بیماری‌های عفونی در یک نگاه

تعریف:

بیماری‌های عفونی نابسامانی‌هایی هستند که به‌علت اندامه‌هایی organism مانند باکتری ‌bacterium، ویروس، قارچ یا انگل‌ها به‌وجود می‌آیند. بسیاری از این اندامه‌ها درون بدن یا روی بدن انسان زندگی می‌کنند. این جانوران به‌طور معمول بی‌ضرر یا حتی سودمند می‌باشند ولی بعضی ارگانیسم‌ها ‌دربعضی شرایط سبب ایجاد بیماری می‌شوند.
بعضی بیماری‌های عفونی از شخص به‌شخص انتقال می‌یابند. اما بعضی از راه گزش حشرات یا حیوانات انتقال پیدا می‌کنند. سایر بیماری‌های عفونی ازطریق خوردن غذا یا آب آلوده یا سایر موارد تماس در‌محیط اکتساب می‌شوند.
شناسه‌ها و نشانه‌های این بیماری‌ها متفاوت است ولی غالباً شامل تب و لرز است. ممکن‌است موارد خفیف بیماری با داروهای خانگی رفع شوند حال‌آنکه بعضی ازعفونت‌های تهدید کننده به بستری دربیمارستان نیاز دارند.
بسیاری از بیماری‌های عفونی مانند سرخک و آبله مرغان را می‌توان با واکسن پیشگیری کرد. شستشوی مکرر و کامل دست نیز به حفاظت انسان در برابر بیماری‌های عفونی کمک می‌کند.

نشانه‌ها:

هر‌بیماری عفونی دارای شناسه‌ها و نشانه‌های خاص خود است. شناسه‌ها و نشانه‌های عمومی مشترک دربسیاری از بیماری‌های عفونی شامل است بر:
ـ تب
ـ بی‌اشتهایی
ـ خستگی
ـ مرده درد عضلانی

علل:

بیماری‌های عفونی ممکن‌است به یکی از علل زیر ایجاد شده باشد:
باکتری‌ها. این ارگانیسم‌های تک‌یاخته‌یی مسوول ایجاد بیماری‌هایی مانند عفونت استرپتوکوکی حلق، عفونت‌های مجرای ادرار و سل هستند.
ویروس‌ها. این اندامه‌ها با آنکه از میکرب‌(باکتری‌)‌ها کوچکترند ولی هزاران بیماری به وجود می‌آورند که ازسرماخوردگی تا ایدز را شامل می‌شود.
قارچ‌ها. بسیاری از بیماری‌های پوستی ازجمله رینگ ورم ringworm و پای ورزشکاران athelte’s foot به‌علت قارچ به‌وجود می‌آیند. سایر انواع قارچ ممکن‌است ریه یا دستگاه  عصبی را آلوده سازد.
انگل‌ها. مالاریا توسط انگل‌ریزی به‌‌وجود می‌آید که از راه گزش پشه منتقل می‌شود. سایر انگل‌ها ممکن‌است از راه مدفوع حیوانات منتقل گردند.

تماس مستقیم:

راه آسان ابتلا به بسیاری از بیماری‌های عفونی، تماس با انسان یا حیوانی است که به عفونت مبتلا است. با تماس مستقیم، بیماری‌های عفونی از سه طریق انتشار می‌یابند:
شخص به شخص. رایج‌ترین راه انتشار بیماری‌های عفونی ازطریق انتقال مستقیم میکرب(باکتری)، ویروس یا سایر اجرام ازیک شخص به شخص دیگر است. این انتشار وقتی اتفاق می‌افتد که افرادی آلوده به میکرب یا ویروس به شخصی که آلوده نیست دست می‌زند، سرفه می‌کند یا او را می‌بوسد. این اجرام ممکن است ازطریق تبادل مایعات بدن نیز انتشار یابند مثل تماس‌جنسی یا انتقال خون شخصی که جرم (ذره) را انتقال می‌دهد ممکن‌است دارای نشانه‌های بیماری نباشد، بلکه خیلی ساده یک ناقل باشد.
حیوان به انسان. حیوانات‌خانگی ناقل جرم‌های بسیاری می‌باشند. گزیده‌شدن یا خراشیده‌شدن پوست توسط حیوان‌آلوده، انسان را ناخوش می‌کند که در موارد شدید، ممکن‌است مهلک باشد. همچنین، دست‌زدن به مواد دفعی حیوانات خطرناک است. به‌عنوان مثال ممکن‌است با دست گرفتن یا دست‌زدن به‌جای گربه دچار عفونت توکسوپلاسموز شد.
مادر به کودک نازاده. خانم باردار ممکن‌است اجرام میکربی را که سبب بیماری‌های عفونی می‌شوند به کودک نازاده‌اش انتقال دهد. بعضی جرم‌ها ازطریق جفت منتقل می‌شوند. ذره (جرم)‌های درون واژن ممکن‌است در زمان تولد به نوزاد انتقال یابند.
تماس غیر‌مستقیم:
اندامه‌های ایجاد‌کننده‌ی بیماری ممکن‌است از  راه تماس غیرمستقیم انتقال یابند. بسیاری از این جرم‌ها روی اشیای بی‌‌جان مانند رومیزی، دستگیره‌ی در یا دسته‌ی وسایل زندگی می‌کنند. وقتی دستگیره‌ی دری لمس می‌شود که فرد مبتلا به فلو یا مثلاً سرماخوردگی به آن دست زده است شخص به بیماری‌مبتلا می‌شود. حال اگر این شخص به چشم، دهان یا بینی دست ببرد بدون آنکه دستهایش را شسته باشد، ممکن‌است به بیماری آلوده شود.
گزش حشرات:
بعضی جرم‌های میکربی برای انتقال ازمیزبان به میزبان به حشره‌ی‌ ناقل مانند پشه، مگس، شپش یاکنه نیازدارند. این ناقلان را به نام وکتور vector می‌شناسند. پشه‌ها حامل مالاریا یا ویروس نیل‌غربیWest Nile virus وکنه‌ی گوزن ممکن‌است حامل باکتری ‌ایـــجاد‌کنـنـده‌ی بیماری لایم Lyme disease باشد.
آلودگی غذایی:
راه دیگری که اجرام ایجادکننده‌ی بیماری سبب آلودگی انسان می‌شود از طریق غذا و آب آلوده است. دراین مکانیسم‌انتقال، فقط ازطریق یک منبع آلوده، بیماری به افراد زیادی انتشار می‌یابد. به‌عنوان مثال، ای‌کولای E.Coli، باکتری موجود درون غذا و روی بعضی اغذیه‌ ازجمله همبرگر نیم‌پخته یا میوه و سبزی نشسته.
عوامل خطرساز:
درعین‌حال که هرکس ممکن‌است به بیماری‌های عفونی دچار شود، ولی درصورت نامناسب بودن کار دستگاه ایمنی این احتمال بیشتر است. درصورت وجود هریک ازموارد زیر، دستگاه ایمنی قادر به انجام وظیفه‌ی درست نیست:
• مصرف استروئیدها یا سایر داروهای فرونشاننده‌ی ‌دستگاه ایمنی مانند داروهایی که در پیوند اعضا برای جلوگیری‌از دفع پیوند مصرف می‌شود.
• دچار بودن به HIV یا ایدز
• دچار بودن به بعضی انواع سرطان‌یا بیماری‌های دیگری که بر دستگاه ایمنی تأثیر می‌گذارند.
 افزون بر این، بعضی ازحالات طبی دیگر انسان را مستعد بروز عفونت می‌نمایند ازجمله داشتن دستگاه طبی کاشته شده، سوء تغذیه و سن بسیار بالا.
عوارض:
بسیاری از بیماری‌های‌ عفونی فقط عارضه‌یی جزئی برجای می‌گذارند ولی بعضی عفونت‌‌ها مانند ذات‌الریه، ایدز یا مننژیت تهدیدکننده می‌شوند. اندکی از انواع عفونت‌ها باخطر درازمدت و افزایش یافته‌ی سرطان ارتباط دارند:
