بازبینی آلرژی دارویی

تعریف:
وقتی دستگاه ایمنی به‌طور غیرطبیعی نسبت به یک دارو واکنش می‌کند، آلرژی دارویی بروز می‌نماید. مصرف تعدادی از داروها، از جمله داروهای نسخه‌ای و بدون نسخه، ممکن است سبب آلرژی دارویی شوند. شایعترین شناسه‌ی آلرژی دارویی کهیر، بثورات جلدی یا تب است. ممکن است در هر زمانی واکنش آلرژیک نسبت به یک دارو به وجود آید حتی اگر در گذشته، واکنشی نسبت به آن دارو وجود نداشته است.
بسیاری از نشانه‌های مرتبط با دارو، آلرژی دارویی حقیقی نیستند و دستگاه ایمنی را درگیر نمی‌کنند. واکنش‌های آلرژی دارویی و واکنش‌های غیرآلرژیک دارویی غالباً با هم اشتباه می‌شوند زیرا ممکن است نشانه‌های مشابهی ایجاد نمایند. هریک از این دو نوع واکنش را رویداد ناگوار دارویی می‌نامند و لازم است این دونوع واکنش توسط پزشک وارسی شوند. بعضی از واکنش‌های آلرژیک و غیر‌آلرژیک ممکن‌است شدید یا تهدیدکننده باشند.
نشانه‌ها:
بسیاری از واکنش‌های آلرژیک ظرف چند دقیقه بعد‌از مصرف دارو آغاز می‌شوند. اما امکان دارد واکنش‌آلرژیک نسبت به دارو،چند هفته پس از مصرف دارو ظاهر شود.
نشانه‌های آلرژی دارویی شامل است بر:
ـ بثورات جلدی
ـ کهیر
ـ خارش
ـ ورم صورت
ـ تب
ـ کوتاهی نفس
ـ‌ آنافیلاکسی که واکنشی تهدید کننده‌است.
آنافیلاکسی:
آنافیلاکسی‌anaphylaxis واکنش آلرژی دارویی نادر ولی بسیار وخیم است و اورژانس طبی تلقی می‌شود.
نشانه‌های آنافیلاکسی معمولاً ظرف چند دقیقه بعد‌از تماس با دارو آغاز می‌شوند.
شناسه‌ها ونشانه‌های آنافیلاکسی شامل است بر:
ـ سخت‌شدن (انقباض) مجاری‌هوایی و گلو که سبب دشواری تنفس می‌گردد.
ـ شوک همراه سقوط شدید فشارخون
ـ نبض ضعیف و سریع
ـ تهوع، استفراغ یا اسهال
ـ سرگیجه، سبک‌شدن سر یا از دست‌دادن آگاهی
امکان دارد بیمار دچار عکس‌العمل آلرژیک به دارویی باشد که در‌گذشته سبب ایجاد مشکلی نشده است.
در‌صورت وجود واکنش آنافیلاکسی به دارو، دستگاه ایمنی به‌عنوان مهاجم مضر نسبت به دارو عکس‌العمل می‌کند. این حالت سبب آزاد‌شدن هیستامین و سایر مواد‌شیمیایی شده و نشانه‌های آلرژیک به‌وجود می‌آورد. سپس دستگاه ایمنی طوری عمل می‌کند که اگر بیمار در آینده دوباره آن دارو را مصرف کرد، رویدادها کلید بخورد. اما با‌گذشت زمان دستگاه ایمنی تغییر می‌یابد و درنهایت امکان دارد آلرژی دارویی به‌خودی خودازبین برود.
علل:
آلرژی دارویی وقتی بروز می‌کند که دستگاه ایمنی به اشتباه به جای آنکه دارو را سودمند تلقی‌کند، ماده‌یی زیانبار می‌شناسد. سپس دستگاه ایمنی نسبت به دارو واکنش می‌نماید. مواد‌شیمیایی آزاد شده به‌علت این واکنش سبب بروز شناسه‌ها و نشانه‌های همراه واکنش‌ آلرژیک می‌گردند.
