کورتیکوستروئیدها

ضمن همکاری با پزشک، بیمار می‌تواند گام‌هایی درجهت کاهش عوارض جانبی این داروها بردارد و از منافع درمان با ایـن داروها بیشتـر سود ببرد.

طرز تأثیر کورتیکوستروئیدها

کورتیکوستروئیدها ازآثار هورمون‌هایی تقلید می‌کنند که به طورطبیعی درغده‌های فوق کلیه تولید می‌شوند. غده‌های آدرنالadrenal glands یا غده‌های فوق کلیه در‌بالای کلیه‌ها جای دارند. وقتی کورتیکوستروئید با مقداری تجویز شود که بیش‌از مقدار معمولی موجود در‌بدن است، سبب فروکش‌کردن التهاب می‌شود. فروکش‌کردن التهاب، ازشدت شناسه‌ها و نشانه‌های بیماری‌های التهابی مانند آرتریت و آسم می‌کاهد.
کورتیکوستروئیدها سبب فرونشانی دستگاه ایمنی هم می‌شوند و به‌کنترل بیماری‌هایی کمک می‌کنند که طی آنها دستگاه ایمنی به اشتباه به بافت‌های خـود حـمله کرده است.

چگونگی مصرف کورتیکوستروئیدها

داروهای کورتیکوستروئیدی برای درمان آرتریت روماتوئید، لپوس، آسم، آلرژی‌ها و بسیاری دیگر از‌بیماری‌ها به کار می‌روند. ازاین داروها در‌درمان بیماری‌های دیگر مانند بیماری آدیسون Addison’s disease نیزاستفاده می‌شود. در این بیماری غده‌های فوق کلیه مقدار کافی استروئید تولید نمی‌کنند. از کورتیکوستروئیدها درکمک به جلوگیری از دفع دربیماران پیوند اعضا استفاده می‌‌شود.
کورتیکوستروئیدها از راه‌های زیر قابل استفاده‌اند:

به‌صورت خوراکی. مصرف این داروها به شکل قرص، کپسول یا شربت برای کمک به درمان التهاب و درد همراه بعضی بیماری‌های مزمن مانند  آرتریت روماتوئید و لپوس به کار می‌رود.

به‌صورت افشانه استنشاقی و درون بینی. این شکل دارو به کنترل التهاب همراه آسم وآلرژی‌های بینی کمک می‌کند.

به‌صورت موضعی(topical). مصرف کرم یا پماد این داروها به ترمیم بسیاری از بیماری‌های پوستی کمک می‌کند.

به‌صورت تزریقی. این شکل این داروها در درمان شناسه‌ها و نشانه‌هایی مانند التهاب درد و التهاب تاندینیت مورد استفاده است.

عوارض جانبی کورتیکوستروئیدها

مانند هر دارویی، استفاده از کورتیکوستروئیدها، خطر بروز عوارض جانبی را در بر دارد. بعضی از این عوارض جانبی ممکن است سبب بروز مشکلات وخیم سلامتی شوند. وقتی بیمار بداند با مصرف دارو، ممکن است چه عارضه‌یی بروز کند، می‌تواند برای کنترل تأثیر این عوارض بـر سلامتـی اقــداماتــی انجام دهـد.

عوارض‌جانبی کورتیکوستروئیدهای  خوراکی

ازآنجا که مصرف کورتیکوستروئیدهای خوراکی به‌جای تأثیر در‌یک ناحیه‌ی خاص بر‌تمام بدن تأثیر می‌گذارد، این شکل این دارو‌ها به احتمال زیاد عوارض جانبی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند. عوارض جانبی این داروها به‌مقدار مصرف آنها بستگی دارد و شامل موارد زیر است:
ـ افزایش فشار درچشم‌ها (گلوکوم)
ـ احتباس مایع که سبب ورم ساق‌ها می‌شود.
ـ افزایش فشارخون
ـ تغییرات خلق
ـ افزایش وزن، همراه رسوب چربی در‌شکم، صورت و پشت گردن
 در‌صورت مصرف درازمدت، ممکن‌است عوارض زیر دیده شود:
ـ تیره‌شدن عدسی یک یا هر‌دو چشم (کاتاراکت)
ـ بالا‌رفتن قندخون که ممکن‌است سبب شعله‌وری یا وخامت دیابت شود.
ـ افزایش احتمال بروز عفونت
ـ پوکی‌استخوان وشکستن استخوان
ـ فرونشستن تولید هورمون درغده‌آدرنال
ـ  نازک‌شدن پوست، کبودی سریع و کند‌شدن ترمیم زخم

