بیماری التهابی روده

تعریف:
بیماری التهابی روده inflammatory bowel disease (باکوته‌نوشت‌IBD) عبارت‌است از التهاب مزمن تمامی یا پاره‌یی از لوله‌ی گوارش. بیماری التهابی روده یا IBD اصولاً شامل است برکولیت زخمی ulcerative colitis و بیماری کرون crohn’s disease. ممکن‌است IBD دردناک و ناتوان‌کننده باشد وگاهی به‌بروز عوارض ناتوان‌کننده منتهی شود.
کولیت زخمی یا کولیت اولسرو، یک بیماری التهابی روده‌ی است که سبب التهاب درازمدت بخشی‌از لوله‌ی‌گوارش می‌شود. نشانه‌های بیماری معمولاً به جای آنکه ناگهان ظاهر شود با گذشت زمان پدیدار می‌گردد. کولیت اولسرو معمولاً فقط آستر داخلی روده‌ی بزرگ (قولون یا کولون colon) و راست روده یا رکتوم rectum را مبتلا می‌کند و تنها به صورت کشش‌های ممتد کولون بروز می‌نماید.
بیماری کرون ازبیماریهای التهابی روده است که درهر‌نقطه از آستر لوله‌ی‌گوارش سبب ایجاد التهاب شده و غالباً به‌عمق بافت‌های مبتلا انتشار می‌یابد. این حالت به‌پیدایش درد‌شکم، اسهال شدید و حتی سوء‌تغذیه منتهی می‌شود. التهاب ناشی‌از بیماری کرون درافراد مختلف، مناطق متفاوتی از لوله‌ی‌گوارش را درگیر می‌کند.
کولیت کلاژنو collagenous colitis و کولیت لنفوسیتی lymphocytic colitis از بیماری‌های التهابی روده به شمار می‌آیند ولی معمولاً جدا ازبیماری التهابی کلاسیک روده مورد بررسی قرارمی‌گیرند.
نشانه‌ها:
نشانه‌های بیماری التهابی روده، برحسب وخامت و محل بروز متغیر است.
نشانه‌های کولیت اولسرو:
کولیت اولسرو برحسب شناسه‌ها و نشانه‌ها طبقه‌بندی می‌شود.
پروکتیت اولسرو. در‌این شکل کولیت اولسرو، التهاب محدود به نزدیکترین ناحیه‌ی مقعد (آنوس‌anus) راست روده یا رکتوم است و دربعضی افراد، ممکن‌است تنها شناسه‌ی‌ بیماری، خونروی از رکتوم باشد. درسایر موارد ممکن‌است درد راست روده، احساس دفع فوری یا دفعات مکرر دفع مقدار اندکی مدفوع دیده شود. این شکل کولیت اولسرو خفیف‌ترین نوع آن است.
پروکتوسیگموئیدیت. این شکل بیماری proctosigmoiditis راست روده و انتهای تحتانی کولون یعنی کولون سیگوئید را درگیر می‌کند. اسهال‌خونی، کرامپ‌ها و درد‌شکم و ناتوانی دفع به‌رغم احساس دفع (زور‌پیچ tenesmus) از‌مشکلات شایع‌ دراین شکل ازبیماری است.
کولیت سمت‌چپ. همانگونه که از نام این بیـــماری بر‌مـی‌آید، (left-sided colitis)، التهاب از راست روده تاسیگموئید sigmoid و قولون نازل گسترده‌است و در پاره‌ی بالایی چپ شکم جا‌دارد. شناسه‌ها و نشانه‌ها دراین حالت شامل است بر اسهال‌خونی، کرامپ و درد‌ سمت‌چـپ‌شکم و کاهش وزن بدون نیت.
پان‌کولیت. این التهاب بخش زیادتری ازکولون چپ و غالباً تمام کولون را مبتلا می‌کند. پان‌کولیت pancolitis سبب بروز حمله‌های اسهال‌خونی می‌شود که ممکن‌است شدید باشد، کرامپ‌ها و درد‌شکم. خستگی وکاهش قابل‌توجه وزن.
کولیت برق‌آسا. این شکل نادر و تهدید‌کننده‌ی کولیت تمام کولون را مبتلا می‌کند و سبب دردشدید، اسهال وخیم وگاهی بی‌آبی و شوک می‌شود. افراد دچار کولیت برق‌آسا در‌معرض خطر عوارض جدی ازجمله پارگی‌کولون و مگالون‌توکسیک toxic megacolon هستند. این حالت سبب اتساع سریع کولون می‌شود.