هنوز معلوم نیست که چرا دربعضی افراد آلرژی‌های دارویی یا سایر واکنش‌های ناگوار دارویی ایجاد می‌شود و درعده‌یی این واکنش‌ها به‌وجود نمی‌آید. ممکن‌است دراین زمینه صفات موروثی و نیز عوامل محیطی و تعداد قرص‌های مصرفی با گذشت زمان مؤثر باشد.
آلرژی آنتی‌بیوتیک:
آلرژی‌های دارویی غالباً به‌علت پنی‌سیلین، آنتی‌بیوتیک‌های دارای ارتباط نزدیک با پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌های حاوی سولفونامید به‌وجود می‌آیند. آنتی‌بیوتیک‌ها سبب بروز واکنش‌های غیر‌آلرژیک مانند تهوع یا اسهال نیز می‌شوند.
آلرژی واکسن:
به‌ندرت، پس‌از واکسیناسیون، واکنش‌های آلرژیک بروز می‌کنند. در بعضی موارد ممکن‌است واکنش‌های آلرژی به‌علت خود واکسن باشد ولی درغالب موارد واکنش‌آلرژی دراثر اجزای دیگر موجود در واکسن‌ مانند تخم مرغ یا نئومایسین شعله‌ور می‌گردد. واکنش‌های غیر‌آلرژیک نسبت‌به واکسن‌ ازجمله قرمزی و خارش شایع است ولی دربسیاری از موارد این واکنش‌ها وخیم نیستند و نشانه‌ها به سرعت بهبود می‌‌یابند.
واکنش‌های ناگوارغیر‌آلرژیک:
دربسیاری موارد، آنچه که به‌نظر می‌آید آلرژی دارویی باشد درواقع واکنشی است که دستگاه ایمنی را درگیر نمی‌کند. با وجودی‌که به‌نظر می‌رسد این واکنش‌ها شبیه آلرژی باشند ولی ممکن‌است این واکنش‌ها، عارضه‌ی‌ جانبی دارو یا شناسه‌ی‌ حساسیت دارویی باشند و واکنش‌ آلرژیک به‌شمار نمی‌آیند.
بعضی ازنمونه‌ مثال‌های دارویی که بیشتر سبب بروز واکنش‌های غیر‌آلرژیک می‌شوند عبارتند از:
• ‌عوامل کنتراست رادیوگرافی. بعضی افراد نسبت به ماده‌ی کنتراست داخل وریدی که دربعضی آزمون‌های رادیوگرافی مورد استفاده است حساسیت دارند. این واکنش ‌ممکن‌است سبب خارش، گرگرفتگی وسقوط فشارخون شود.
‌• آسپیرین و سایر مسکن‌های درد. در بعضی افراد، آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و سایر داروهای ضد‌درد سبب بروز اشکال تنفسی، ویزینگ و کهیر می‌شوند.
• آنتی بیوتیک‌ها. غالباً مصرف بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها سبب بروز واکنش‌هایی مانند درد معده یا اسهال می‌شوند.
• داروهای فشارخون بالا. گاهی مصرف مهار‌کننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین‌(ACE) سبب بروز سرفه، ورم لب‌ها، زبان وصورت می‌شود.
عوامل خطرساز:
درعین‌حال که ممکن‌است هرشخصی نسبت به مصرف یک دارو، دچار واکنش‌آلرژیک یا غیرآلرژیک باشد ولی عواملی چند سبب افزایش این احتمال می‌گردند. این عوامل عبارتنداز:
• وجود سابقه واکنش‌آلرژیک درگذشته نسبت به همان دارو یا داروی دیگر. حتی اگر واکنش‌های گذشته خفیف بوده باشند، ممکن‌است بیمار بازهم درمعرض واکنش‌ شدیدتر باشد.
• مصرف داروی مشابه یا دارویی که در گذشته سبب ایجاد واکنش شده است. به عنوان مثال اگر بیمار نسبت به پنی‌سیلین دارای واکنش‌بوده است، ممکن‌است نسبت به بعضی آنتی‌بیوتیک‌های دیگر نیز حساس باشد.
