شماره ۹۵۳

مسمومیت کلئوپاترا

دکتر کامران سلطانی‌نژاد

مصرسرزمین فراعنه و اهرام است.پیامبر بزرگ الهی حضرت موسی(ع) نیز از این سرزمین به پا‌خاسته است. پس از ورود هخامنشیان به مصر، کارهای عمرانی فراوانی ازجمله بازگشایی دانشکده‌ی‌طب سائیس، حفرکانال سوئز و... صورت گرفت و مصر200 سال تحت حکومت ایرانیان بود.
 درسال‌331 قبل از میلاد بعد از شکست داریوش سوم توسط اسکندر مقدونی مصر توسط او فتح شد. او اسکندریه را به (نام خود) بنا کرد. اندیشمندان یونانی جهت فراگیری علوم به این سرزمین و شهر اسکندریه وارد شدند. پس از مرگ اسکندر، سردارش، بطلمیوس درمصر جانشین او شد، مقر حکومت او دراسکندریه بود. در زمان بطلمیوس اول، کتابخانه‌ی مشهور این شهر ساخته شد. دانشمندی به نام بطلمیوس، کتابی در زمینه‌ی علم هیأت و نجوم وجغرافیا تألیف نمود که انقلابی درعلم نجوم و جغرافیا به وجود آورد و تا زمان کوپرنیک معتبر بود. سلسله‌ی بطالسه220سال برمصر حکومت کردند.  دراین زمان فرهنگ غالب دربارمصر یونانی بود ولی مردم به زبان باستانی مصر صحبت می‌کردند و به سنت‌هایشان پایبند بودند ولی سنت حاکم بر دربار مصر یونانی‌مآبی بود. حاکمان سلسله‌ی بطالسه دارای لقب بطلمیوس بودند و بطلمیوس یازدهم دارای سه دختر و یک پسر بود که دختر وسط همان کلئوپاترای هفتم ملکه‌ی معروف مصر باستان بود (درسال‌69 ق‌م به دنیا آمد) قبل از کلئوپاترای معروف، شش کلئوپاترای دیگر وجود داشتند) درزمان بطلمیوس یازدهم یک امپراتوری دیگر قصد کشورگشایی داشت وآن امپراتوری روم بود. این کشور به سرزمین‌های اطراف مدیترانه می‌نگریست و یک تهدید جدید برای کشور مصر محسوب می‌شد. بطلمیوس یازدهم، به قصد بازداشتن روم از حمله به مصر، جزیره‌ی قبرس را به کشور تقدیم کرد.
 این عمل، آتش خشم مردم مصر را شعله‌ور کرد و با شورش‌ بر‌الاصل مصر را برکنار کردند و دختر بزرگش را به جای او برتخت نشاندند.
 بطلمیوس یازدهم به کمک حاکم رومی سوریه، دوباره به سلطنت مصر رسید ودرکمال قساوت دختر بزرگ خود را معدوم کرد. بنا به وصیت بطلمیوس یازدهم پس ازمرگ او سلطنت مشترکا به کلئوپاترا وبه پسرش (که به نام بطلمیوس دوازدهم خوانده شد) ‌رسید. کلئوپاترای هفتم در17‌سالگی و بطلمیوس دوازدهم در‌10‌سالگی به سلطنت مصر رسیدند (سال‌51 ق‌م). دو سال بعد برادر کوچک علیه کلئوپاترا توطئه کرد  و به کمک مشاورانش او را ازسلطنت خلع کرد و به سوریه تبعید نمود. دراین زمان بین دو سردار رومی ژولیوس سزار و پمپی اختلاف افتاد (مثلث قدرت در روم بین ژولیوس سزار وپمپی وکراسوس تقسیم شده بود).کراسوس به قصد حمله به سرزمین عزیزمان ایران، به حدود مرزهای ایران وارد شد ودر نبرد با سواران پارتی، خود و پسر جوانش کشته شدند ولژیونهای رومی پراکنده شدند. بین پمپی و ژولیوس سزار اختلاف افتاد و پمپی به مصر وارد شد. ولی بطلمیوس دوازدهم جهت خشنودی ژولیوس سزار او را در بدو ورود به مصر کشت، چهار روز بعد ژولیوس سزار به مصر رسید. سزار به ثروث مصر توجه داشت و به سربریده‌ی پیشکشی پمپی توجهی نکرد و بطلمیوس دوازدهم بازهم راه خیانت را پیش گرفت و قصد جان سزار را نمود ولی توطئه‌ی قتل افشاء شد واین بار وزیر بطلمیوس دوازدهم به قتل رسید.
 کلئوپاترا از فرصت استفاده کرد و با ژولیوس سزار ملاقات کرد.