سیرکولیت اولسرو متفاوت است و با دوره‌های کسالت‌حاد مشخص می‌شود که به تناوب با دوره‌های بهبود موقت همراه است. بسیاری از افراد دچار بیماری خفیف‌تر ازجمله پروکتیت اولسرو به شنــاسه‌ها و نشـــانه‌های شدید مبتلا نمی‌شوند.
نشانه‌های بیماری کرون:
التهاب دربیماری کرون ممکن‌است پاره‌های متفاوت لوله‌ی‌گوارش را درافراد مختلف گرفتار نماید. شایع‌ترین ناحیه‌یی که دربیماری کرون درگیر می‌شود پاره‌ی آخرین روده‌ی‌کوچک موسوم به ایلئوم ileum و دیگری کولون است. ممکن‌است التهاب محدود به دیواره‌ی روده باشد که به ایجاد بافت جوشگاهی (استنوز stenosis، تنگی) منتهی می‌شود و یا التهاب از راه دیواره‌ی‌روده انتشاریابد (فیستول fistula). شناسه‌ها ‌و نشانه‌های بیماری کرون ازخفیف تا شدید دیده می‌شوند و ممکن‌است به تدریج یا به ناگهان و بدون اعلام اخطار بروز نمایند. ممکن‌است شناسه‌ها یا نشانه‌ها شامل موارد زیر باشند:
اسهال. التهابی که دربیماری کرون دیده می‌شود یاخته‌های ناحیه مبتلای روده را وادار به ترشح مقدار زیادی آب و نمک می‌کند. ازآنجا که کولون نمی‌تواند به‌طور کامل این مقدار اضافی مایع را جذب کند، دربیمار اسهال به وجود خواهد آمد. شدت گرفتن کرامپ روده نیز دردفع مدفوع شل سهیم می‌شود. اسهال دربیماران مبتلا به کرون، مشکل رایجی است.
درد و کرامپ شکم. التهاب و زخمی‌شدن ممکن‌است سبب تورم و درنهایت ضخیم‌شدن دیواره‌ی بخش‌های گرفتار روده شده و بافت جوشگاه برجای گذارد. این حالت بر‌حرکت طبیعی محتویات درلوله‌ی‌گوارش تأثیر کرده و به‌بروز درد و کرامپ خواهد انجامید. معمولاً بیماری کرون خفیف سبب بروز ناراحتی اندک تا متوسط روده می‌شود ولی درموارد شدیدتر، ممکن است درد شدیدتر بوده وبا تهوع واستفراغ همراه باشد.
 خون در مدفوع. حرکت غذا درلوله‌ی گوارش ممکن‌است سبب خونروی دربافت ملتهب شده یا روده به‌خودی‌خود دچار خونروی شود. ممکن‌است بیمار متوجه  خون قرمز روشن درکاسه‌ی توالت شده یا خون تیره‌تری با مدفوع همراه باشد.همچنین ممکن‌است بیمار دچار خونروی باشد ولی متوجه آن نشود (خون مخفی).
اولسر. بیماری کرون و کولیت اولسرو ممکن است سبب بروز زخم‌های ناسور در سطح روده شوند و درنهایت این زخم‌ها به اولسر ulcer (قرحه)‌های بزرگتری تبدیل شوند که درعمق دیواره‌ی روده نفوذ‌کنند یا از آن فراتر روند ونیز ممکن‌است در نقاط دیگر نیز دیده شوند ازجمله‌ دردهان که شبیه ناسورهای خوره Canker Sore گردند.
کاهش اشتها و وزن. درد و کرامپ‌شکم و التهاب‌دیواره‌ی‌روده بر ‌اشتها و توان گواردن و جذب غذا تأثیر می‌گذارد.
 افراد مبتلا به‌بیماری کرون شدید ممکن‌است نشانه‌های زیر را تجربه کنند:
ـ تب
ـ خستگی
ـ آرتریت
ـ التهاب چشم
ـ نابسامانی‌های پوست
ـ التهاب کبد یا مجاری صفراوی
ـ تأخیر رشد یا نمو جنسی درکودکان
علل:
هیچکس کاملاً و با اطمینان نمی‌تواند بگوید چه عواملی سبب شعله‌ور شدن بیماری التهابی روده می‌شوند ولی درمورد عواملی که بیماری ایجاد نمی‌کنند توافق عام وجود دارد. پژوهشگران دیگر معتقد نیستند که جیره‌ی‌‌غذایی و استرس، علت اصلی است ولی غالباً استرس سبب وخـــامت نشانه‌ها می‌شود. تفکر رایــج روی مـــوارد زیـر تکیه می‌کند:
دستگاه ایمنی. بعضی از دانشمندان فکر می‌کنند یک ویروس یا باکتری سبب شعله‌ور شدن IBD می‌شود. وقتی دستگاه ایمنی می‌کوشد میکروارگانیسم (عامل بیماری‌زا) مهاجم را از معرکه به در کند، لوله‌ی‌گوارش ملتهب می‌شود. همچنین امکان دارد التهاب ازیک واکنش خود‌ایمنی ریشه گرفته باشد که طی آن بدن، حتی در‌صورت فقدان عامل بیــماری‌زا، عکـــس‌العمـل ایمنی ایجاد می‌کند.
