نگاهی به دیورتیکولیت

تعریف:
التهاب دیورتیکول یا دیورتیکولیت diverticulitis زمانی ایجاد می‌شود که یک یا چند دیورتیکول diverticulum در لوله‌ی‌گوارش ملتهب یا عفونی شود. دیورتیکول، کیسه‌ی‌کوچک برجسته و بیرون‌زده‌یی است که درهر جای دستگاه گوارش ازجمله مری، معده و روده‌ی کوچک دیده می‌شود. اما بیشترین موارد دیورتیکول در روده‌ی‌بزرگ یافت می‌شود.
دیورتیکول‌ها به‌ویژه بعد‌از سن‌ 40‌سالگی شایع هستند. وقتی دیورتیکول‌های متعدد وجود داشته باشد، این حالت را دیورتیکولوزdiverticulosis می‌نامند.
ممکن است بیمار هرگز متوجه نشود که درون روده‌اش کیسه‌هایی به‌وجود آمده است زیرا این کیسه‌ها به‌ندرت سبب بروز مشکل، ازجمله دیورتیکولیت ‌می‌شوند.
اما گاهی دیورتیکولیت بروز می‌کند. این حالت ممکن است  سبب پیدایش درد شدید شکم، تب، تهوع وتغییر مشخص در عادات روده شود. موارد خفیف دیورتیکولیت را می‌توان با استراحت،تغییر جیره‌ی‌غذایی و آنتی‌بیوتیک ‌درمان کرد. اما موارد شدید دیورتیکولیت ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشد.
نشانه‌ها:
شناسه‌ها ونشانه‌های شایع دیورتیکولیت عبارتند از:
ـ درد که غالباً ناگهانی و شدید بوده و در بخش‌پائینی سمت‌چپ شکم جا دارد.
ـ با شیوع کمتر، درد شکم ممکن است درابتدا خفیف بوده و سپس ظرف چند روز بدتر شود و احتمالاً دارای شدت مواج باشد.
ـ تغییر عادات روده
ـ حساسیت به لمس شکم
ـ تب
ـ تهوع و استفراغ
ـ یبوست
ـ اسهال
ـ بادکردن شکم
ـ خونروی از رکتوم (با شیوع کمتر)
علل:
معمولاً وقتی مناطق ضعیف کولون زیر فشار قرار می‌گیرند، به طور طبیعی دیورتیکول ایجاد می‌شود. این فشار سبب می‌شود کیسه‌هایی به‌اندازه‌ی تیله از دیواره‌ی‌کولون به بیرون برجستگی پیدا کند.
چگونگی ملتهب یا عفونی‌شدن دیورتیکول به‌درستی روشن نیست. برحسب یک نظریه، افزایش فشار در کولون سبب ضعف دیواره‌ی دیورتیکول شده و به عفونت منتهی می‌شود. طبق یک نظریه‌ی دیگر، مواد‌دفعی در منفذ باریک دیورتیکول سبب کاهش رسیدن خون به آن ناحیه شده و به پیدایش التهاب  منتهی می‌شود.
درگذشته، تصور می‌شد. مغز‌آجیل، دانه‌ها، پاپ‌کورن و ذرت به‌علت گیر‌افتادن در دیورتیکول سبب ایجاد دیورتیکولیت می‌شوند. اما، نتایج پژوهش نشان داده است که مصرف این خوراکی‌ها سبب افزایش احتمال دیورتیکولیت نمی‌شود.
عوامل خطرساز:
عوامل زیر احتمال بروز دیورتیکولیت را می‌افزایند:
افزایش سن. از سن‌40‌سال به‌بعد احتمال بروز دیورتیکولیت بیشتر می‌شود ولی علت این امر معلوم نیست. شاید تغییرات مرتبط با سن مانند کاهش‌قدرت و کاهش حالت کش‌سانی دیواره‌ی روده، درایجاد دیورتیکولیت سهیم باشد.
