هیپرتیروئیدیسم

تعریف
پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدیسم  hyperthyroidism نوعی بیماری است که طی آن غده‌ی‌تیروئید مقدار زیادی هورمون تیروکسینthyroxine تولید می‌کند. پرکاری تیروئید سبب شتاب گرفتن قابل توجه سوخت و ساز بدن شده و به کاهش ناگهانی وزن، تپش سریع یا نامنظم قلب، تعریق و عصبانیت یا آغالش‌پذیری منتهی می‌شود.
درپرکاری تیروئید، چندین گزینه‌ی درمانی وجود دارد. برای آهسته‌شدن سرعت تولید هورمون‌های تیروئید، از داروهای ضد تیروئید و ید رادیواکتیو استفاده می‌شود. گاهی برای درمان پرکاری تیروئید از عمل جراحی برداشتن بخشی از تیروئید یا تمام غده‌ استفاده می‌گردد. درصورتی که بیماری را ندیده گرفته وبه آن اهمیت ندهند، هیپرتیروئیدیسم وخیم خواهد شد ولی به محض تشخیص و شروع درمان، بسیاری از بیماران بهبود می‌یابند.
نشانه‌ها
نشانه‌های هیپرتیروئیدیسم ممکن است شبیه سایر مشکلات سلامتی باشد و این امر تشخیص بیماری را برای پزشک دشوار می‌کند. این بیماری، همچنین سبب بروز انواع گسترده‌ی شناسه‌ها و نشانه‌ها می‌گردد که عبارتند از:
ـ کاهش ناگهانی وزن،حتی وقتی که اشتها ومقدار و نوع غذایی که بیمار می‌خورد تغییری نیافته و یا حتی افزایش یافته است.
ـ‌‌ تندشدن تپش قلب (تاکی‌کاردی tachycardia) (بیش از 100 تپش دردقیقه)، تپش نامنظم قلب (آریتمی arrhythmia) یا ضربه‌های شدید قلب (palpitation)
ـ افزایش اشتها
ـ عصبانیت، اضطراب و آغالش‌پذیری
ـ لرزش tremor که معمولاً به صورت لرزش ظریف دستها و انگشتان دست است
ـ تعریق
ـ تغییر درالگوی قاعدگی
ـ افزایش حساسیت به گرما
ـ تغییر درالگوی کار روده به‌ویژه به‌صورت افزایش دفعات دفع
ـ بزرگ‌شدن غده‌ی تیروئید (گواتر یا غم‌باد goiter) که ممکن‌است به‌صورت تورم در قاعده‌ی گردن دیده شود.
ـ خستگی، ضعف عضلات
ـ دشواری به خواب رفتن
ـ نازک شدن پوست
ـ موی ظریف و شکننده
سالمندان به احتمال زیادتر یا شناسه‌و نشانه‌یی ندارند ویا شناسه‌ها و نشانه‌ها فریبنده‌اند مثل افزایش سرعت قلب، عدم تحمل به گرما و زود خسته شدن ضمن انجام فعالیت‌های معمولی. داروهای موسوم به بتابلوکر که دردرمان فشارخون بالا و سایر بیماری‌ها به کار می‌روند سبب مخفی شدن بسیاری از نشانه‌های پرکاری تیروئید می‌گردند.
افتالموپاتی گریوز
گاهی یک مشکل غیر شایع‌ موسوم به افتالموپاتی گریوز Graves’ophthalmopathy  درچشمان دیده می‌شود به ویژه در صورتی که بیمار سیگاری باشد. در این نابسامانی کره‌ی چشم وقتی ازکاسه‌ی چشم به بیرون برجسته می‌شود که بافت‌ها وعضلات زیر آن متورم شود. این تورم سبب بیرون زدن کره‌ی چشم به بیرون و برجسته شدن آن می‌گردد. این حالت سبب می‌شود سطح پیشانی کره‌ی چشم بسیار خشک شود. مشکلات چشم غالباً بدون درمان بهبود می‌یابد.