• ضعیف‌بودن دستگاه ایمنی دراثر حالاتی مانند ویروس اپشتین بار Epstein-Barr یا HIV/AIDS
• داشتن سابقه آلرژی‌های دیگر مانند تب یونجه.
• مصرف همزمان چند دارو یا مصرف دوزهای متعدد ازیک دارو.
آن عده که درمعرض خطر بیشتر ایجاد واکنش‌شدیدتر نسبت‌به داروها هستند شامل افراد دچار بیماری‌های زیر می‌باشند:
ـ آسم
ـ بیماری قلب
ـ فشارخون بالا
عوارض:
عوارض واکنش‌های وخیم دارویی شامل موارد زیر است:
آنافیلاکسی. این واکنش‌وخیم آلرژیک ممکن است خطرناک باشد ویک اورژانس طبی تلقی می‌شود.
کم‌خونی ناشی از دارو. این حالت وقتی بروز می‌کند که دارو سبب بروز واکنش‌ دستگاه ایمنی شود که یاخته‌های خون را تخریب می‌نماید.
ناخوشی سرم. ناخوشی سرم serum sickness ممکن‌است سبب بروز نشانه‌های وخیم شده و به صدمه‌ی اعضا بیانجامد. شناسه‌ها و نشانه‌های این حالت شامل است بر بثورات جلدی و درد مفصل که معمولاً یک هفته یا بیشتر بعد از شروع مصرف دارو بروز می‌کند.
واکنش‌های دارویی ممکن است به موارد زیر منتهی شود:
• مصرف دارویی با تأثیرکمتر. درصورتی که واکنش‌ناگوار آلرژیک یا غیر آلرژیک نسبت به دارویی وجود داشته باشد، طبعاً لازم است داروی دیگری مورد استفاده قرارگیردکه دارای همان تأثیر داروی اولیه نیست.
• نیاز به استفاده از دارویی که سبب ایجاد واکنش‌ می‌شود. درصورتی که داروی کارآمد دیگری وجود نداشته باشد، ممکن است لازم باشد بیمار از دارویی استفاده نماید که سبب بروز عوارض جانبی درازمدت وناراحت کننده می‌شود.
آزمون‌ها وتشخیص‌:
درصورت وجود واکنش‌ دور از انتظار دارویی، اقداماتی که پزشک برای تشخیص منبع به‌وجود آورنده‌ی مشکل انجام می‌دهد عبارتند از:
• معاینه جسمی. افزون بر معاینه‌ی‌جسمی، پزشک تعدادی پرسش خواهد کرد. به عنوان مثال ممکن‌است بپرسد چه‌مدت پس‌از مصرف دارو، نشانه‌ها آغازشد.
• آزمون‌های خون. برای تشخیص آلرژی نسبت به‌چند دارو ازجمله بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها، شل‌کننده‌های عضله، و انسولین می‌توان از آزمایش خون استفاده کرد. معمولاً در‌این موارد، انجام آزمون‌های جلدی، ترجیح داده می‌شوند زیرا در تشخیص آلرژی دارویی صحیح‌تر عمل می‌کنند ولی وقتی کسی درگذشته دچار واکنش‌شدید شده است می‌توان آزمایش خون انجام داد زیرا انجام تست جلدی ممکن است سبب ایجاد یک واکنش‌ دیگر شود.
آزمون‌های جلدی. درمورد بعضی داروها ازجمله بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌توان برای تعیین وجود آلرژی آزمون‌جلدی آلرژی انجام داد. به این ترتیب که مقدار کمی از دارو را زیر جلد ساعد یا پشت تزریق می‌کنند. درصورتی‌که نسبت به‌داروی آزموده شده آلرژی وجود داشته باشد، یک برجستگی قرمز رنگ یا واکنشی دیگر بروز خواهد کرد.
