افیوژن پریکارد

تعریف:
آب‌آوردن آبشامه‌ی قلب Pericardial effusion وقتی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی مایع دراطراف قلب جمع شود.
قلب انسان توسط ساختاری کیسه‌یی شکل و دولایه موسوم به پریکارد Pericardium احاطه شده است. در فضای میان این لایه‌ها، مقداربسیار اندکی مایع وجود دارد.
اما اگر پریکارد دچار بیماری شده یا صدمه ببیند، التهاب حاصل به افیوژن پریکارد (آب آوردن آبشامه‌ی قلب) منتهی می‌شود. ممکن است بدون التهاب نیز، مایع در اطراف قلب جمع شود. گاهی ممکن است افیوژن پریکارد در اثر  انباشت خون پس‌از انجام رویه‌ی‌ جراحی یا صدمه به وجود آید.
وقتی مقداراین مایع بیشتر از گنجایش «کامل» پریکارد باشد، افیوژن پریکارد بر قلب فشار می‌آورد و سبب ضعیف شدن کار قلب می‌گردد. در صورتی که این حالت درمان نشود،  افیوژن پریکارد ممکن است به نارسایی قلب یا حتی مرگ بیانجامد.
نشانه‌ها:
ممکن‌است مقدار زیادی مایع در پریکارد موجود باشد و بیمار شناسه‌و نشانه‌یی تجربه نکند به خصوص اگر مایع به آهستگی افزایش یافته باشد.
‌در‌صورت بروز نشانه‌های افیوژن پریکارد،این نشانه‌ها به صورت زیر خواهند بود:
ـ کوتاه شدن نفس یا دشواری در نفس کشیدن (تنگی نفس)
ـ ناراحتی در وقت نفس کشیدن درحالت درازکش (ارتوپنه orthopnea)
ـ درد قفسه‌ی‌سینه، معمولاً پشت استخوان جناغ‌ یا در‌سمت‌چپ قفسه‌ی‌سینه که وقتی نفس کشیده می‌شود غالباً بدتر می‌شود و وقتی بیمار می‌نشیند، به عکس درازکشیدن، بهتر می‌شود.
ـ سـرفه
ـ تب خفیف
ـ تندی تپش قلب
علل:
التهاب پریکارد (پریکاردیت pericarditis) درواقع عکس‌العملی نسـبت به بیــماری، صــدمــه یا نابسامانی ‌التهابی است که پریکارد را گرفتار کرده‌است. آب‌آوردن آبشامه‌ی قلب غالباً شناسه‌ی ‌این عکس‌العمل التهابی است.
همچنین ممکن‌است آب‌آوردن آبشامه‌ی قلب وقتی اتفاق افتد که راه جریان یافتن مایعات پریکارد مسدود شده باشد یا وقتی خون درون پریکارد انباشته شده باشد. هنوز معلوم نیست چرا بعضی بیماری‌ها در ایجاد افیوژن پریکارد شرکت دارند و نیز گاهی علت این بیماری را نمی‌توان مشخص کرد.
علل اختصاصی افیوژن پریکارد عبارتند از:
•‌عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، قارچی یا انگلی
• التهاب پریکارد به‌علل نامعلوم (پریکاردیت ایدیوپاتیک idiopathic pericarditis)
• التهاب پریکارد به دنبال جراحی قلب یا حمله‌ی قلبی (ســنــــــدرم درســـیـــــه Dressier’s syndrome)
• نابسامانی‌های اتوایمون مانند آرتریت روماتوئید یا لپوس
• وجود مواد زاید درخون به‌علت نارسایی کلیه(اورمی Uremia)
•‌ تیروئید کم‌کار (هیپوتیروئیدیسم)
• انتشار سرطان (متاستاز)به‌خصوص سرطان‌ریه، سرطان‌پستان، ملانوم، لوسمی، لنفوم غیر‌هوجکینی یا بیماری هوجکین
• سرطان پریکارد یا قلب
• پرتودرمانی برای سرطان اگر قلب درمیدان پرتو باشد
• شیمی‌درمانی سرطان با داروهایی مانند داکسوروبیسین doxorubicin وسیکلوفسفامید cyclophosphamide
• ضربه یا زخم فرورونده نزدیک قلب
• بعضی داروها ازجمله هیدرالازینhydralazione که برای فشارخون، ایزونیازید که برای سل وفنی‌توئین که برای تشنج صرع به کارمی‌رود.
