صرف‌نظر از جیره‌ی‌غذایی محدود، جیره‌ی‌غذایی دیابتی یا MNT یک برنامه‌ی غذایی سالم است که به‌طور طبیعی سرشار از مواد‌مغذی است و مقدار چربی و کالری آن پایین است و درآن بیشتر بر مصرف میوه، سبزی و دانه‌های کامل تأکید شده‌است. درواقع، رژیم‌دیابتی، بهترین برنامه‌ی‌غذایی برای بسیاری از افراد است.
درصورتیکه شخصی به دیابت یا پره‌‌‌دیابت دچار باشد، احتمالا پزشک، وی را به‌یک کارشناس تغذیه ارجاع خواهد کرد تا بیمار را درجهت تغییر جیره‌ی‌غذایی و MNT راهنمایی کند تا وی بتواند میزان قند‌خون خود را کنترل کرده و وزن را تدبیر کند.
وقتی انسان مقدار زیادی کالری و چربی می‌خورد، بدن با افزایش نامطلوب گلوکز خون از خود پاسخ نشان می‌دهد. درصورتیکه گلوکز خون در افراد دچار دیابت تحت کنترل نباشد، ممکن‌است به بروز مشکلات جدی مانند بالارفتن میزان گلوکز خون که خطرناک است و بروز عـوارض مــزمـــن مانند آزردگی عصبی، کلیه و قلب منتهی شود.
انتخاب غذای سالم و پیگیری عادات غذایی به بیمار کمک می‌کند تا میزان گلوکز خون خود را تدبیر نموده و این میزان را در حدود مطمئن حفظ نماید. در بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع2، کنترل گلوکز‌خون با کاهش‌دادن وزن آسانتر است و انجام این کار به‌بروز منافع سلامتی دیگری منتهی می‌شود. درصورتیکه به کاهش وزن نیاز باشد، با استفاده از MNT می‌توان از راهی کاملا سازمان‌یافته و مغذی با اطمینان به هدف رسید.
کارشناس تغذیه می‌تواند به بیمار کمک کند تا براساس هدف‌های سلامت، طعم‌ها و شیوه‌ی‌زندگی برنامه‌ای تهیه شود و در‌مورد نحوه‌ی تغییر عادات‌غذایی، اطلاعات باارزشی به دست آید.
خوراکی‌های توصیه‌شده:
میزان کالری غذا را باید با خوراکی‌های مغذی زیر تدارک دید:
کربوهیدات‌های سالم. ضمن گوارش، قندها (کربوهیدرات‌های ساده)و نشاسته‌ها (کربوهیدرات‌های مرکب) به گلوکز‌خون تجزیه می‌شوند. باید روی کربوهیدرات‌های سالمتر مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل، صیفی‌ها (لوبیاها، نخودها و عدس‌ها) و فرآورده‌های لبنی کم‌چرب تمرکز کرد.
خوراکی‌های سرشار از فیبر. فیبر‌غذایی شامل‌است‌بر تمامی بخش‌های خوراکی گیاهی که بدن انسان قادر به هضم و جذب آن نیست. استفاده از فیبر سبب کاهش خطر بروز بیماری‌های قلب شده و به‌کنترل میزان قند خون کمک می‌کند. خوراکی‌های سرشار از فیبر عبارتند از سبزی، میوه، آجیل، صیفی‌ها، آرد گندم سبوس‌دار و سبوس گندم.
ماهی برای سلامت قلب. حداقل باید دوبار در هفته از ماهی برای سلامت قلب استفاده کرد. ماهی جانشین خوبی برای گوشت‌های پر چربی است. مثل ماهی کاد cod، تون tuna، و هالیبوت halibute که نسبت به گوشت و ماکیان دارای چربی تام، چربی اشباع‌شده و کلسترل کمتری هستند. ماهی‌هایی مانند سالمون salmon، مکرل mackerel، تون، ساردین و ماهی‌آبی blue fish سرشار از اسیدهای چرب امگا3 می‌باشند که با کاستن از تری‌گلیسریدهای خون به سلامت قلب کمک می‌کنند. اما، باید از مصرف ماهی سرخ‌کرده و ماهی‌هایی که حاوی جیوه‌ی زیاد هستند پرهیز کرد مثل ماهی سفالی tile fish، شمشیر‌ماهی و شاه مکرل.