ارث:
درصورتی‌که یکی از والدین یا برادروخواهران دچار بیماری باشد، احتمال بیماری بیشتر است، دانشمندان حدس می‌زنند که ساخت ژنتیک در این زمینه نقش دارد، اما دربسیاری از افرادی که دچار IBD هستند سابقه‌ی خانوادگی این بیماری وجود ندارد.
عوامل خطرساز:
بیماری التهابی روده مردان و زنان را به‌نسبت مشابه گرفتار می‌کند عوامل خطرساز این بیماری عبارتند از:
سن. بیماری التهابی روده، معمولاً پیش از سن30 سالگی آغاز می‌شود ولی ممکن‌است در هرسنی بروز کند وبعضی افراد ممکن‌است تا دهه‌ی پنجاه یا شست به بیماری مبتلا نباشند.
قومیت. باوجودی که درسفیدپوستان بالاترین احتمال شیوع بیماری وجود دارد ولی این بیماری ممکن‌است در هر‌گروه سنی بروز کند. درصورتی‌که بیمار از اخلاف یهودی اشکنازی باشد، این احتمال بالاتر است.
سابقه‌ خانوادگی. در‌صورتی‌که منسوبان نزدیک ازجمله پدریا مادر، برادر یاخواهر و یا فرزند به بیماری مبتلا باشد احتمال بروز بیماری بالاتر است.
استفاده از ایزوترتینوئین. ایزوترتینوئین isotretinoins دارویی است که گاه برای درمان آکنه کیستیک که جوشگاه به‌جای گذاشته یا آکنه‌یی به‌کار می‌رود که نسبت به سایر روش‌های درمانی عکس‌العمل‌ نشان نداده است. این دارو به‌نام Accutane مورد استفاده  است ولی دیگر با این نام به‌فروش نمی‌رسد و با نام‌های تجارتی Claravis, Amnestecm و Sotrel در بازار وجود دارد.
درمورد مصرف ایزوترتینوئین و افزایش احتمال بروز بیماری التهابی روده، اطلاعات متناقض وجود دارد. نتایج بعضی بررسی‌ها حاکی از وجود پیوند محتمل است، حال آنکه درنتایج بررسی‌های دیگر اینگونه مستندات وجود ندارد. مسأله‌ی وجود یا فقدان پیوند به‌علت انجام نتایجی پیچیده‌تر شده است که وجود ارتباط احتمالی میان استفاده از تتراسیکلین ازگروه آنتی‌بیوتیک‌ها و ایجاد IBD را شرح داده‌اند. بسیاری از افرادی که دردرمان آکنه از ایزوترتینوئین استفاده کرده‌اند به‌عنوان بخشی‌از درمان از تتراسیکلین نیز استفاده نموده بودند. در بررسی‌هایی که پیوند احتمالی میان ایزوترتینوئین و IBD مورد ارزیابی قرارگرفته، مسأله‌ی استفاده از آنتی‌بیوتیک برای درمان آکنه درافزایش احتمال IBD‌ نقش داشته‌است.
استعمال دخانیات. سیگار‌کشیدن مهم‌ترین عامل خطرساز قابل‌کنترل ایجاد‌کننده‌ی بیماری کرون است. استعمال دخانیات به بروز نشانه‌های وخیم‌تر واحتمال بیشتر بروز عوارض منتهی می‌شود. در صورت استفاده از دخانیات، باید مصرف آن قطع گردد. در‌این مورد باید از پزشک کمک‌گرفت. درصورتی‌که نتوان به ترک دخانیات اقدام کرد، می‌توان ازیکی از چند برنامه‌‌ی‌ موجود ترک استفاده نمود.
