در سال‌های اخیر، پژوهش‌های پزشکی همه جانبه‌ای در مراکز دانشگاهی معتبر، برای شناخت آثار درمان با موسیقی انجام‌شده است. بیشتر این پژوهش‌ها نشان‌می‌دهد که موسیقی در کاهش‌درد و اضطراب و ایجاد سلامتی انسان مؤثر می‌باشد. موسیقی می‌تواند احساسات درونی و شخصی انسان را بیان‌کند. این احساسات شامل آرامش، اطمینان، غم‌و‌شادی، درون‌گرایی و برون‌گرایی، ترس و نگرانی، دلهره و ده‌ها احساس و هیجان دیگر می‌شود. بیان عشق و راز و نیازهای عاشقانه‌ی حقیقی نیز با زبان موسیقیایی ممکن‌است. درواقع موسیقی می‌تواند حالت‌های درد و رنج و سر‌خوشی و غمناکی و جسارت و تهور و ترس و ناامیدی و نیز احساسات قومی و میهنی را به زیبایی بیان کند.
از همین رو می‌توان موسیقی را در زمینه‌های مختلف مانند موسیقی شاد، رزمی، قومی، میهنی، آیینی و غیره بررسی نمود. در کتاب علینقی‌وزیری به زیبایی در‌باره‌ی موسیقی بحث شده‌است. تعریفی از افلاطون در‌باره‌ی موسیقی نشان‌می‌دهد که: «موسیقی یک ناموس اخلاقی است که روح به جهانیان، بال به تفکر، جهش به تصور و ربایش به غم و شادی و درکل به همه‌چیز حمایت می‌بخشد. جوهر نظمی است که خود بر قرار‌می‌کند و تعالی آن به سوی هر چیزی است که نیک و درست و زیباست...». ارسطو نیز معتقد بوده موسیقی حکمتی است که وقتی انسان نتواند منظور خود رادر قالب واژه‌ها و جمله‌ها بیان کند، آن را با اصوات و به‌صورت موسیقی می‌رساند. در کتاب «فلاسفه و موسیقی» که به دیدگاه فیلسوفان غرب در‌باره‌ی موسیقی پرداخته است، آرای فیلسوفانی مانند افلاطون، ارسطو، سنت‌آگوستین، مارتین‌لوتر، دکارت، کانت، هگل، شوپنهاور و نیچه در‌باره‌ی موسیقی تشریح شده‌است که در فرصتی به جنبه‌های پزشکی و روانپزشکی آنها اشاره خواهد شد.
سیری در تاریخ موسیقی ایران نشان‌می‌دهد که در‌ایران نیز از موسیقی برای بیان احساسات مختلف و تأثیر در بروز احساسات و هیجان‌ها استفاده‌شده و سعی کرده‌اند با اصوات و آهنگ‌های زیبا و بدیع برای پالایش روح و تعالی از آن بهره گیرند.
باربد، موسیقیدان بزرگ دوره‌ی ساسانی و بزرگترین آهنگساز زمان خسروپرویز، آهنگ‌هایی را اجرا کرده است که در‌مواردی باید همه‌ی بدن برای شنیدن آنها گوش شود. به قول حافظ: کیست که تن چو جام می جمله دهن نمی‌کند؟
می‌گویند باربد برای هر روزی از روزهای هفته نواهایی ساخته بود که به‌نام طرق‌الملوکیه مشهور است. علاوه‌بر نواهای هفت‌گانه، باربد برای هر ۳۰روز ماه نیز آهنگ‌هایی ساخته که به‌نام سی‌لحن باربدی معروف می‌باشد. همچنین باربد به تعداد روزهای سال نیز ۳۶۰ لحن ساخته است.
ابو‌نصر محمد‌بن محمد فارابی که در‌حدود سال۲۶۰ هجری قمری (حدود سال۸۷۸میلادی) در فاراب، یعنی جنوب قزاقزستان کنونی و به‌عبارتی در فاریاب خراسان به‌دنیا آمد و در‌حدود سال۳۳۹ هجری قمری (۹۵۰میلادی) در دمشق وفات یافت، به بیان ارزش‌های موسیقی پرداخته است. فارابی در فلسفه، منطق، پزشکی، ریاضیات و موسیقی سر‌آمد بود. فارابی به‌عنوان یکی‌از بزرگترین شارحان فلسفه‌ی ارسطو، به معلم ثانی شهرت دارد. همانطور که اشاره شد ارسطو حکیم یونانی، در علوم و فنون زمان خود استاد (معلم) بود و در‌باره‌ی موسیقی مطالب با ارزشی تدوین کرد. فارابی به مکتب نوافلاطونی تعلق داشت که این مکتب، آرای ارسطو و افلاطون را گردآوری کرده و بررسی می‌کند. او کوشش‌کرد بین عقاید و مباحث این دو فیلسوف بزرگ، وحدت برقرار سازد.