شناسه‌ها ونشانه‌های افتالموپاتی گریوز عبارتند از:
ـ برجسته شدن و بیرون زدن کره‌ی چشم
ـ چشمان قرمز یا متورم
ـ اشکریزی یا ناراحتی یک یا هر دو چشم
ـ حساسیت به نور، تاری دید یا دو بینی
ـ التهاب یا کاهش حرکت چشم
زمان مراجعه به پزشک
درصورتی که کاهش وزن بدون توجیه، سریع شدن تپش قلب، تعریق غیر معمول، ورم قاعده‌ی گردن یا سایر نشانه‌های همراه پرکاری تیروئید وجود داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. نکته‌ی مهم، شرح تغییراتی است که مشاهده شده است زیرا بسیاری از شناسه‌ها و نشانه‌های پرکاری تیروئید در  تعدادی از سایر بیماری‌ها نیز دیده می‌شود. درصورتی که بیمار به علت پرکاری تیروئید تحت درمان باشد یا اخیراً تحت درمان قرارگرفته باشد باید به طور منظم به پزشک مراجعه کند و زیر نظر باشد.
علل
تعدادی از بیماری‌ها، ازجمله بیماری گریوز Graves’disease، آدنوم توکسیک toxic adenoma، بیماری پلامر plummer’s disease (گواتر توکسیک مولتی ندولرmultinodular toxic goiter) و التهاب تیروئید thyroiditis سبب ایجاد هیپرتیروئیدیسم می‌شوند.
تیروئید، غده‌یی به شکل پروانه است که درقاعده‌ی گردن و درست زیر سیب آدم Adam’s apple قرارگرفته است. با وجودی که این غده،کمتر از 28گرم وزن دارد ولی تاثیرش بر سلامت انسان بسیار زیاد است. همه‌ی امـور مربوط به سوخت وساز توسط غده‌ی تیروئید تنظیم می‌شود.
غد‌‌ه‌ی‌ تیروئید دوهورمون اصلی تولید می‌کند، تیروکسین thyroxine (باکوته نوشت T4) و تری یدوتیرونین triiodothyronine (باکوته نوشت T3) که برتمام یاخته‌های بدن تأثیر دارند. این هورمون‌ها سبب حفظ سرعت مصرف چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها توسط بدن می‌شوند، به کنترل دمای بدن کمک می‌کنند، برسرعت ضربان قلب تأثیردارند وبه تنظیم تولید پروتئین کمک می‌کنند. غده‌ تیروئید، هورمون کلسیتونین Calcitonin هم ترشح می‌نماید. این هورمون به تنظیم مقدار کلسیم خون کمک می‌نماید.
نحوه‌کار غده‌تیروئید
سرعت آزاد شدن T4 و T3 توسط غده‌ی نخامی pituitary gland و هیپوتالاموسhypothalmus کنترل می‌شود. هیپوتالاموس درقاعده‌ی مغز قراردارد و برای کل سیستم  به عنوان ترموستات عمل می‌کند. حال باید دید نحوه‌ی‌ کار این جریان چگونه است.
هیپوتالاموس برای غده‌ی نخامی پیام می‌فرستد تا هورمونی به نام هورمون محرک تیروئیدThyroid stimulating hormone (باکوته نوشت TSH) تولید نماید. مقدار این هورمون به مقدار T4 و T3 موجود درخون بستگی دارد. اگر میزان T4 و T3 در خون کافی نباشد، میزان TSH افزایش خواهد یافت و درصورتی که میزان این دو هورمون بالا باشد، ازمیزان TSH کاسته خواهد شد.سرانجام، غده‌‌ی تیروئید تولید هورمون‌های خود را بر‌اساس مقدار TSH دریافتی تنظیم خواهد نمود. اگر غده‌ی تیروئید دچار بیماری باشد ومقدار زیادی هورمون تیروئید درخون آزاد نماید، میزان TSH درخون کمتر ازحد طبیعی خواهد ماند. اما در صورتی که تیروئید دچار بیماری نتواند مقدارکافی هورمون بسازد، میزانTSH خون بالا خواهد ماند.
علل بالا بودن تیروکسین (TSH)
 به طور طبیعی، غده‌ تیروئید مقدار مناسبی ازهورمون‌های خود را آزاد می‌کند ولی گاهی مقدار بسیار زیادی هو رمون T4 ترشح می‌‌کند. این حالت درتعدادی از علل دیده می‌شود. ازجمله:
بیماری گریوز. بیماری گریوزیک نابسامانی‌ اتوایمون auto-immune disorder است. دراین بیماری آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط دستگاه ایمنی سبب تحریک تیروئید درجهت تولید مقدار زیادی T4 می‌شوند. این بیماری یکی از شایع‌ترین علل هیپوتیروئیدیسم است. به طورطبیعی، دستگاه ایمنی از آنتی‌بادی برای کمک به حفظ خود در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر مواد خارجی مهاجم به بدن استفاده می‌کند. دربیماری گریوز آنتی‌بادی‌ها به اشتباه به تیروئید هجوم می‌آورند و گاهی به بافت پشت چشم (افتالموپاتی گریوز) و پوست و غالباً به ساق پا درجلو (درموپاتی گریوز(Graves’ dermopathy)حمله می‌کنند. دانشمندان هنوز درموردعلت درست بیماری گریوز مطمئن نیستند ولی باید گفت که چندیــن عامل از  جمــله استعداد ژنتیــکی احتـمالاً دراین زمیــنه نقش دارند.