 عوارض:
درپریکارد مقدار محدودی مایع اضافی جای می‌گیرد بدون آنکه مشکلی ایجاد شود. لایه‌ی‌درونی پریکارد ازیک لایه‌ی منحصر به فرد یاخته تشکیل شده که به قلب می‌چسبد. لایه‌ی بیرونی ضخیم‌تر است و فقط کمی خاصیت کش‌سانی دارد. وقتی مقدار زیادی مایع در این فضا جمع می‌شود، پریکارد به درون و به سمت قلب اتساع می‌یابد. وقتی افیوژن پریکارد بر قلب فشارمی‌آورد، اتاق‌های پمپاژ‌کننده‌ی قلب دیگر به‌طور کامل پر نمی‌شوند و یک یاچند عدد از این اتاقک‌ها به‌طور ناقص روی هم می‌خوابند. این حالت را در‌اصطلاح تامپوناد tamponade می‌گویند که سبب ضعف گردش خون شده واکسیژن ناکافی به بدن می‌رساند. درصورت عدم‌درمان، تامپوناد مهلک است.
آزمون‌ها و تشخیص:
برای تشخیص افیوژن پریکارد، شناسایی علل احتمالی ومشخص کردن سیر درمان، یک دسته آزمون انجام می‌شود. برای انجام بعضی بررسی‌ها، پزشک بیمار را به کاردیولوژیست ارجاع می‌دهد.
معاینه طبی:
پزشک ابتدا یک معاینه‌ی طبی انجام خواهد داد. به خصوص، پزشک با گوشی خود صدای قلب را خواهد شنید. درصورتی که پریکارد ملتهب باشد، صدایی بلند و به صورت خش خش موسوم به مالش سایـش یا فریــــکشن‌راب friction rub شنیده خواهد شد. درصورتی‌که میزان مایع جمع شده زیاد باشد، ممکن‌است ضربان قلب خفه بوده یا از دور شنیده شود.
اکوکاردیوگرام:
یکی ازآزمون‌هایی که بیشتر مورد استفاده است و برای مشخص کردن افیوژن پریکارد به‌کار می‌رود اکوکاردیوگرام echocardiogram است. دراکو کاردیوگرام از امواج‌صوت برای تهیه تصاویر زمان واقعی قلب استفاده می‌شود. با این رویه، کاردیولوژیست می‌تواند وسعت افیوژن پریکارد را براساس مقدار فضای موجود میان دولایه‌ی پریکارد ببیند. با اکوکاردیوگرام کاهش یافتن عملکرد قلب به‌علت فشار روی قلب (تامپوناد) نیز قابل‌مشاهده است. کاردیولوژیست می‌تواند روی هم افتادن یک یا چند اتاق قلب و نحوه‌ی‌ کارآیی قلب در پمپ کردن خون را ببیند. دو نوع اکوکاردیوگرام وجود دارد:
اکوکاردیوگرام از راه سینه. دراین دستگاه transthoracic echocardiogram ازوسیله‌یی (ترانسدیوسر) استفاده می‌شود که بالای جدار قفسه‌ی‌سینه روی قلب قرار می‌گیرد.
اکوکاردیوگرام از راه مری. دراین نوع اکوکاردیوگرام transesophagal echocardiogram از ترانسدیوسر ظریفی استفاده می‌شود که روی یک لوله سوار شده و این لوله را وارد بخشی از لوله‌ی گوارش می‌کنند که حلق را به معده متصل می‌کند(مری). ازآنجا که مری درست نزدیک قلب قرار گرفته، با قراردادن ترانسدیوسر نزدیک این محل می‌توان تصـویــرمشـروحـی از قــلـــب به‌دست آورد.
الکتـروکــاردیــوگرام. درالکتروکاردیوگرام که ECG یا EKG هم نامیده می‌شود پیام‌های الکتریکی ضمن بیرون آمدن ازقلب ثبت می‌شوند. کاردیولوژیست دراین نوار به جستجوی الگوهایی می‌پردازد که حدس تامپوناد را فراهم می‌آورند.
رادیوگرافی قفسه‌ی‌سینه. در رادیوگرافی قفسه‌ی‌سینه می‌توان بزرگ‌شدن سایه‌ی قلب را درصورتی مشاهده کرد که مقدار مایع درون پریکارد زیاد باشد.