فارابی آثار زیادی دارد. کتاب موسیقی کبیر، یکی‌از کتاب‌های اوست. این کتاب دراصل در دوجلد نوشته شده‌است که البته از جلد دوم آن هیچ اثری باقی نمانده‌است. کتاب موسیقی کبیر، رساله‌ای‌ست به زبان عربی که در‌سال۱۲۰۹ میلادی توسط ابو‌نصر فارابی نوشته شده‌است. این اثر جنبه‌های گوناگون موسیقی مانند مقامات و تأثیر آن را بررسی و تشریح می‌کند. با بررسی کار فارابی، می‌توان موسیقی را شامل موسیقی شادی‌آور و لذت‌بخش، موسیقی تأثیرگذار و موسیقی خیال‌انگیز دانست؛ که در‌مورد درک موسیقی خیال‌انگیز می‌توان به این شعر حافظ نیز توجه داشت که می‌گوید:
هر کو نکند فهمی زین کلک خیال انگیز
نقشش به حرام ار خود صورتگر چین باشد
بدون‌تردید موسیقی می‌تواند از استرس بکاهد و سبب سلامتی و آرامش انسان گردد. در بخش‌های دیگری از این مقاله، به انواع موسیقی‌های آرامش‌بخش اشاره خواهد شد. اما در‌این‌جا باید برایننکته تأکید شود که موسیقی، می‌تواند روی حالات جسمانی و احساسی انسان تأثیر بگذارد و سبب آرامش و تن‌آرامی گردد. آمارهای مختلف دانشگاهی نشان‌می‌دهد که بیش‌از دو‌سوم کسانی‌که به موسیقی مناسب گوش‌می‌دهند، به آرامش می‌رسند. موسیقی می‌تواند در انسان انگیزه‌ی زندگی ومیل به تعالی ایجاد نماید. انسان در‌طی صدها سال با شنیدن صدای موسیقی که به‌شکل طبل و کوس و دهل برای پیش‌بردن جنگها و پیروز‌شدن در آنها از آن استفاده شده‌است، با شجاعت به صیانت از سرزمین خود پرداخته‌است.
موسیقی می‌تواند استرس را کاهش‌دهد و با ایجاد احساس‌های مطبوع و آرامش‌بخش در انسان، از اثرات استرس بر بدن و روان بکاهد و از ایجاد اضطراب پیشگیری نماید. پخش موسیقی در فروشگاه‌ها، پارک‌ها، ایستگاه‌های مترو، آسانسورها، بسیاری‌از کلینیک‌ها و مراکز عمومی دیگر نشان‌دهنده‌ی این است که موسیقی از تنش‌ها و اضطراب می‌کاهد و به سلامتی کمک‌می‌کند. آمارهای تهیه‌شده از این مراکز نشان‌می‌دهد که بیشتر مردم با شنیدن آهنگ‌های موسیقیایی آرامتر می‌شوند. پخش موسیقی مناسب، بر روان و اعصاب و تن آدمی اثرمی‌گذارد و تنفس و ضربان قلب را بهبود‌می‌بخشد و به ایجاد آرمیدگی و آرامش کمک می‌کند. موسیقی با کاستن از اضطراب، درد را نیز کاهش‌می‌دهد و روند بهبود بیماری را تسریع می‌نماید.
پژوهش‌های علمی در مراکز پزشکی دانشگاهی مانند دانشگاه Yale در‌آمریکا و یا Toronto در کانادا و یا Queen Margaret University و یا British Association for Music Therapy و نیز مراکز علمی دیگر نشان‌می‌دهد که موسیقی، اثردرمانی نیز دارد. نتیجه‌ی بسیاری از این بررسی‌ها گویای این نکته است که موسیقی اضطراب و درد را کاهش‌می‌دهد و به بهبود بیماری و کاهش دوره‌ی نقاهت کمک‌می‌کند. برخی‌از‌این پژوهش‌ها نشان‌داده است که موسیقی اضطراب و درد ناشی‌از زایمان در زنان را نیز کاهش‌می‌دهد. همچنین موسیقی سبب متعادل‌کردن رفتار کودکان نا‌آرام می‌گردد و با کاستن از مشکلات رفتاری آنها، پاسخ‌های احساسی و هیجانی کودکان را بهبود می‌بخشد. بررسی گروه‌های مورد تحقیق برای ارزیابی تأثیر موسیقی، نشان‌داده است که در‌مقایسه با گروه شاهد (780 فرد) کسانی‌که به موسیقی مناسب گوش‌داده‌اند، اضطراب و درد کمتری را احساس نموده‌اند. اندازه‌گیری هورمون‌های مختلف این افراد و بررسی کارکرد قلب و فشار‌خون آنها و ارزیابی حالت‌های روحی و روانی و عاطفی این افراد نشان‌داده است که بین شنیدن موسیقی و کاهش تنش و اضطراب، ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
البته پیش‌از آن که به نتیجه‌ی پژوهش‌های دانشگاهی دیگر دراین‌زمینه بپردازم، باید برایننکته تأکید‌شود که البته شرایط روحی و روانی مخاطب نیز در برداشت از اصوات و موسیقی اهمیّت ویژه‌ای دارد. شاید این چند بیت از مولوی بتواند گویای این مطلب باشد:
نطق آب و نطق خاک و نطق گل
هست محسوس حواس اهل دل
با تو دیوار است و با ایشان در است
با تو سنگ و با عزیزان گوهر است
جمله‌ی ذرات عالم در نهان
با‌تو می‌گویند روزان و شبان
ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم
با شما نامحرمان ما خامشیم
چون شما سوی جمادی می‌روید
محرم جان جمادان چون شوید
از جمادی عالم جانها روید
غلغل اجزای عالم بشنوید
ثبت نظر