 حال نوبت درگیری سزار و بطلمیوس دوازدهم بود که فرعون جوان شکست خورد و در نیل غرق شد. خواهر دیگر کلئوپاترا نیز در قیامی علیه رومیان شکست خورد وکلئوپاترا دوباره ملکه مصر شد. او با سزار ازدواج کرد و 2 سال بعد برای دیدار سزار به روم رفت. دراین سفر پسر کلئوپاترا به نام سزاریون(یعنی فرزند سزار) به همراه او بود. پس از ترور ژولیوس سزار درسنای روم (5 مارس سال 44 ق م) کلئوپاترا به همراه پسرش به دلیل ترس از توطئه‌گران از روم گریخت.
 حال نوبت به درگیری بین سرداران سزار (به نام‌های مارک آنتوانی واوکتاریان بود) آنان علیه جمهوری‌خواهان، (عامل ترورسزار) جنگیده بودند و مارک آنتونی به مصر رفت. او برای لشکرش نیاز به گندم و پول داشت که  هر دو در مصر یافت می‌شد. کلئوپاترا که دارای استعداد بود و به زبانهای متعدد تسلط داشت بر مارک آنتوانی تأثیر گذاشت.
 مارک آنتونی پس از بازگشت به روم، با خواهر  اوکتاویان که اوکتاویا نام داشت ازدواج کرد و سپس برای حمله به ایران عزیز عازم شد. علت حمله‌ی اوکتاویان حمایت پارتیان از جمهوری‌خواهان مخالف سزار بود (شکست جمهوری‌خواهان رومی از اوکتاویان و مارک‌آنتونی درسال43 ق‌م رخ داد).
 آنتونی مقارن فرهاد چهارم (اشک چهاردهم) به ایران حمله کرد.
 سربازان کراسوس درحمله به ایران 35 هزار نفر بودند. این بار آنتونی‌6 لژیون (60 تا‌70 هزارنفر پیاده نظام) و‌۱۰‌هزار سوار و‌30 هزار ذخیره به ایران حمله کرد و 13‌هزار نفر ارتش ارمنستان نیز به او کمک کردند.
 آنان به آذربایجان حمله کردند اما هوشیاری سواران و سربازان ایرانی آنان را شکست داد.
 رومیان که با فرار سپاهیان متحد خود روبرو شدند دست به عقب‌نشینی زدند و درحوالی ارومیه رومیان ازکمک سواران گل(فرانسه فعلی) وگلوله‌های سربی که از فلاخن‌ پرتاب می‌شد، کمک گرفتند ولی سرمای کوهستان و جنگ و گریز 19‌روزه‌ی سواران پارتی لشکر روم را ازپا انداخت ودرحوالی رود ارس شکست نهایی نصیب آنان شد. اوکتاویان که درکمین رقیب بود، به آنتونی حمله برد و او را شکست داد. اوکتاویان به آگوستوس ملقب شد و ارتشی با 25 لژیون تشکیل داد و با توجه به شکست سرداران قبلی رومی به فاصله‌ی بیست سال که درحمله به ایران ناموفق بودند. (کراسوس درسال 53 قبل از میلاد و مارک آنتوانی درسال 34 قبل ازمیلاد از دلیران ایرانی شکست خوردند) به ایران حمله نکرد.
مسمومیت و مرگ کلئوپاترا:
کلئوپاترای هفتم دریافت که اوکتاویوس (تغییر نام از اوکتاویان به اکتاویوس) به مصر حرکت می‌کند. اسارت افق دید ملکه‌ی مصر را تیره کرد و مرگ مارک آنتوانی که پس از خودکشی ناموفق خود را به مصر نزد کلئوپاترا رسانده بود و درجلوی چشمان او جان داده بود. تأثیر فوق‌العاده‌یی بر ملکه آورد. کلئوپاترا تصمیم به خودکشی گرفت و مار افعی را جهت خودکشی خود انتخاب نمود که درنوع خود منحصر به فرد بود. او به کنیزهای با وفای خود دستور داد که یک افعی را به اتاق او بیاورند و با واردکردن انگشت خود به قفس افعی و گزش توسط افعی درگذشت.
علائم مارگزیدگی:
 یک دسته علائم به دلیل تزریق سم مار به بدن انسان وارد شده است، تولید می‌گردد و 80 درصد موارد مارگزیدگی را شامل  می‌گردد. علائم بالینی مصدوم به مقدار سم تزریق شده  به بدن او و محل تزریق بستگی دارد.