 ندول‌های پرکار تیروئیدHyperfunctioning thyroid nodules (آدنوم‌سمی، گواترمولتی ندولرسمی، بیماری پلامر). در این شکل ازپرکاری، تیروئید مقدار زیادی T4 می‌سازد. آدنوم، بخشی از غده‌ است که دارای دیواره‌ بوده و از باقی غده جدا است و یک برجستگی غیرسرطانی (خوش خیمی) ایجاد کرده و سبب بزرگ شدن تیروئید شده‌است. البته تمامی آدنوم‌ها هم مقدار زیادی T4 تولید نمی‌کنند و پزشکان نیز درمورد علت آغازین تولید مقدار زیادی هورمون توسط آدنوم‌ها مطمئن نیستند.
 التهاب تیروئید. گاهی غده‌ی‌ تیروئید به علل نامعلوم دچار التهاب می‌شود. این التهاب سبب می‌گردد مقدار زیادی هورمون تیروئید دراین غده انبار شده وبه جریان خون نشت کند. یک نوع نادر تیروئیدیت موسوم به تیروئیدیت تحت حاد است که درتیروئید درد ایجاد می‌کند. سایر انواع این بیماری بدون درد است وگاهی ممکن است پس ازبارداری بروز کند (التهاب بعد از وضع حمل تیروئید postpartumthyrioditis).
عوامل خطرساز
هیپرتیروئیدیسم به خصوص بیماری گریوز بیشتر در خانواده‌ها دیده می‌شود و درخانم‌ها بیشتر ازآقایان شیوع دارد. درصورتی که عضو دیگری ازخانواده دچار بیماری تیروئید باشد، باید درباره‌ی توجیه این حالت و تأثیر آن برسلامت با پزشک به گفتگو نشست ، ضمن آنکه باید توصیه‌های پزشک درمورد پایش عملکرد تیروئید رعایت شود.
عوارض
هیپرتیروئیدیسم ممکن است به بروز تعدادی عوارض منتهی شود:
مشکلات قلب. بعضی از وخیم‌ترین عوارض پرکاری تیروئید در قلب دیده می‌شود. این عوارض شامل است بر تند شدن ضربان قلب، نابسامانی‌ ضرب آهنگ قلب موسوم به فیبریلاسیون دهلیزی atrial fibrillation و نارسایی احتقانی قلب congestive heart faiture. دراین بیماری قلب نمی‌تواند خون را به اندازه‌ی نیاز بدن در بدن به گردش درآورد. این عوارض عموماً با درمان مناسب از بین می‌روند.
شکنندگی استخوان‌ها. درصورتی که پرکاری تیروئید درمان نشود به ضعف وشکنندگی استخوان‌ها منتهی خواهد شد (پوکی استخوان). بخشی ازقدرت استخوان به مقدار کلسیم و سایر مواد معدنی موجود در استخوان وابسته است. زیاد بودن هورمون تیروئید در وارد شدن کلسیم به استخوان‌ها تداخل می‌کند.
مشکلات چشم. درافراد مبتلا به افتالموپاتی گریوز، مشکلات چشم ازجمله بیرون زدن کره‌ی چشم و قرمز شدن یا ورم کردن چشم، حساسیت به نور و تاری دید یا دوبینی مشاهده می‌شود. درصورتی که مشکلات شدید چشم درمان نشونـــد به ازبیــ ن رفتن بینایی منتهی می‌شود.
پوست قرمز و متورم. درموارد نادر، درافراد مبتلا به بیماری گریوز، درموپاتی گریوز به وجود می‌آید که پوست را مبتلا کرده و سبب قرمزی و تورم می‌شود که غالباً درساق‌ و پاها دیده می‌شود.