مصرف کم فیبر. درکشورهایی که از جیره‌ی‌‌غذایی سرشار از فیبر استفاده می‌کنند که سبب نرم شدن مدفوع می‌شود دیورتیکولیت به‌ندرت دیده می‌شود. اما این حالت درکشورهای صنعتی شایع است زیرا جیره‌ی‌غذایی معمول مردم این کشورها سرشار از کربوهیدرات‌های تصفیه شده و فیبر اندک است. درواقع، بیماری دیورتیکولی پس‌از به‌کارگیری آسیاهای فولادی غلطان به منصه‌ی‌ظهور رسیده است، زیرا این آسیاها ازمیزان فیبر آرد و سایر غلات می‌کاهند.
ورزش نکردن. احتمال بروز دیورتیکول با ورزش نکردن بیشتر می‌شود و بیمار را درمعرض خطر دیورتیکولیت قرارمی‌دهد. هنوز علل این امر روشن نیست.
چاقی. به شدت اضافه وزن داشتن سبب افزایش نسبت ایجاد دیورتیکولیت و خونروی از دیورتیکول می‌شود.
دخانیات. احتمال تجربه‌ی دیورتیکولیت در‌افراد سیگاری بیشتر است.
عوارض:
عوارض دیورتیکولیت، عبارتنداز:
•‌ پریتونیت peritonitis که درصورت التهاب یا عفونی‌شدن کیسه‌ی‌ پاره شده  بروز می‌کند و محتویات روده درون حفره‌ی‌شکم می‌ریزد. این حالت سبب التهاب آستر حفره‌ی‌شکم (صفاقperitoneum می‌شود. پریتونیت یک اورژانس پزشکی است و به مراقبت فوری نیاز دارد.
• خونروی از راست روده
• بلوکاژ درکولون یا روده‌ی‌کوچک به‌علت ایجاد بافت جوشگاه پیدایش آبسه که باجمع‌شدن چرک درکیسه به‌وقوع می‌پیوندد.
• ایجاد فیستول که درواقع راهگذری غیرطبیعی میان بخش‌های مختلف روده، میان روده ومثانه و مثانه یا مهبل یا میان روده و دیواره‌ی‌شکم است.
با‌وجودی‌که به‌نظر نمی‌رسد میان بیماری دیورتیکولی و سرطان کولون یا رکتوم رابطه‌ی‌ مستقیمی وجود داشته باشد ولی وجود بیماری دیورتیکولی سبب دشواری تشخیص سرطان می‌گردد و به‌ندرت، آنچه که به‌نظر دیورتیکولیت می‌آید، ممکن‌است سرطان کولون باشد. به این علت، احتمالاً پس‌از بهبودی حمله‌ی دیورتیکولیت، پزشک توصیه به‌انجام کولونوسکوپی خواهد کرد. همچنین ممکن‌است توصیه شود بیمار آزمون‌های غربالگری سرطان را بیشتر انجام دهد. درکولونوسکوپی با استفاده از یک لوله‌ی قابل انعطاف طویل که درانتها دارای یک دوربین ظریف ویدیویی است (کولونوسکوپ) تمام کولون و رکتوم ازنظر وجود ناهنجاری بررسی شود.
آزمون‌ها و تشخیص:
ازآنجا‌که وجود دیورتیکول به‌خودی‌خود مشکلی ایجاد نمی‌کند، بسیاری از افراد ضمن بررسی معمولی غربالگری برای سرطان کولورکتال یا ضمن انجام آزمون بررسی سایر مشکلات روده به وجود دیورتیکوز پی می‌برند. ازطرف دیگر، معمولاً دیورتیکولیت ضمن یک حمله‌ی حاد تشخیص داده می‌شود. ازآنجا‌که وجود درد در شکم ممکن‌است به  علت مشکلات زیادی ایجاد شود، پزشک باید سایر علل درد را رد کند، ازجمله:
ـ آپاندیسیت
ـ بیماری التهابی لگن
ـ سندرم روده‌ی آغالش‌پذیر
ـ اولسرهای معده
ـ بارداری خارج ازرحم
ـ سرطان کولون
ـ‌ سرطان تخمدان
ـ کولیت ایسکمیک
ـ‌ بیماری التهابی روده
برای تشخیص علت درد شکم، احتمالاً پزشک کارهای زیر را انجام خواهد داد:
ـ بررسی‌ ومعاینه‌ی شکم ازنظر حساسیت به‌لمس
ـ آزمایش گویچه‌های سفید ازنظر شناسه‌های عفونت
ـ‌ آزمون‌ تصویرسازی ازجمله‌CT اسکن برای کمک به‌رویت کیسه‌های ملتهب یا عفونی، برای  تهیه‌ی نمای جامع از اندام‌های داخلی، در‌CT اسکن ازیک دسته رادیوگرافی جهت‌دار شده کامپیوتری استفاده می‌شود.