چرب‌های خوب. خوراکی‌های حاوی چربی‌های تک غیر‌اشباع و چند غیر‌اشباع مانند آوکادو، بادام، پکن pecan، گردو، زیتون، کانولا، روغن‌زیتون و بادام‌زمینی به پایین‌آوردن تراز کلسترل‌خون کمک می‌کنند. اما نباید به‌طور مداوم مورد استفاده قرار گیرند زیرا تمامی چربی‌ها سرشار از کالری می‌باشند.
خوراکی‌هایی که باید از آنها پرهیز کرد:
دیابت سبب افزایش احتمال بیماری قلب و استروک از طریق تسریع انسداد و سفت‌شدن سرخ‌رگها می‌شود. خوراکی‌هایی که حاوی مواد زیرند با هدف سلامت قلب منافات دارند:
چربی‌های اشباع‌شده. فرآورده‌های لبنی پرچرب و پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گوساله، هات‌داگ، سوسیس و بیکن bacon حاوی چربی‌های اشباع‌شده هستند. باید سعی کرد مقدار مصرف این فرآورده‌ها بیش‌از 7درصد کالـــری روزانـــه‌ی مصرفی نشود.
چربی‌های ترانس. این نوع چربی‌ها در اسنک (میان‌وعده، آب‌چرا)های فرآوری‌شده، اجناس طباخی و تنوری، روغن‌های نباتی و مارگارین‌های قالبی وجود دارند و باید به طــور کــامل از آنها استفاده نکرد.
کلسترل. منابع کلسترل شامل است بر فرآورده‌های لبنی پرچرب و پروتئین‌های پرچرب حیوانی، زرده‌ی تخم‌مرغ، میگو، جگر و سایر احشای حیوانی. مقدار مصرف کلسترل، نباید بیش‌از 300میلی‌گرم در روز باشد.
سدیم. باید کمتر از 2300میلی‌گرم در روز مصرف شود.
تهیه برنامه با‌توجه به اطلاعات فوق:
رویکردهای متفاوت چندانی در زمینه‌ی تهیه‌ی یک رژیم دیابتی که میزان گلوکز‌خون را درحدود طبیعی نگاه دارد، وجود ندارد. به‌کمک کارشناس تغذیه می‌توان برنامه یا ترکیبی از روش‌هایی یافت که برای هر بیمار مؤثر باشد.
محاسبه شبه کربوهیدرات. از آنجا که کربوهیدرات‌ها به گلوکز تجزیه می‌شوند، دارای بالاترین تأثیر بر میزان گلوکز خون هستند. اطمینان از زمان‌بندی و مشابه‌بودن مقدار کربوهیدرات مصرفی روزانه بااهمیت است به‌ویژه وقتی انسولین یا داروهای ضد‌دیابت نیز مصرف شود. در‌غیر این‌صورت، میزان گلوکز خون دارای نوسان بیشتر خواهد بود.
کارشناس تغذیه می‌تواند نحوه‌ی اندازه‌گیری بخش‌های غذا را به بیمار بیاموزد و بیمار یاد بگیرد تا پیش از هر چیز برچسب‌های روی جعبه‌ی غذاها را بخواند و به اندازه‌ی مصرف و مقدار کربوهیدرات توجه خاص مبذول دارد. درصورتیکه بیمار از انسولین استفاده می‌کند کارشناس تغذیه، نحوه‌ی محاسبه‌ی مقدار کربوهیدرات در هر وعده غذا یا اسنک و تطبیق مقدار دوز انسولین با آن را به بیمار خواهد آموخت.
سیستم تبادلی. ممکن‌است کارشناس تغذیه استفاده از سیستم تبادلی را توصیه نماید. در این سیستم گروه‌های غذایی به‌دسته‌هایی مانند کربوهیدرات‌ها، گوشت‌ها و جانشین‌های گوشت و چربی‌ها تقسیم شده‌اند.