بحران تیروتوکسیک. پرکاری تیروئید سبب می‌شود بیمار درمعرض بحران تیروتوکسیک thyrotoxic crisis قرارگیرد که درواقع شدت یافتن ناگهانی نشانه‌ها است و به بروز تب، نبض سریع وحتی هذیان منتهی می‌شود. درصورت بروز این حالت، بیمار باید بلافاصله بستری شود.
آزمون‌ها و تشخیص
پرکاری تیروئید با استفـــاده از آزمــــون‌های زیــــر تشخیــص داده می‌شود:
سابقه‌طبی ومعاینه جسمی. در طول معاینه، ممکن‌است پزشک بکوشد هنگام بازبودن دست‌ها لرزش خفیف در انگشتان را تشخیص دهد. رفلکس‌های شدید، تغییرات چشم وگرما، پوست مرطوب ازسایر نشانه‌هایی است که جستجو می‌شود. همچنین ضمن فرو دادن آب دهان، پزشک تیروئید را بررسی می‌کند.
آزمون‌های خون. تشخیص بیماری با آزمایش خون تأیید می‌شود. دراین آزمایش میزان تیروکسین و TSH خون اندازه‌گیری می‌شود. بالا بودن میزان تیروکسین و پایین بودن مقدار TSH یا وجود نداشتن آن، نشانه‌ی‌ تیروئید پرکار است. مقدار TSH اهمیت دارد زیرا این هورمون است که به غده‌ی‌تیروئید خبر می‌دهد تا تیروکسین بیشتری تولید کند. این آزمون‌ها به ویژه درسالمندانی اهمیت دارند که دارای نشانه‌های کلاسیک پرکاری تیروئید هستند.
درصورتی که جواب آزمایش‌های خون حاکی ازپرکاری تیروئید باشد، ممکن است پزشک یک یاچند آزمایش زیر را برای کمک به تعیین علت پرکاری تیروئید توصیه نماید:
آزمون‌ جذب ید رادیواکتیو. برای انجام این آزمون، مقدار کمی ید رادیواکتیو خوراکی تجویز می‌شود. با گذشت زمان، ید در غده‌ی‌‌تیروئید جمع می‌شود زیرا تیروئید از ید برای ساخت هورمون استفاده می‌کند. بعد از 2 ،6 یا 24 ساعت و گاهی پس ازهر سه دوره‌ی زمانی مقدار ید جذب شده توسط غده اندازه‌گیری می‌شود.
بالا بودن میزان جذب ید رادیواکتیو نشانه‌ی ‌آن است که غده‌ی‌تیروئید مقدار زیادی تیروکسین تولید می‌کند. محتمل‌ترین علت یا بیماری گریوز و یا گره (ندول)‌های پرکاراست. درصورتی که پرکاری تیروئید وجود داشته باشد وجذب ید رادیواکتیو پایین باشد، احتمال تیـروئیدیت وجود دارد.
درصورتی که اخیراً عکسبرداری با اشعه‌ی‌ایکس یا اسکن توموگرافی کامپیوتری همراه ماده‌ی کنتراست تزریقی انجام شده باشد باید به اطلاع پزشک برسد. زیرا ممکن است انجام این روش‌ها بر نتایج آزمایش‌ با ید رادیواکتیو اثر بگذارد. دانستن علت ایجاد هیپرتیروئیدیسم به پزشک کمک خواهد کرد برای درمان مناسب برنامه‌ریزی کند. آزمــون‌جذب ید رادیواکتیـــو ناراحت‌کننــده نیست ولی سبــب تماس بیـــمار با پرتو می‌شود.
اسکن تیروئید. ضمن این آزمون، درورید آرنج یا دست بیمار ایزوتوپ رادیواکتیو تجویز می‌شود. سپس بیمار روی تختی دراز می‌کشد وسر را به  عقب می‌کشد و زیر دوربینی قرارگرفته و تصویر تهیه می‌شود که برصفحه‌ی کامپیوتر نقش می‌بندد.
زمان لازم برای انجام این رویه به مدتی بستگی دارد که ایزوتوپ به غده‌ی‌تیروئید می‌رسد. ممکن است با انجام این آزمون بیمار احساس ناراحتی درگردن داشته باشد ضمن آنکه درمعرض پرتوهم قرار خواهد گرفت.
گاهی اسکن تیروئید به عنوان بخشی از آزمون جذب ید رادیواکتیو انجام می‌شود. دراین حالت برای تهیه‌ی تصویر از غده‌ی‌تیروئید از ید رادیواکتیو خوراکی استفاده می‌شود.