روش‌های درمان و داروها:
به‌طورکلی، درمان به وخامت شناسه‌ها و نشانه‌ها و اینکه آیا نخستین‌حمله دیورتیکولیت است، بستگی‌دارد. درصورتی‌که نشانه‌ها خفیف باشند، تمامی آنچه که بیمار نیاز دارد استفاده از جیره‌ی‌‌غذایی مایع یا با فیبرکم و آنتی‌بیوتیک ‌است. اما اگر بیمار درمعرض خطر بروز عوارض باشد یا دچار حمله‌های راجعه‌ی‌ دیورتیکولیت باشد به تیمار پیشرفته‌تر نیاز خواهد داشت.
تیماردرخانه:
درصورتی‌که شرایط بیمار به‌نحوی باشد که بتواند درخانه بماند، لازم است چند روزی استراحت کرده و از جیره‌ی‌غذایی مایع استفاده کند تا عفونت کم شود. وقتی نشانه‌ها بهبود یافت (که معمولاً ظرف‌3‌روز است) به‌تدریج می‌توان از جیره‌ی‌غذایی سرشار از فیبر مانند غلات کامل، میوه و سبزی استفاده کرد.
افزون بر این ، احتمالاً برای کمک به ازبین رفتن باکتری‌های مولد عفونت‌، آنتی‌بیوتیک نیز تجویز خواهد شد. حتی اگر نشانه‌ها ظرف این‌مدت بهتر شد، باید دوره‌ی درمان دارویی را ادامه داد. زود قطع کردن دارو سبب برگشت عفونت شده یا به بروز باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ منتهی می‌شود.
درصورت وجود درد متوسط یا شدید می‌توان از مسکن‌های معمولی درد مانند استامینوفن استفاده کرد. همچنین ممکن‌است داروی ضد‌درد قوی تجویز شود ولی این داروها ممکن‌است سبب یبوست شده و به وخامت مشکل بیانجامند.
بستری دربیمارستان:
درصورتی‌که حمله‌ی‌ بیماری شدیدتر باشد و احتمال بروز انسداد روده‌یا پریتونیت روده یا در‌صورتی‌که یکی از عوارض دیورتیکولیت به‌وجود آمده باشد مثل آبسه، لازم است بیمار برای تزریق داخل وریدی آنتی بیوتیک دربیمارستان بستری شود.
درصورت ایجاد آبسه، لازم است آبسه زهکشی شود. این کار ازطریق وارد کردن یک سوزن از راه پوست و با راهنمایی سونوگرافی یا CT اسکن انجام می‌شود. سپس برای زهکشی آبسه از یک کاتتر استفاده می‌گردد. ممکن‌است لازم باشد، درمدتی که بیمار تحت درمان با آنتی‌بیوتیک است، کاتتر در‌محل بماند، دراین موارد پس‌از بهبودی باید رزکسیون روده انجام شود.
عمل‌جراحی:
درصورت وجود پرفوراسیون، آبسه یا فیستول و یا دیورتیکولیت راجعه، برای برداشتن پاره‌ی بیمار کولون توصیه به انجام عمل‌جراحی می‌شود. در‌این مورد دو نوع جراحی انجام می‌شود:
رزکسیون اولیه روده. در‌این رویه، جراح پاره‌ی بیمار روده را برمی‌دارد و سپس بخش‌های سالم کولون را به‌هم ارتباط می‌دهد (آناستوموز). با این کار حرکات روده طبیعی می‌شود. برحسب میزان التهاب، ممکن‌است جراحی باز (سنتی) و یاجراحی با لاپاروسکوپ انجام گردد. درجراحی باز، یک برش طویل در شکم داده می شود، حال آنکه درجراحی با لاپاروسکوپ ازسه یا چهار برش کوچک استفاده می‌گردد. درجراحی با لاپاروسکوپ معمولاً بهبودی بیماری سریع‌تر و کوتاه‌تر است.