یک پرس در‌هر گروه را یک «تبادل» می‌نامند. هر تبادل دارای مقدار مشابهی کربوهیدرات، پروتئین، چربی و کالری است و شبیه هر پرس از هر خوراکی دیگر در همان گروه مشابه دارای تأثیر همانند بر گلوکز خون است. بنابراین، به‌عنوان‌مثال، می‌توان یک سیب کوچک را با ثلث فنجان پاستای پخته برای یک پرس کربوهیدرات معاوضه یا به قولی تجارت کرد.
شاخص گلیسمیک. بعضی افراد دچار دیابت برای انتخاب خوراکی‌ها به‌ویژه کربوهیدرات‌ها از شاخص گلیسمیک glycemic index استفاده می‌کنند. خوراکی‌هایی که شاخص گلیسمیک بالا دارند، نسبت به خوراکی‌های دارای شاخص گلیسمیک پائین، میزان قند خون را بیشتر بالا می‌برند. کربوهیدرات‌های مرکب که در فیبرها مثل برنج پوست‌نگرفته، نان یا غلات کامل وجود دارند نسبت به کربوهیدرات‌های ساده مثل نان‌سفید یا برنج‌سفید شاخص گلیسمیک را کمتر بالا می‌برند و نسبت به غذاهای کاملا پردازش‌شده ترجیح داده می‌شوند اما خوراکی‌های با شاخص پائین الزاما همیشه هم سالمتر نیستند مثل غذاهای پرچربی که نسبت به گزینه‌های سالمتر دارای شاخص گلیسمیک پائینتر هستند.
یک نمونه صورت غذا:
در برنامه‌ی‌غذایی روزانه باید اندازه‌ی خوراک و نیز میزان فعالیت جسمی لحاظ شود. صورت‌غذایی زیر برای شخصی نوشته شده که روزانه به1200تا1600کالری نیاز دارد:
صبحانه. پنکیک یا وافل گندم کامل، یک قطعه میوه یا سه‌چهارم فنجان حبه‌های مختلف گیاهی، 6 اونس ماست وانیلی بی‌چربی.
ناهار. پنیرو پیتای سبزی، یک سیب متوسط با قاشق غذاخوری کره‌ی‌بادام.
شام. بیف استروگانوف، نصف فنجان هویج، سالاد با 5/1 فنجان اسفناج، نصف گوجه فرنگی، یک‌چهارم فنجان فلفل‌دلمه، 2قاشق چای‌خوری روغن‌زیتون و 5/1 قاشق چای‌خوری سرکه.
اسنک‌ها. دوکیک برنجی با یک اونس پنیر یا یک پرتقال با نصف فنجان پنیر کاتیج کم‌چرب 1 درصد.
نتایج:
استفاده از برنامه‌ی سالم غذایی، بهترین راه کنترل قند‌خون و پیشگیری از عوارض دیابت است. درصورتیکه بیمار به‌کاهش وزن هم نیازمند باشد، باید برنامه‌اش را براساس این هدف تنظیم نماید.
به غیر از تدبیر دیابت، استفاده از رژیم دیابتی دارای فواید دیگری نیز هست. ازآنجا که در رژیم دیابتی مقدار زیادی میوه، سبزی و فیبر مورد استفاده است، تبعیت ازاین رژیم سبب کاهش احتمال بیماری‌های قلب و عروق و بعضی انواع سرطان می‌شود ومصرف فرآورده‌های لبنی کم‌چرب نیز به کاهش احتمال کم‌شدن توده‌ی استخــوان در آینده کمک خواهد کرد.
خطرات:
درصورت وجود دیابت، لازم‌است بیمار با پزشک و کارشناس تغذیه همراه شود تا بتوان برنامه‌یی غذایی تهیه کرد که مناسب حالش باشد. خوراکی‌های سالم، کنترل مقدار غذا و برنامه‌ریزی برای تدبیر میزان قند خون با اهمیت است. درصورت انحراف از برنامه‌ی غذایی، احتمال نوسان یافتن درمیزان قند‌خون و بروز عوارض خطرناک‌تر موجود خواهد بود.
منابع در دفتر نشریه می‌باشد.
ثبت نظر