عوارض جانبی کورتیکوستروئیدهای  استنـشاقـی
درزمان استفاده از کورتیکوستروئیدهای‌افشانه‌یی، ممکن‌است مقداری از دارو به‌جای رفتن به ‌ریه‌ها، در‌دهان و گلو رسوب کند. این امر موجب می‌شود که:
عفونت قارچی دردهان به وجود آید(برفک دهان) و خشونت صدا ایجاد شود.
درصورتی‌که بیمار پس‌از هر‌بار استفاده از افشانه‌ی کورتیکوستروئید با آب‌دهان را بشوید (غرغره‌کردن) از آغالش دهان وگلو جلوگیری می‌شود. با‌وجودی‌که بعضی پژوهشگران اظهار داشته‌اند که استفاده از افشانه‌های کورتیکوستروئید سبب کندی سرعت رشد در‌کودکان می‌شود که به علت آسم از این داروها استفاده می‌کنند ولی نتایج بررسی‌ها نشان‌داده است که این داروهای استنشاقی بر‌قامت نهایی کودکان در‌بزرگسالی تأثیری ندارد.

عوارض‌جانبی کورتیکوستروئیدهای موضعی
مصرف کورتیکوستروئیدهای موضعی ممکن‌است به نازک شدن پوست و پیدایش ضایعات قرمز در پوست و اکنه بیانجامد.

عوارض جانبی کورتیکوستروئیدهای تزریقـی
کورتیکوستروئیدهای تزریقی ممکن‌است سبب بروز عوارض جانبی، نزدیک محل تزریق شوند. عوارض جانبی این داروها شامل است بردرد، عفونت، چروک خوردن بافت نرم وازبین رفتن رنگ پوست. برحسب وضعیت خاص، معمولاً پزشک تزریق کورتیکوستروئید را به 3یا4‌بار تزریق در سال محدود می‌کند.

کاهش خطر بروز عوارض جانبی

برای استفاده‌ی بیشتر‌از منافع کورتیکوستروئیدها و به‌حداقل رساندن عوارض‌‌جانبی، توصیه می‌شود اقدامات زیر انجام گردد:

استفاده از مقدارخوراک کمتر یا خوراک متناوب. اشکال جدیدتر کورتیکوستروئیدها دارای قدرت و طول‌مدت اثر متفاوت هستند. ممکن‌است از داروهای با میزان خوراک پایین یا کوتاه‌مدت و یا از روش مصرف یک‌روز درمیان به جای هر روز استفاده کرد.

تبدیل دارو به نوع غیرخوراکی. به‌عنوان مثال، کورتیکوستروئیدهای افشانه‌یی مستقیماً وارد ریه می‌شوند وازتماس باقی بدن با این داروها جلوگیری می‌شود و در‌نتیجه از عوارض جانبی کاسته می‌شود.

استفاده از انتخاب‌های سالم ضمن درمان. وقتی به‌مدتی طولانی از داروهای کورتیکوستروئیدی استفاده می‌شود، باید  در‌مورد راه‌های به‌حداقل رساندن عوارض جانبی با پزشک سخن گفت. ممکن‌است لازم باشد ازمیزان کالری غذایی کاسته شود یا برای پیشگیری از افزایش وزن بر‌میزان فعالیت جسمی افزوده گردد. انجام نرمش به‌کاهش ضعف عضلانی وکاهش خطر پوکی‌استخوان کمک خواهد کرد ومصرف کلسیم و ویتامین‌D و استفاده از داروهای سازنده‌ی‌استخوان، نازک‌شدن استخوان‌ها به‌علت مصرف کورتیکوستروئیدها را به حداقل خواهد رساند.
احتیاط درزمان قطع دارو.  در صورت مصرف طولانی کورتیکوستروئیدهای خوراکی، غده‌های فوق کلیه مقدار کمتری هورمون‌های طبیعی استروئیدی تولید خواهند کرد. برای آنکه به این غده‌ها، زمان لازم داده شود تاکار خود را دوباره از سرگیرند، پزشک ازمقداردارو به تدریج خواهد کاست. درصورتی که مقدارخوراک دارو  به‌سرعت کاسته شود. بیمار ممکن‌است احساس خستگی کرده ودچار دردهای جسمی و سبک شدن سر شود.

سنجش منافع و مضار کورتیکوستروئیدها

با‌وجودی‌که مصرف کورتیکوستروئیدها با‌بروز عوارض جانبی همراه است ولی این داروها التهاب، درد و ناراحتی بسیاری از بیماری‌ها مختلف را ازبین می‌برند. ضمن مصرف این داروها، تماس نزدیک با پزشک درانتخاب نوع دارو، عوارض‌جانبی را به حداقل می‌رساند و ضـمــن دسترسی بیمار به مـنـافـع، از احتـمال بـروز مشکلات کاستـه می‌شود.