 حساسیت درمحل گزش، قرمزی و اریتم، اکیموز خونروی، تاول، نکروز، در محل تزریق سم و حتی اندام محل گزش مار دیده می‌شود.
 علائم عمومی مارگزیدگی شامل:‌تهوع، استفراغ، سردرد، احساس کسالت، ضعف، گیجی، درد شکم و اسهال هم ممکن است باشد. افت فشار خون، تشنج (کودکان) تاکی‌کاردی یا برادی کاردی، تب (مارگزیدگی شدید) می‌باشد. از علائم دیگر مارگزیدگی: دیسفونی، آفونی، دیسفازی دوبینی (به دلیل افتالموپلژی) و سیلان بزاق است که البته به نوع مار وسم وارد شده به بدن بستگی دارد.
با پیشرفت فلج شدید، سیلان بزاق، افتالموپلژی، ضعف اندام، اختلال تعادل، ناتوانی در راه رفتن وایستادن و برخاستن به وجود می‌آید. علامت گردن شکستـه
 (Brok ennck sign) ناشی از فلج عضلات اکستانسور دراثر گزش مارکبرا است. دیسترس تنفسی ناشی از فلج عضلات تنفسی وجود دارد. نارسایی تنفس از زمان گزش تا شروع علائم (30 دقیقه تا 24 ساعت بعد از گزش) نامتقارن بودن مردمک‌ها، تشنج و اختلال سطح هوشیاری نیز ممکن است وجود داشته باشد.
اختلالات انعقادی و خونروی درفرد مارگزیده (توسط مارهایی با سم‌هماتوتوکسیک) به صورت زیر ممکن است باشد:
اولین نشانه‌ی‌ اختلال انعقادی در فرد مارگزیده ممکن است تراوش خون از محل گزش یا لثه باشد. اکیموز خفیف تا شدید دراطراف محل گزش وجود دارد. خونروی از گوش،بینی، خلط خونی، هماتوم، رکتوراژی، خونروی واژینال هماتوری گزارش شده است. پتشی، پورپورا، اکیموز، در پوست و ملتحمه وجود دارد.
تندرنس شکم ممکن است نشانه‌ خونروی احشای داخلی باشد.
عوارض قلبی ممکن  است شامل دیس ریتمی، خفیف تا ایست قلبی تغییر ‌کند، تخریب عضلانی نارسایی کلیه ممکن است با هیپرکالمی وعوارض قلبی باشد.
گزیدگی خشک یا dry bite شامل20 درصد ازمارگزیدگی است که بدون تزریق سم به بدن می‌باشد و شامل علائم خفیف موضعی است.
علائم مسمومیت درکلئوپاترا:
درکتب تاریخ ازعلائم مارگزیدگی آن هم مارافعی که باعث ورود سم به بدن کلئوپاترا باشد سخنی به میان نیامده است. از علائم عمومی مثل تهوع، استفراغ، سرگیجه ... تا علائم درد محل گزش (اندام فوقانی) و تورم اندام، خونروی، یا علائم پوستی (اکیموز، پتشی) درمورد فردی مانند کلئوپاترای هفتم که ملکه مصر بود و تمام حرکات او زیر نظر درباریان قرار داشت. بعید است که درمورد مسأله‌ی‌ مهمی چون مرگ او گزارش‌ها و اطلاعات کاملی درج نشده باشد. و اصولاً چرا باید جزئیات مرگ او ثبت نشود؟ آیا نکته‌یی درعلائم بالینی رویت شده وجود داشته است که نباید برالواح پاپیروسی یا نقاشی معابد ثبت می‌گردید. از طرفی ذکر شده است که دو کنیز وفادار کلئوپاترا بعد از مرگ کلئوپاترا خودکشی کرده‌اند. آیا فقط پیوستن به ملکه درجهان مردگان عامل خودکشی این دو نفر بود؟ یا جریانی سعی داشت تا شواهد مرگ را نابود کند؟ آیا عدم درج علائم مرگ کلئوپاترا مؤید این نکته است که مرگ به علت ایست قلبی ناشی از ترس گزش مار افعی وهیجانات روحی... بوده  است یا نوعی شوک آنافیلاکتیک رخ داده بود؟ و علائم معمول تزریق سم مار افعی رویت نشد و یا ثبت نشد.
آیا مرگ ملکه‌ی مصر نوعی مرگ آنی بوده و علائم مارگزیدگی فرصت بروز نیافته‌اند؟
این نکاتی است که در مورد مسمومیت و مرگ ملکه‌ی مصر، کلئوپاترای هفتم، وجود دارد و تاریخ جوابی برای آن ذکر نکرده است.

تعداد بازدید : 1865

ثبت نظر

ارسال