بعضی داروهای مسکن درد. این داروها شامل است بر ایبوبروفن‌(Motrin‚ Advil)، ناپروکسن(Aleve) و آسپیرین. ثابت شده است مصرف این داروها سبب ایجاد زخم درمعده و روده شده و IBD موجود را بدتر می‌کند. استامینوفن (Tylenol) دارای این تأثیر نیست. درمورد استفاده از هر‌نوع دارو باید با پزشک گفتگو کرد.
محل زندگی. در‌صورت زندگی در‌شهر یا در‌یک شهر و کشور‌صنعتی، احتمال دچار‌شدن به IBD بیشتر است. از آنجا که بیماری کرون غالباً درافراد ساکن شهرها و کشورهای صنعتی، دیده‌می‌شود، ممکن‌است عوامل محیطی ازجمله جیره‌ی‌غذایی سرشار از چربی یا غذاهای تصفیه شده در بروز IBD نقش داشته باشند. به نظر می‌رسد درافرادی که درآب و هوای شمالی زندگی می‌کننـد احتمال بروز بیماری بیشتـر است.
 عوارض
بیماری التهابی روده ممکن‌است به بروز یک یا چند عارضه‌ی زیر منجر شود.
انسداد روده. بیماری کرون برتمام ضخامت دیواره‌ی روده تأثیر می‌کند. با‌گذشت‌زمان، ممکن‌است بخش‌هایی از روده ضخیم و باریک شود و به این ترتیب جلوی جریان محتویات گوارشی را دربخش‌گرفتار روده بگیرد. بعضی از این موارد برای ازبین بردن بخش بیمار روده به عمل جراحی نیاز دارد.
اولسرها. التهاب مزمن ممکن‌است به بروز زخم‌های ناسور‌شده‌ی باز در هر‌نقطه از لوله‌ی‌گوارش منتهی شود ازجمله دهان ومقعد و درناحیه‌ی تناسلی (میاندوراه) و مقعد و ممکن‌است خونروی بروز نماید.
فیستول.گاهی اولسر ممکن‌است به‌طور کامل از راه دیواره‌ی‌روده گسترش یافته و به‌ایجاد فیستول fistuta منتهی‌شود. فیستول عبارت‌است‌از پیدایش ارتباط غیرطبیعی میان بخش‌های مختلف روده، میان روده وپوست یا میان روده وعضو دیگر مانند مثانه یا مهبل. وقتی فیستول داخلی ایجاد شود،ممکن است غذا به‌جای آنکه از روده رد شود که برای جذب غذا لازم است، وارد فیستول گردد. در‌فیستول خارجی ممکن‌است زهکشی دائمی محتویات روده وخروج آن از پوست وجود داشته باشد. دربعضی موارد فیستول عفونی شده و آبسه abscess ایجاد می‌کند، که اگر به حال خود بماند و درمان نشود، مشکل تهدیدکننده‌یی ایجاد می‌نماید. فیستو‌ل‌های ناحیه‌ی اطراف مقعد (پری آنال perianal)شایع‌ترین نوع فیستول به‌شمار می‌روند.
شقاق معقد. شـقـاق‌مقـعد anal fissure عبارت‌است‌از ترک یا شکاف درمقعد یا در پوست اطراف مقعد است و ممکن است دراین ناحیه عفونت بروز نماید. غالباً این حالت با دفع دردناک مدفوع همراه است و ممکن است به پیدایش فیستول اطراف مقعد perianal fistula منتهی شود.
سوء‌تغذیه. اسهال، در دو کرامپ‌شکم ممکن‌است غذا‌خوردن برای بیمار وجذب مقدارکافی مواد‌مغذی را برای روده دشوار نموده و سبب نرسیدن موادمغذی به بدن شود. افزون بر این، کم‌خونی درافراد دچار IBD شایع‌ است.
سرطان کولون. دچار بودن به IBD که سبب درگیری کولون می‌شود، احتمال بروز سرطان کولون را می‌افزاید.
سایر مشکلات سلامت. افزون بر التهاب و اولسر در لوله‌ی‌گوارش، وجود IBD سبب بروز مشکلات در‌سایر بخش‌های بدن می‌شود ازجمله التهاب مفصل arhritis، التهاب چشم یا پوست، چماقی شدن انگشتان دست، سنگ‌های کلیه، سنگ‌های صفرا وگاهی التـهاب مجاری صفراوی، بیمارانی که مدتها ‌است به بیـماری IBD دچارند، ممکن‌است به پــوکی‌استخوان مبتــلا شــوند که استـخوان‌ها را ضعیف و شکننده ‌می‌کند.