زردی یا یرقان چیست ؟

واژۀ زردی یا یرقان (Jaundice) به تغییر رنگ پوست و همچنین تغییر رنگ صلبیۀ چشم‌ها (سفیدی چشم) به زرد کمرنگ اطلاق می گردد. در عین حال نیز ممکن است این شرایط مایعات بدن را نیز شامل حال خود قرار داده و به رنگ زرد برگرداند. این بیماری همچنین بانام یرقان ( Icterus) شناخته می‌شود.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه کنید.

رنگ پوست و صلبیۀ چشم‌ با توجه به سطح بیلی‌روبین متفاوت است. بیلی‌روبین از عوامل رنگ زرد صفراوی است که از شکست و تجزیهٔ طبیعی هموگلوبین حاصل می‌شود و عامل رنگ زرد ادرار و رنگ قهوه‌ای مدفوع است. سطح مناسب بیلی‌روبین زردرنگ و سطح بالای آن به رنگ قهوه‌ای پدیدار می‌شود. مطابق آمار ، فقط در ایالات متحده به طور تقزیب 60 درصد از کودکان تازه متولد شده به زردی مبتلا هستند و متاسفانه آمار دقیقی از شرایط کودکان در ایران در دست نمی باشد. بااین‌حال زردی در همهٔ سنین و درواقع براثر بیماری‌های زمینه‌ساز رخ می‌دهد. اغلب اوقات زردی حاکی از مشکل کبدی یا مجرای صفرا است.

* علت ابتلا به زردی یا یرقان:

همان گونه که اشاره گردید ، زردی زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند فرآیند بیلی‌روبین سازی را به‌درستی انجام دهد. بیلی‌روبین به عنوان پسماند، پس از خروج آهن از خون ایجاد می‌شود.کبد مواد زائد را از خون خارج می‌کند. با ورود بیلی‌روبین به کبد مواد شیمیایی دیگری به آن متصل می‌شوند و ماده‌ای بانام بیلی‌روبین کونژوگه تولید می‌شود.بدن با تولید صفرا که مایعی گوارشی است ، زمینه ساز ورود بیلی­روبین کونژوگه به صفرا شده ، که سپس از بدن خارج می‌شود. این نوع بیلی‌روبین باعث رنگ قهوه‌ای مدفوع می‌شود. اگر میزان بیلی‌روبین افزایش یابد ممکن است به بافت‌های مجاور نفوذ نماید که افزایش بیلی‌روبین خون را به­دنبال دارد و سبب زردرنگ شدن پوست و سفیدی چشم‌ها میگردد.

* عوامل خطرزا در زردی یا یرقان:

زردی غالباً در اثر بیماری‌های زمینه‌ساز که سبب افزایش تولید بیلی‌روبین یا مانع از دفع آن توسط کبد می‌شود رخ میدهد. هر دو باعث ورود بیلی‌روبین به بافت می‌شوند. حال این بیماریهای زمینه ساز کدامند ؟

بیماری‌های زمینه‌ای که باعث بروز زردی می‌شوند عبارت‌اند از:

• التهاب حاد کبدی: این وضعیت توانایی کبد برای درهم آمیختن یا ترشح بیلی‌روبین را تحت تأثیر قرار دهد و سبب افزایش تولید بیلیروبین میگردد.

• التهاب مجرای صفرا: این التهاب ممکن است با جلوگیری از ترشح صفرا و درنتیحه عدم خروج بیلی‌روبین زمینه ساز بروز زردی شود.

• انسداد مجرای صفرا:  مانع از دفع بیلی‌روبین می‌شود.

• کم‌خونی همولیتیک: هنگامیکه تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز تجزیه می‌شوند، تولید بیلی‌روبین افزایش می‌یابد.

• سندرم ژیلبرت: یک بیماری ارثی که توانایی آنزیم‌ها در دفع صفرا را کاهش می‌دهد.

• کلستاز: که در آن جریان صفرا از کبد قطع می‌شود. صفرای حاوی بیلی‌روبین کونژوگه دفع نگشته و درون کبد باقی می‌ماند.

بیماری‌های نادر دیگری که سبب بروز زردی یا یرقان می‌شوند:

• سندرم کلیگلر-نجار: یک بیماری ارثی که در آن آنزیم‌هایی که عامل فرآوری بیلی‌روبین هستند کاهش می‌یابند.

• سندرم دوبین جانسون: گونۀ ارثی زردی مزمن که مانع از ترشح بیلی‌روبین کونژوگه از سلول‌های کبد می‌شود.

• شبه زردی (pseudojaundice): گونۀ بی‌خطر زردی است که در این بیماری زرد شدن پوست ناشی از افزایش بتاکاروتن است و نه بیلی‌روبین. این بیماری اغلب ناشی از مصرف مقدار زیادی هویج، کدوتنبل یا خربزه است.

* عوارض بیماری زردی یا یرقان :

گاهی اوقات خارش همراه با زردی به‌قدری شدید است که بیماران پوست خود را خراشیده و خونین نموده و دچار بی­خوابی یا در موارد حاد حتی دچار افکار خودکشی می‌شوند. عوارض بیماری در اغلب اوقات ناشی از بیماری های زمینه ساز است و فقط نشانه ها و عوارض بیماری زردی نیست.جهت روشنتر شدن موضوع این گونه اشاره نماییم که اگر زردی ناشی از انسداد مجرای صفرا باشد، ممکن است سبب خونریزی غیرقابل‌کنترل شود. علت آن است که انسداد سبب کاهش ویتامین­های موردنیاز برای لخته شدن خون می‌شود.

* انواع بیماری زردی یا یرقان :

رویهم رفته زردی دارای 3 گونه است:

- زردی هپاتوسلولار ( Hepatocellular jaundice) که براثر بیماری یا آسیب کبد رخ می‌دهد.

- زردی همولاتیک (Hemolytic jaundice) براثر همولیز(خون کافت : جزیه یا انهدام گویچه‌های سرخ به نحوی که هموگلوبین در محیطی که یاخته‌ها در آن غوطه‌ورند آزاد شود گویند .) یا افزایش تجزیۀ گلبول‌های قرمز و درنتیجه افزایش تولید بیلی‌روبین ایجاد می‌شود.

- زردی ناشی از انسداد (Obstructive jaundice) درنتیجