پاتولوژی ساعت‌های بیولوژیکی

در‌این مقاله می‌خواهیم بدانیم چرا موجودات‌زنده گاهی فعال و گاه غیر‌فعال می‌شوند؟

چرا گیاهان در فصل‌پائیز خزان می‌کنند و در بهار شکوفا‌ می‌شوند؟

چرا میکرب‌ها، ویروس‌ها... گاه آنچنان فعال می‌شوند که موجب بروز اپیدمی می‌شوند و گاه به‌حال رکود در‌می‌آیند؟

چرا بسیاری‌از حشرات مراحل زندگیشان آهنگین است؟ به‌طور‌مثال چرا زنبورهای عسل همیشه در بهار تخم‌می‌گذارند و در اردیبهشت تا تیرماه جفتگیری می‌کنند و در تابستان کارگران به جمع‌آوری شهد و گرده‌ی‌گل می‌پردازند و بالاخره در پاییز به قتل‌عام نرها مبادرت می‌ورزند؟

چرا بعضی‌از حیوانات خونگرم در زمستان می‌خوابند و در بهار از خواب برمی‌خیزند؟

چرا انسان‌ها بیشتر شب‌ها می‌خوابند و روزها بیدار و فعالند و چرا دردها بیشتر در شب حادث می‌شوند؟ چرا زایمان‌ها بیشتر شبانه است و صدها سوال دیگر.

وجود نظم و انضباط در چرخه‌ی‌حیات از کجا، چگونه پیدا‌شده و چرا موجودات‌زنده تابع این نظم هستند؟

آیا این نظم برای موجودات‌زنده سودمند است که پایبند آنند یا یک امر اتفاقی است؟

موسیقی حیات:

ساعت‌های بیولوژیکی یا ضرب آهنگ«Biological clock»

جهان هستی دارای نظمی دقیق است. این نظم در تمام مظاهر هستی به‌وضوح مشهود است. در پدیده‌های طبیعت، چه آنها که دارای حیات‌ هستند و چه آنها که فاقد حیات، این نظم با ظرافت خاصی وجود دارد.

اگر مبنای مطالعه و بحث را موجودات بی‌جان قرار‌دهیم و بحث را با وجود نظم در آنها آغاز کنیم و دنباله بحث را به زیست گیاهی و تک‌یاخته‌ای‌های جانوری و جانوران و گونه‌های متفاوت آن و بالاخره به انسان گسترش دهیم، در همه‌جا و در تمام موارد این نظم پدیدار است.

از آن زمان که کره‌ی‌زمین شکل‌یافته و در مدار‌ خورشید قرارگرفت، حرکاتش دارای نظم بوده و همچنان این نظم بدون لحظه‌ای وقفه و درنگ برقرار است. زمین دارای دو حرکت بارز و شناخته شده‌است. با حرکت وضعی (به‌دور‌خود) شب ‌و‌ روز پدیدار می‌شود و با حرکت انتقالی فصول پدید می‌آیند و سال نو می‌شود.

حدود ‌4600‌میلیون سال است که زمین با نظمی یکنواخت به‌کار گردش خود ادامه می‌دهد و بقای آن به‌طور‌حتم بسته به‌وجود همین نظم است و تاکنون ثانیه‌ای به سرعت خود نیافزوده و از آن نکاسته است ـ حرکات کرّات دیگر نیز دارای همین نظم است ـ حتی فوَران‌های درون خورشید و آتشفشان‌های آن کم و بیش دارای نظم زمانی است و با یک یا دو سال دیر‌کرد انجام می‌شود.

امروزه دانشمندان با برخورداری از این الگوی نظم در نظام طبیعت بی‌جان، می‌کوشند تا زمان وقوع زلزله‌ها را بیابند و پیش‌بینی کنند. متخصصان زلزله با بررسی وقوع زلزله‌هایی که در‌گذشته انجام شده جداولی ترتیب داده و پیش‌بینی‌های لازم را برای وقوع زلزله‌های آنی، برحسب سال و شدت آن پیش‌بینی می‌کنند و این بدان معنی نیست که زلزله شناسان وقوع زلزله را دارای نظم می‌دانند. وقوع طوفان‌های سهمگین، نسیم‌های دریایی، بادهای موسمی، رها‌شدن کوه‌های یخ در اقیانوس‌ها،ریزش باران‌های سیل آسا و جریان سیلاب‌ها، ریزش برف در زمستان و تـگرگ در فصل‌بهار ـ ایجاد شب و روز ـ پیدایش فصول  نوشدن ماه و گردش منظم ماه به‌دور زمین و زمین به دور خورشید و ایجاد هلال‌های ماه (اهله‌ی قمر) و پدیده‌های دیگر طبیعت بی‌جان، همگی دارای نظم‌اند. به‌عبارت دیگر نظم در خلقت و هر‌پدیده‌ی هستی وجود دارد و از تبعیت آن ناگزیر است و تا‌ زمانی دارای صفت «بودن» است که تابع نظم موجود باشد و این اساس کار ساعت‌های بیولوژیکی است. شواهد ذکر شده نشان‌می‌دهند که انسجام و به‌هم‌پیوستگی پدیده‌های جهان‌هستی (پدیده‌های فیزیکی و بی‌جان طبیعی) عامل نظم و دقت عمل و کارکرد صحیح موجودات زنده است. به بیان دیگر، پدیده‌های فیزیکی و بی‌جان طبیعت با نظم خاصی که دارند به‌طبیعت جاندار ضرب‌آهنگ حیات و زندگی بخشیده و به آنها آموخته‌اند که فرآیندهای حیاتی چگونه باید خود را با نظم طبیعت بی‌جان هماهنگ‌کنند تا ماندگاری و دوامشان تنظیم گردد.