نقش ویروس پاپیلومای انسانی در ضایعات پیش‌سرطانی دهانه‌رحم

 UICC، اولین روزجهانی سرطان را درسال ۲۰۰۶ میلادی سازماندهی نمود. روز‌جهانی‌سرطان بخشی‌از برنامه جهانی مبارزه با سرطان است که اولین‌بار، در روز چهارم فوریه سال۲۰۰۰ میلادی در New Millennium در پاریس برگزارشد. کشورهای گوناگون جهان نشانه‌هایی را به‌عنوان نمادسرطان و کنترل آن انتخاب‌نموده‌اند. این نماد می‌تواند روبانی به‌صورتی‌که در تصویر مندرج ‌درمقاله نشان‌داده‌شده است، با رنگ‌های گوناگون باشد که برای ریشه‌کن‌کردن سرطان‌های مختلف انتخاب شده‌است.

پیدایش یاخته‌های سرطانی در بدن را نمی‌توان به یک عامل‌خاص و مشخصی نسبت‌داد. سرطان یک ‌بیماری واحد نیست وعوامل متعدد و حتی ناشناخته‌ای در تکوین و پیدایش آن دخالت دارند. عوامل ژنتیک، اُنکوژن‌ها، داروهای الکیل‌کننده، موادشیمیایی، برخی ویروس‌ها، عوامل‌محیطی، شیوه زندگی و تغذیه و عوامل دیگر در ایجاد سرطان‌ها نقش دارند. سرطان، نامی کلی برای گروهی‌از بیماری‌ها می‌باشد که حدود۲۰۰نوع ازآن شناسایی شده‌است. اگرچه ممکن‌است هرنوع آن با انواع دیگر متفاوت باشد، اما خط‌مشی همگی آنها یکی است. در‌واقع تمامی آنها با سرکشیدن یاخته‌ها و رشد مهارگسسته و تکثیر مهارناشدنی آنها مشخص می‌شوند. رشدیاخته‌های سرطانی درمقایسه با یاخته‌های‌طبیعی که از‌نظم و هماهنگی و رشد متناسب برخوردارند، سریع و ناموزون بوده و از قوانین‌طبیعی رشد، پیروی‌نمی‌کند. هسته یاخته‌های‌سرطانی نیز غیرطبیعی‌بوده و حجم آن نسبت‌به سلول‌های‌طبیعی بیشتر می‌باشد. نسبت هسته به سیتوپلاسم در یاخته‌های ‌سرطانی نامتناسب و روند رشد آنها تهاجمی است. با پیشرفت سرطان، بافت‌های‌مجاور نیز دگرگون و سرانجام منهدم می‌گردند. درمواردی با دست‌اندازی به بافت‌های دوردست نیز کانون‌های تخریبی جدیدی ایجادمی‌شود که به این فرآیند ‌Metastasis گفته‌می‌شود. بدیهی است که عمل تخریب بافت‌های مجاور و یا ایجاد کانون ویرانگر در نقاط دوردست، در۱روز و۱هفته و۱ماه انجام‌نمی‌گیـرد، بلکـه پس‌از گذشت سال‌ها از آغاز مختل‌شدن کار یک‌یاخته و سرطانی‌شدن آن، بیماری خودرا نشان‌می‌دهد. به این‌ترتیب می‌توان گفت‌که یاخته‌های سرطانی اولاً از مکانیزم طبیعی رشد پیروی نمی‌کنند. ثانیاً نیروی تهاجمی و ویرانگر دارند و ثالثاً می‌توانند کانون‌های جدید و مشابهی را در نقاط دورتر از کانون اصلی ایجادنمایند. یاخته‌های‌سرطانی‌که نسبت به یاخته‌های‌طبیعی عمر طولانی‌تری دارند و به بافت‌های مجاور چنگ می‌اندازند، می‌توانند به‌وسیله جریان‌خون و یا سیستم لنفاوی در بدن منتشرشوند۱.در دیسپلازی دهانه رحم (Cervical dysplasia) و یا ضایعات غیرسرطانی دهانه‌رحم، یاخته‌های غیرطبیعی دیده می‌شود که می‌تواند به سرطان منجرگردد. بامشاهده تغییرات یاخته‌های دهانه‌رحم یا ضایعات پیش‌سرطانی که ممکن‌است به سرطان دهانه‌رحم تبدیل‌شوند، می‌توان با درمان به‌موقع از سرطان این ناحیه پیشگیری‌نمود. اگر پس‌از انجام Pap یاخته‌های غیرطبیعی مشاهده‌شود، پزشک می‌تواند انجام‌تست HPV یا Colposcopy را پیشنهاد نماید. با کولپوسکوپی می‌توان شدت و درجه سلول‌های غیر‌طبیعی را مشاهده و در صورت لزوم با انجام بیوپسی کار را پیگیری نمود.