• پاپیلوماویروس انسان با سرطان گردن زهدان مرتبط است.
•‌ هپاتیت‌B و‌C احتمال سرطان کبد را می‌افزاید.
• هلیکوباکترپیلوری با سرطان معده ارتباط دارد.
آزمون‌ها وتشخیص:
برای کمک به تشخیص آنچه که موجب بروز نشانه‌ها شده‌است، پزشک ممکن‌است انجام آزمایش‌یا تصویرسازی را دستور دهد.
آزمون‌های آزمایشگاهی:
بسیاری از بیماری‌های عفونی دارای شناسه‌ها و نشانه‌های مشابه هستند.گاهی نمونه‌های مایعات بدن مدارک مبنی بر وجود میکرب خاص عامل بیماری راآشکار می‌سازند. این امر به پزشک کمک می‌کند تا درمان را برحسب مورد انجام دهد.
آزمون‌های خون. با فرو‌کردن سوزنی در سیاه‌رگ بازو یا دست، تکنیسین یک نمونه ازخون بیمار به‌دست می‌آورد. انجام این آزمون، برای بسیاری ناراحت‌کننده است ولی انجام آن معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد.
آزمون‌های ادرار. برای انجام این آزمون‌ بدون درد لازم است بیمار درون ظرفی ادرارکند. برای پرهیز از آلودگی بالقوه نمونه، ممکن‌است نحوه‌ی پاکیزه‌سازی اندام با یک پد آنتی‌سپتیک وگرد‌آوری وسط ادرار به بیمار آموزش داده شود.
سواب گلو. غالباً با یک سواب Swab استریل، نمونه‌هایی از گلو یا سایر نواحی مرطوب بدن تهیه می‌شود.
 بزل نخاع (پونکسیون لومبر). ازطریق یک سوزن که با‌دقت وارد فضای میان استخوان‌های مهره‌های کمر شده است، نمونه‌یی ازمایع مغزی نخاعی به دست می‌آورند. دربسیاری موارد ممکن‌است ازبیمارخواسته شود به پهلو درازکشیده و زانوان را به قفسه‌ی‌سینه بچسباند. انجام این آزمون‌ ناراحت‌کننده است و ممکن‌است پس‌از انجام آن، سردرد ایجاد شود.
اسکن‌های تصویرسازی:
رویه‌های تصویرسازس ازجمله رادیوگرافی، توموگرافی کامپیوتری، تصویرسازی تشدید مغناطیسی به مشخص شدن تشخیص و رد‌کردن سایر بیماری‌هایی کمک می‌کنند که سبب بروز نشانه‌های مشابه می‌شوند.
رادیوگرافی. دراین رویه بدون درد به بخشی از بدن مقدار اندکی پرتو تابانیده می‌شود تا تصویر از ساختمان‌های درون بدن تولید شود. به‌عنوان مثال در رادیوگرافی قفسه‌ی‌سینه شناسه‌های ذات‌الریه نمایان می‌شود.
توموگرافی کامپیوتری (CT). درCT اسکن‌ها به روش دیژیتال رادیوگرافی تهیه شده با زاویه‌های مختلف با هم تلفیق شده و تصاویر سطح مقطعی از استخوان‌ها، اندام‌ها و سایر بافت‌های نرم به دست می‌آید. از تصاویر‌CT نسبت به رادیوگرافی، جزئیات بیشتری به دست می‌آید.
تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI). در‌MRI از امواج رادیوئی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر مشروح ساختارهای درونی استفاده می‌شود. دراین آزمون‌ باید روی تخت باریکی خوابید که درون تونل ماشین MRI می‌لغزد. بعضی افراد دچار ترس ازمحیط‌های بسته دراین ماشین دچار هراس می‌شوند ولی با استفاده از دارو آرامش‌می‌یابند و می‌توان تجربه‌ی MRI را آسان انجام داد.
بیوپسی:
ضمن انجام بیوپسی biopsy، یک نمونه‌ی کوچک ازبافت یک اندام درونی برای آزمودن برداشته می‌شود. به‌عنوان مثال با بیوپسی بافت ریه می‌توان انواع قارچ‌هایی را بررسی کرد که سبب بروز یک نوع پنومونی می‌شوند.
روش‌های درمان وداروها:
دانستن نوع جرم یا ذره‌یی که سبب ایجاد بیماری شده است، انتخاب روش‌درمانی مناسب را برای پزشک آسان می‌کند.
آنتی‌بیوتیک‌ها:
انواع مشابه آنتی‌بیوتیک را دریک دسته یاخانواده جای می‌دهند. باکتری‌ها را نیز به انواع مختلف تقسیم کرده وانواع مشابه را در یک گروه جای می‌دهند مانند استرپتوکوک‌ها Streptococcus یا ای‌کولای E.Coli. بعضی انواع باکتری‌ها به‌خصوص نسبت به‌دسته‌ی خاصی از آنتی‌بیوتیک‌ها حساسند. بنابراین درمان درصورتی با هدف درست انجام می‌شود که پزشک بداند با‌چه باکتری‌ باید مقابله کند.
آنتی‌بیوتیک‌ها را برای عفونت‌های باکتریال مصرف می‌کنند زیرا این نوع داروها بر بیماری‌های ناشی‌از ویروس‌ها تأثیری ندارند. اما گاهی به دشواری می‌توان گفت کدام جرم درایجاد بیماری فعال شده‌است. به‌عنوان مثال بعضی انواع پنومونی به‌علت ویروس‌ها ایجاد می‌شوند حال آنکه درمواردی دیگر، باکتری‌ها مسبب هستند.
استفاده بیش‌ازحد از آنتی‌بیوتیک‌ها سبب شده‌است تابسیاری از انواع باکتری‌ها نسبت به یک یا چند نوع آنتی‌بیوتیک ‌مقاوم شوند. این امر سبب شده است تا درمان این باکتری‌ها بسیار دشوار شود.
داروهای ضد‌ویروسی:
برای درمان بعضی ازبیماری‌های ویروسی و نه همه‌ی آنها، داروهایی ساخته شده‌است.
ازجمله دارو برای درمان بیماری‌های ویروسی زیر:
ـ ایدز
ـ هرپس
ـ هپاتیتB
ـ هپاتیتC
ـ انفلوانزا
داروهای ضد‌قارچ:
دربیشتر موارد درافرادی‌که دچار ضعف دستگاه ایمنی شده‌اند ممکن‌است عفونت‌های قارچی شدیدی در ریه‌ها یا غشاهای مخاطی دیده شود. برای این نوع عفونت‌ها داروهای ضد‌قارچ گزینه‌ی مناسب به‌شمار می‌آیند.
داروهای ضد‌انگلی:
بعضی بیماری‌ها ازجمله مالاریا به‌علت انگل‌های بسیار ریز ایجاد می‌شوند. درعین‌حال که داروهایی برای درمان این بیماری‌ها وجود دارد ولی بعضی انواع انگل‌ها نسبت به داروهای موجود مقاوم شده‌اند.
شیوه‌زندگی و تدبیر‌های خانگی:
بسیاری از بیماری‌های عفونی ازجمله سرماخوردگی به خودی خود خوب می‌شوند. باید دراینگونه موارد مایعات فراوان نوشیده و استراحت کامل کرد.
پیشگیری:
عوامل عفونی به یکی از راه‌های زیر وارد بدن می‌شوند:
ـ صدمه‌ها یا تماس با پوست
ـ استشمام اجرام هوازاد
ـ خوردن غذا یا آب آلوده
ـ گزش کنه یا پشه
تماس جنسی:
برای کاهش خطر آلودگی  خود یا دیگران نکات زیر را باید رعایت کرد:
شستن دست‌ها. پیش و پس‌از آماده‌کردن غذا، پیش ازصرف غذا وپس از رفتن به آبریزگاه، شستن دست‌ها بسیار اهمیت دارد.
انجام مایه‌کوبی. ایمن‌سازی به‌گونه‌یی مشخص از بخت ابتلای بسیاری از بیماری‌ها می‌کاهد. باید از برنامه‌ی توصیه شده‌ی واکسیناسیون‌‌(مایه‌کوبی) تبعیت  نمود و نیز کودکان را مایه‌کوبی کرد.
ماندن درخانه. درصورت وجود استفراغ، اسهال یا تب نباید ازخانه بیرون رفت. درصورت وجود این شناسه‌ها ونشانه‌ها کودک را نیزنباید به مدرسه فرستاد.
ایمنی درتهیه غذا. میز و سایر سطوح آشپزخانه در زمان تهیه‌ی غذا باید پاک باشند. افزون بر‌این غذا را باید به‌صورتی مناسب سرد نمود و نیز نباید غذاهای پخته شده را به مدت طولانی در درجه حرارت محیط قرارداد.
انجام نزدیکی مطمئن. درصورت داشتن سابقه‌ی عفونت‌های منتقله از راه نزدیکی یا رفتار پرخطر دربیمار یا همسرش باید ازکاندوم استفاده شود.
عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران. باید از مسواک، شانه و خودتراش مخصوص خود استفاده کرد. از نوشیدن با لیوان و غذاخوردن دربشقاب دیگران باید پرهیز کرد.
 سفرکردن عاقلانه. درزمان بیماری نباید سفرکرد. با سفر در محیط محدودی که افراد بسیاری درآن وجود دارند. ممکن است موجبات آلودگی دیگران را فراهم آورد. همچنین این سفر برای خود بیمار نیز راحت نیست. در صورت سفر به خارج ازکشور، درمورد ضرورت انجام مایه‌کوبی‌های خاص باید نظر پزشک راجویا شد.