سایرتکنولوژی‌های تصویرسازی. اسکن توموگرافی کامپیوتری(CT) و تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI) ازجمله تکنولوژی‌ها تصویرسازی برای تشخیص آب‌آوردن آبشامه‌ی‌ قلب به‌شمار می‌روند  ولی معمولاً برای جستجوی این بیماری مورد استفاده نیستند. اما وقتی از این آزمون‌ها به‌علل دیگر استفاده می‌شود، ممکن‌است افیوژن پریکارد نیز تشخیص‌ داده‌شـود.
آزمون‌های دیگر:
در‌صورتی‌که پزشک مدرکی مبنی بر افیوژن پریکارد بیابد، برای شناسایی علت زمینه‌یی آزمایش خون یا سایر آزمون‌های تشخیصی را دستور می‌دهد.
روش‌های درمان و داروها:
روش درمان افیوژن پریکارد به مقدار مایع انباشته شده، علت ایجاد آب‌آوردن و کاهش عملکرد قلب به‌علت وارد آمدن فشار برقلب (تامپوناد قلبی) وابسته است. بادرمان زمینه‌یی افیوژن پریکارد غالبــاً مشکل موجــود اصـلاح خواهــد شد.
داروهای کاهنده التهاب:
درصورتی‌که تامپوناد موجود نباشدیا تهدید فوری ناشی ازتامپوناد وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است یکی ازداروهای زیر  را برای درمان التهاب پریکارد تجویز کند تا  التهاب به وجود آورنده‌ی افیوژن پریکارد ازبین برود:
ـ آسپیـرین
ـ داروهای ضد‌التهاب غیر‌استروئیدی مانند ایندومتاسین یا ایبوپـروفن
ـ کلشیسین (Colcrys)
اگر بیمار به این داروها عکس‌العمل نشان ندهد یا پس‌از درمان موفق به افیوژن راجعه‌ی پریکارد مبتلا شود، ممکن‌است پزشک یک کورتیکوستروئید مانند پردنیزون تجویز نماید.
روش‌های درمانی دیگر:
اگر استفاده از داروهای ضدالتهاب سبب اصلاح مشکل نشد، اگر تامپوناد ایجاد شد یا اگر احتمال ایجاد تامپوناد موجود بود، احتمالاً کاردیولوژیست برای زهکشی مایع یا پیشگیری از انبار شدن مایع، یکی از روش‌های زیر را توصیه خواهد کرد:
زهکشی مایع. دراین روش،یک سوزن را وارد فضای پریکارد کرده ویک سر سوزن را به لوله‌یی (کاتتر) متصل می‌سازند تامایع از پریکارد زهکشی شود. این رویه را پریکاردیوسنتز Pericardiocentsis می‌نامند. به‌عنوان راهنمای این کار، پزشک از وسیله‌های تصویرسازی (اکوکاردیوگرافی یا نوعی تکنولوژی رادیوگرافی موسوم به فلوروسکوپی fluoroscopy) استفاده می‌کند. درطول انجام این رویه، قلب را با ماشین ECG پایش می‌کنند. دربسیاری موارد برای کمک به پیشگیری از تجمع مجدد مایع، چند روزی سوزن وکاتتر را درفضای پریکارد قرار می‌دهند تا این فضا کاملاً زهکشی شود.
جراحی قلب باز. درصورت وجود خونروی درپریکارد، به‌ویژه اگر به‌علت جراحی قلب اخیر یا سایر عوامل ایجاد‌کننده‌ی عارضه باشد، برای زهکشی پریکارد و ترمیم صدمه‌ی مربوط به آن، ممکن‌است جراحی قلب باز انجام شود. گاهی، جراح ممکن‌است پریکارد را زهکشی نموده و گذرگاهی ایجاد کند تا در‌صورت لزوم مایع به حفره‌ی شکم زهکشی شده و درآن محل جذب شود.
چسباندن لایه‌ها به یکدیگر. با استفاده از رویه‌یی با نام  اسکلروز بین پریکاردی intrapericardial sclerosis محلولی درون فضای میان دولایه‌ی پریکارد تزریق می‌شود که اساساً لایه‌ها را به هم می‌چسباند. درصورتی‌که بیمار دچار افیوژن راجعه‌ی پریکارد باشد یا در‌صورتی‌که افیوژن به‌علت ســرطان ایجاد شده باشد از این رویه استفاده می‌شود.
بــرداشتــن پــریکارد. پریکاردیکتومی pericardiectomy عبارت از برداشتن تمام یا یک بخش از پریکارد است. این رویه معمولاً دردرمان افیوژن راجعه‌ی پریکارد به رغم زهکشی با کاتترانجام می‌شود. بدون پریکارد قلــب می‌توانــد به خــوبــی انجام وظیفه نماید.