عوامل بیماری‌زای زوال درختان بلوط زاگرس شناسایی شد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پژوهشگاه بیوتکنولوژی، محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در قالب طرحی کلان موفق به شناسایی دقیق عوامل میکروبی همراه درختان بیمار و سالم بلوط شدند.

شناسایی عوامل جدید بیماری زای قارچی و باکتریایی موثر در پدیده زوال درختان بلوط و همچنین دستیابی به فرمولاسیونی کارآمد جهت تقویت سیستم ریشه و افزایش مقاومت نهال های بلوط در شرایط تنش خشک در راستای احیای بهینه جنگل های بلوط زاگرس از دست یافته های مهم این طرح تحقیقاتی است.

مژگان کوثری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و مجری طرح بررسی عوامل مؤثر در پدیده خشکیدگی و زوال بلوط به وسیله راه کارهای نوین مولکولی گفت: جنگل‌های زاگرس با شش میلیون هکتار وسعت، ۴۰‌ درصد کل مساحت جنگل‌های ایران را به خود اختصاص داده که ۷۰ درصد تیپ گونه های درختی این جنگل ها را که در ۱۱ استان شمال غربی، غرب و جنوب غربی کشور گسترش یافته اند، درختان بلوط تشکیل می دهد.

 وی ادامه داد: بر اساس آمارها و بررسی های صورت گرفته بالغ بر یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از سطح جنگل های زاگرس بر اثر بیماری زوال بلوط خشکیده یا در معرض خشکیدگی است. این سطح خشکیدگی عمدتا در استان های ایلام، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، فارس، چهارمحال و بختیاری و خوزستان پراکنش یافته، به طوری که ایلام ۶۴۱ هزار هکتار از این سطح خشکیدگی را به خود اختصاص داده و دارای شرایط بحرانی در این زمینه و چالش زیست محیطی است.

کوثری افزود: در استان لرستان نیز به عنوان دومین استانی که بیشترین آسیب را از این ناحیه دیده، گستره ای به وسعت ۵۶۰ هزار هکتار یعنی ۵۰ درصد جنگل های این استان خشکیده است و این بیماری تاکنون به قطع و مرگ ۸۰ هزار اصله بلوط که عمر برخی از این درختان با ارزش به سه، چهار قرن بالغ می شود انجامیده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با بیان اینکه جنگل های بلوط زاگرس به دلیل برخورداری از اهمیت بالا برای منطقه و کشور از جنبه های متعدد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، نگهداری سالانه حدود ۸۴ متر مکعب آب به وسیله هر هکتار از این جنگل ها، تامین حدود ۴۰ درصد منبع آب شیرین کشور و مهار ۶۸ تن گرد و غبار به وسیله هر هکتار جنکل مورد توجه بوده است که اکنون متاسفانه مبتلا به زوال و خشکیدگی است.

وی گفت: بیماری زوال بلوط منحصر به ایران نیست و در مناطق مختلف جهان از جمله انگلیس، ایتالیا، آلمان، اتریش و ... هم، چنین معضلی وجود دارد که با برنامه ریزی علمی و اصولی نسبت به چگونگی برخورد با بیماری و احیای جنگل ها اقدام کرده اند. پدیده زوال بلوط یک پدیده چند عاملی است که باید از زوایای مختلف مورد بررسی قرارگیرد. در همین راستا بررسی عوامل موثر در پدیده زوال بلوط بوسیله راه‌کارهای نوین مولکولی، به صورت طرح کلانی به سفارش سازمان جنگل ها و مراتع کشور به پژوهشگاه محول شد.          