Human papillomavirus عامل عفونت ویروسی و ایجاد ضایعات در بسیاری از زنان زیر ۳۰سال(البته درسنین دیگر نیز مشاهده‌می‌شود) می‌باشد. در‌واقع‌HPV یکی‌از خطرناک‌ترین ویروس‌هایی است که سلامت انسان را تهدیدمی‌کند. این ویروس که کوچکترین‌DNA ویروسی را دارد، می‌تواند سبب ایجاد ضایعات و تومورگردد. بیش‌از ۱۰۰تیپ ویروس پاپیلوم وجود دارد که حدود ۱۳تیپ آن سبب ایجاد سرطان می‌شوند. گروهی از‌این ویروس‌‌ها که کم‌خطر هستند، در دستگاه‌تناسلی زنان زگیل ایجاد‌می‌کنند و گروه پرخطرتر آن، مانند تیپ ‌HPV-16 و 18-HPV، حدود ۷۰درصد ضایعاتی را ایجاد‌می‌کنند که می‌تواند به سرطان دهانةرحم منجرشود. در تصویر۱ می‌توان نقش ویروسHPV را در روند سرطانی‌شدن یاخته‌ها مشاهده نمود.

با انجام تست HPV DNA typing می‌توان تیپ‌های ویروسHPV راکه فرد به آن مبتلا شده‌است تعیین‌نمود. ضایعات ویروسHPV که شیوع آن را می‌توان نتیجة رفتارهای‌جنسی نوین دانست، بسیاری از زنان را گرفتار می‌سازد و درصورت عدم‌توجه به آن و سرطانی‌شدن ضایعات و عدم درمان به‌موقع، جان بیماران را با خطر مواجه می‌سازد. بنابراین معمولا پس‌از آلوده‌شدن دهانه‌رحم به ویروس پاپیلوم انسانی(HPV) دیسپلازی دهانه‌رحم مطرح می‌شود. ویروسHPV معمولاً ازطریق ارتباط‌جنسی (واژینال، آنال‌ودهانی) از فردی‌به‌فرد دیگر منتقل‌‌شده و از این‌رو می‌توان آن را یک بیماری‌ مقاربتی دانست. در زنانی‌که به ویروسHPV آلوده‌شده‌اند و مبتلا به دیسپلازی دهانه‌رحم می‌باشند، نشانه‌های قابل‌توجهی وجود ندارد. البته ممکن‌است گاهی لکه‌بینی یا خونروی یا دردخفیف نیز وجود داشته باشد، اما با انجام مرتب پاپ‌اسمیر می‌توان به غیرطبیعی‌شدن یاخته‌های دهانةرحم پی‌برد و موضوع را پیگیری‌نمود.

همانـطورکه اشــاره‌شد، ضایعات‌پیـش‌سرطانی (Pre-cancerous lesions) سرطان‌نیستند و معمولاً نشانه‌ای ندارند و اگر معاینات‌پزشکی و تست‌پاپ‌اسمیر انجام‌نگردد، شناخته نمی‌شوند. اما درصورت غیرطبیعی‌بودن آزمون‌پاپ و آزمایشات تکمیلی می‌توان ضایعات پیش‌سرطانی را تشخیص‌داد و بادرمان به‌موقع از سرطانی‌شدن یاخته‌ها پیشگیری‌ نمود. بیشتر ضایعاتی‌که در بافت اپی‌تلیوم دهانه‌رحم ایجادمی‌شود سبب به‌وجودآوردن تغییر در بافت سنگ‌فرشی دهانه‌رحم می‌گردند. این تغییرات که معمولاً حدود ده‌سال بعد سرطانی‌می‌شوند، در۸۰ درصد از موارد ازیاخته‌های اسکواموس (Squamous cell) هستند.از‌این‌رو این تغییرات را Squamous Intraepithelial Lesion می‌نامند. دیسپلازی خفیف را زیر عنوان نئوپلازی اینترا‌اپی‌تلیالی‌سرویکال درجه‌یک بررسی‌می‌کنند و به‌صورت CIN-1 نشان‌می‌دهند. با‌این‌ترتیب می‌توان ضایعات پیش‌سرطانی متوسط رابا CIN-2 نشان‌داد و تغییرات وسیع‌تر در دهانه‌رحم را دیسپلازی شدید یا CIN-3 شناخت.

باید توجه‌داشت که استعمال‌سیگار و مصرف‌دخانیات خطر ابتلا به دیسپلازی دهانه‌رحم را افزایش‌می‌دهد. دخترانی‌که پیش‌از ۱۸سالگی ازدواج‌می‌کنند و زایمان پیش‌از این سن داشته باشند و نیز ز‌نانی‌که شریک‌های‌جنسی متعدد داشته باشند، درمعرض خطر بیشتری قراردارند. به زنان توصیه‌می‌شود تا با رعایت دستورات‌بهداشتی و انجام مرتب پاپ‌اسمیر، از پیدایش سرطان دهانه‌رحم پیشگیری‌نمایند. درعین‌حال باتوجه به اینکه عفونت‌HPV شایع‌ترین عفونتی است که از راه تماس‌جنسی منتقل‌می‌شود و می‌تواند سبب ابتلا‌به سرطان دهانه‌رحم، مقعد، دهان،گلو و لوزه‌ها در فرد گردد، می‌توان با استفاده‌از واکسن‌های ویروس پاپیلومای انسانی(HPV) از ایجاد ضایعات دهانه‌رحم و سرطانی‌شدن آن پیشگیری‌نمود.

در تصویر‌۲ چگونگی اثر واکسن و در تصویر۳ ویروس پاپیلومای انسانی را می‌توان مشاهده‌نمود.

۱ـ نوری، مهدی، سرطان‌های‌پستان، رحم و تخمدان، نیکتاب، تهران