رزکسیون روده همراه کولوستومی. درصورتی‌که التهاب کولون آنقدر زیاد باشد که امکان پیوند دادن کولون با رکتوم وجود نداشته باشد، از این نوع عمل جراحی استفاده می‌شود. ضمن کولوستومی، جراح یک منفذ در دیواره‌ی شکم ایجاد می‌کند (استوما stoma). سپس بخش غیر مبتلای کولون به استوما ارتباط داده می‌شود و به‌این‌ترتیب، مواد دفعی ازاین منفذ وارد  یک کیسه دربیرون شکم می‌شود. چند ماه بعد، وقتی التهاب، التیام یافت، جراح می‌تواند عمل‌جراحی دوم را برای ارتباط دادن مجدد کولون و رکتوم انجام دهد.
شیوه زندگی و تدبیر‌های خانگی:
دراین بخش برای کمک به پیشگیری یا آهسته‌شدن سیر پیشرفت بیماری دیورتیکول نکاتی ذکر می‌شود:
مصرف فیبربیشتر. غذاهای سرشار از فیبر مانند میوه‌ها و سبزی‌های تازه و غلات کامل سبب نرم‌شدن مواد دفعی شده و به‌عبور سریع‌ترشان درکولون کمک می‌کند. این امر از فشار درون لوله‌ی گوارش می‌کاهد. باید روزانه 25تا 30 گرم فیبر مصرف کرد. یک عدد سیب‌ یا نصف فنجان (118میلی‌لیتر) اسفناج، هریک حاوی بیش‌از 3 گرم فیبراست.
نصف فنجان لوبیا قرمز حدود 8 گرم فیبردارد. باید میوه، سبزی و فرآورده‌های غلات را جانشین غذاهای سرشار از چربی کرد برای جلوگیری از باد‌کردن، ناراحتی‌شکم و پیدایش گاز، باید به‌تدریج فیبر را وارد جیره‌ی‌غذایی کرد. در‌صورتی‌که مصرف روزانه 20‌گرم فیبر یا بیشتر دشوار باشد می‌توان ازیک مکمل فیبر مانند پسیلیوم psyllium یا متیل‌سلولز استفاده‌کرد. پرهیز از دانه‌ها یا مغزها ازحمله‌های راجعه دیورتیکولیت پیشگیری نمی‌کنند.
مصرف فراوان مایعات. فیبر با جذب آب و افزایش مواد دفعی، نرم و حجیم درکولون اعمال اثر می‌‌کند. اما درصورتی‌که مایعات به مقدارکافی استفاده نشود تا جذب فیبر شود ممکن‌است مصرف فیبر یبوست‌آور باشد.
پاسخ به نیاز روده. وقتی نیاز به استفاده از دستشویی باشد، نباید تأخیر کرد. به تأخیر انداختن حرکت روده سبب سفت شدن مدفوع می‌شود و درنتیجه برای دفع به زور زدن بیشتر و افزایش فشار درون کولون می‌انجامد.
ورزش منظم. نرمش عملکرد روده را طبیعی می‌کند و از فشار درون کولون می‌کاهد. دست کم دربسیاری از روزهای هفته باید 30 دقیقه نرمش کرد.
طب جانشین:
بعضی خبرگان حدس می‌زنند ممکن است درکولون افراد دچار دیورتیکولیت مقدار کافی باکتری خوب موجود نباشد. استفاده از پروبیوتیک‌ها (غذاها یا مکمل‌های حاوی باکتری‌های نافع) به بازگشت توازن طبیعی بدن کمک می‌کند و به پیشگیری از بروز دیورتیکولیت کمک می‌نماید.اما این موضوع هنوز در بررسی‌های بالینی تأیید نشده است. عموماً پروبیوتیک‌ها را ایمن تلقی می‌کنند، اما پیش ازمصرف هر نوع مکمل‌ واطمینان ازعدم اختلال دردرمان مورد استفاده باید نظر پزشک را جویا شد.