کوثری تاکید کرد: با توجه به این که شدیدترین خسارات در استان ایلام گزارش شده بود، جهت تحقیقات خود، همراه با یک تیم متخصص، به نمونه برداری از جنگل های شهرهای مختلف این استان پرداختیم. بعد از پلات بندی دقیق درختان بلوط براساس درصد بیماری به پنج گروه تقسیم شدند و از برگ، ساقه، ریشه و خاک اطراف ریشه درختان هر گروه، نمونه گیری انجام شد. نمونه ها با ماشین یخچالدار و در شرایط استاندارد جهت انجام مطالعات تکمیلی و مولکولی به پژوهشگاه بیوتکنولوژی منتقل شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی اضافه کرد: جمعیت میکروبی درختان سالم و بیمار به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی جمعیت میکروبی هم از روش های معمول و هم از جدید ترین روش های موجود در دنیا، روش متاژنوم، استفاده شد و تغییرات جمعیت میکروبی درختان سالم تا بیمار، مورد بررسی دقیق قرار گرفت.

وی با اشاره به اینکه طی تحقیقات قبلی محققان ایرانی، بیماری ذغالی به عنوان عامل اصلی زوال درختان بلوط توسط قارچ Biscogniauixia گزارش شده بود، اظهار داشت: در تحقیقات انجام شده ما گونه های مختلف قارچی از درختان بلوط جداسازی و شناسایی شد که یافته های جالبی به دست آمد.

کوثری اضافه کرد: پس از انجام آزمون بیماری‌زایی جدایه های به دست آمده، دو گونه جدید بیماری‌زا قارچی دیگر شامل Didymella glomerata و Neoscytalidium dimidiatum ، برای بلوط ایرانی شناسایی و معرفی شد. این اولین گزارش، از این عوامل بیماری‌زا روی بلوط ایرانی است. این یافته در ژرونال معتبر (۲۰۱۹) European journal of plant pathology به چاپ رسید. همچنین در این راستا یافته های علمی با ارزشی به دست آمد. به عنوان مثال معرفی گونه جدید برای دنیا با نام  Deniquelata quercina که در مجله (۲۰۱۹)  phytotaxa به چاپ رسید.

به گفته وی، علاوه بر این پاتوژن های قارچی، دو گونه باکتری موثر در زوال درختان بلوط را هم شناسایی کرده و نشان دادیم برخلاف نظر برخی از محققان کشور، عوامل موثر در زوال بلوط، به قارچ ها محدود نمی شود و باکتری ها هم در ایجاد پدیده زوال بلوط نقش ایفا می کنند. این تحقیقات نشان داد که دو باکتری Bacillus pumius و  Stenotrophomonas maltophilia برای اولین بار، به عنوان عوامل دخیل در زوال گزارش می شوند، این یافته ها در ژورنال تخصصی بیماری های جنگلی (۲۰۱۹) Forest Pathology به چاپ رسید. یافته ها نشان می دهد که این بیماری تک عامله نیست و مجموعه ای از عوامل زنده و غیرزنده در نابودی جنگل های بلوط نقش دارند.

وی گفت: قارچ هایی که در پروژه بلوط به دست آمدند، به عنوان ژن آرایه‌های جدید برای فلور قارچی ایران ثبت شدند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تصریح کرد: به هر حال و به هر دلیل کشور با پدیده زوال مواجه است و باید با روش های اصولی و علمی به احیاء جنگل های تخریب شده پرداخت. لذا ایجاد نهالستان های سالم بلوط ضروری است. آنچه برای احیاء جنگل در نهالستان ضروری است، اطلاعات دقیق از ژنوتیپ های بلوط ایرانی است و شناسایی ژنوتیپ هایی که نسبت به عوامل بیماری‌زای شناخته شده متحمل­‌تر باشند و شرایط کم آبی و ریزگرد موجود در منطقه را بهتر تحمل کنند.

به گفته وی، شناسایی ژنوتیپ های بلوط ایرانی بخش دیگری از دست یافته های این طرح کلان است که می توان بذر این ژنوتیپ های متحمل و متنوع را در نهالستان های کشت و سپس به عرصه منتقل کرد.در همین حال در بخش دیگر از تحقیق به منظور افزایش میزان و سرعت جوانه زنی بذربلوط و گسترش سیستم ریشه ای نهالها و همچنین بهبود استقرار نهال های بلوط و در شرایط تنش خشکی، مطالعات جامعی صورت گرفت و خوشبختانه پس از ۴ سال تحقیقات دقیق علمی، به فرمولاسیونی کارآمد دست یافتیم.