آزمون‌های تحریکی دارو. برای انـجام آزمـون‌ تــحریکی دارو drug provocation testing، مقادیر رو به افزایش دارو به بیمار تجویز می‌شود. برای انجام این آزمون، دارو را می‌توان از راه‌های گونه‌گون ازجمله خوراکی یا زیرجلدی تجویز کرد. بروز واکنش، ‌نشانه‌ی آلرژی احتمالی یا حساسیت به دارو است. درصورتی‌که واکنش، ‌به‌دارو خفیف باشد یا مدرکی مبنی بر واکنش‌آلرژیک موجود نباشد، آن دارو، درمان انتخابی مطمئنی است. معمولاً ازاین آزمون فقط وقتی استفاده می‌شود که داروی جانشین مؤثر نباشد ویا گزینه‌ی دیگری موجود نباشد. همچنین وقتی نتایج آزمون‌های جلدی وخونی قطعی نیست، می‌توان ازاین آزمون‌ استفاده کرد.خطرات ناشی از انجام این آزمون عبارتند از بروز واکنش‌شدید واحتمالاً آنافیلاکسی. معمولاً فقط مراکز تخصصی آلرژی این آزمون‌را انجام می‌دهند.
روش‌های درمان و داروها:
معمولاً درمان آلرژی‌ دارویی شامل است بر توقف مصرف دارو. همچنین ممکن است برای تسکین نشانه‌ به دارو و یا درمورد واکنش‌وخیم به مراقبت اورژانس نیاز باشد.
واکنش‌های جزئی مانند راش یا کهیر را می‌توان ‌معمولاً با مصرف آنتی‌هیستامین مثل دی‌فن‌هیدرامین بهبود بخشید. پیش‌از مصرف اینگونه داروها باید از پزشک درمورد درمان لازم نظر خواسته شود.
واکنش‌های وخیم ممکن‌است به درمان با کورتیکوستروئیدهای خوراکی یا تزریقی دربیمارستان نیاز داشته باشند. درصورت وجود راش یا کهیر شدید، ورم، کوتاهی نفس، سرگیجه‌یا سایر شناسه‌ها یا نشانه‌های واکنش‌ شدید باید به درمان اورژانس اقدام کرد.
آنافیلاکسی. حالت اورژانسی است که به تزریق فوری اپینفرین ومراقبت دربیمارستان نیاز دارد تا فشار خون حفظ شده و ازتنفس پشتیبانی شود. درصورتی که بیمار قبلاً هم دچار واکنش‌دارویی شدیدآلرژیک شده باشد، باید از پزشک درمورد حمل سرنگ اپینفرین و تزریق آن در صورت لزوم نظر خواسته شود.
حساسیت‌زدایی:
در بعضی موارد، حساسیت به دارو را می‌توان با آغاز یک دوز جزئی و افزودن تدریجی بر میزان آن در طول زمان ازبین برد. این روش زیر مراقبت طبی و درمطب پزشک، بیمارستان یا کلینیک آلرژی انجام می‌شود. به‌طورکلی، این روش‌وقتی مورد استفاده قرارمی‌‌گیرد که بیمار نسبت به دارویی آلرژی داشته باشد وجانشین دیگری برای دارو موجود نباشد.
پیشگیری:
درصورت وجود سابقه‌ی آلرژی احتمالی دارویی، با استفاده از آزمون جلدی می‌توان شک را به‌یقین تبدیل کرد. آزمون‌های مربوط به آلرژی پنی‌سیلین معمولاً نسبت به آزمون‌های جلدی برای آلرژی به سایر داروها قابل‌اعتمادترند.
وقتی شخص بداند که به آلرژی دارویی دچار است، لازم خواهد بود ازتماس با آن دارو و داروهای وابسته بپرهیزد. تمام این موارد باید با مراقبان بهداشت ازجمله دندانپزشک درمیان گذاشته شود.  بیماران دچار آلرژی باید از دستبند یا آویزه‌ی‌ خاص هشدار دهنده استفاده نمایند. همچنین لازم است اینگونه بیماران سرنگ مخصوص اپینفرین به همراه داشته باشند.