترتیب می‌توان استرس را تدبیرکرد. درمانگر به بیمار کمک خواهد کرد آثار روانشـناسیک درد ســردرد را درک کند.
پیشگیری
مراقبت کامل از خود به پیشگیری از ســردردهای مـــزمــن روزانــه کمک می‌کند.
پرهیز از عوامل شعله‌ورکننده ‌سردرد. درصورتی که نسبت به عوامل شعله‌ور کننده آگاهی نباشد باید سردرد و تمام جزئیات مربوط به سردرد، زمان شروع، کاری که در آن زمان انجام می‌شده است، چیزهایی که درآن روز خورده شده، نحوه‌ی خواب شب قبل ازسردرد، مقداراسترس موجود، مدت ادامه‌ی سردرد، عامل تسکین دهنده را یادداشت کرد و به این ترتیب درنهایت می‌توان الگوی سردرد را شناخت و با استفاده ازگام‌هایی از بروز سـردردها درآینــــده جلوگیــری کـرد.
عدم استفاده بیش ازحداز دارو. مصرف داروهای سردرد ازجمله داروهای بدون نسخه به مقدار بیش از دوبار درهفته درواقع سبب افزایش وخامت وکثرت سردردها خواهد شد. درصورتی که از دارو بسیار زیاد استفاده شود لازم است درمورد بهترین نحوه‌ی ترک مصرف دارو با پزشک مشاوره شود زیرا اگر دارو به صورتی نامناسب قطع شود عوارض جانبی جدی به بار خواهد آورد.
خواب کافی. یک انسان بالغ متوسط هرشب به 7 تا8 ساعت خواب نیاز دارد. همچنین بهتر است در زمان مقرر به بستر رفت و در زمان معین ازخواب بیدار شد.
صرف نظرنکردن از وعده‌های غذا. روز را باید باصرف صبحانه‌ی سالم آغاز کرد. هر روزناهار وشام را در ساعت مقرر صرف کرد. از صرف غذا یا نوشابه‌هایی که به نظر می‌رسد سبب شعله‌ور شدن سردرد می‌گردند باید پرهیز کرد مثل نـوشابه‌های حـاوی کافئیــن.
نرمش منظم. انجام فعالیت جسمی منظم وهوازی سبب بهبود و بهزیستی جسمی و ذهنی می‌شود. انجام ورزش به کاهش استرس کمک می‌کند. با نظر موافق پزشک باید فعالیت‌های لذت‌بخش انتخاب شود مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه سواری. برای پیشگیری ازصدمه، ابتدا باید نرمش را به آهستگی شروع کرد.
 کاستن از استرس. استرس ازعوامل شایع شعله‌ورکننده‌ی سردردهای مزمن است. باید در این مورد سازمان یافته عمل کرد. برنامه‌ی کارها را ساده‌کرد. برنامه‌ی‌ کار را تنظیم نمود. مثبت ماند. وقتی دوره‌ی استرس به انتها رسید، بسیاری از سردردهای ناشی از استرس ازبین می‌روند..
 استفاده از بسط. باید از یوگا، مراقبه و تمرین‌های تن‌آرامی استفاده کرد. باید زمانی را برای آرامش درنظر گرفت. موسیقی شنید، کتاب خواند یا دوش آب گرم گرفت.
کاستن ازمصرف کافئین. درعین حال که بعضی از داروهای سردرد حاود کافئین درکاهش درد سردرد سودمند است ولی سبب تشدید وخامت سردرد هم می‌شود. باید سعی کرد مصرف کافئین (چای و قهوه) را به حداقل رساند یا آن را از جیره‌ی‌غذایی حذف کرد.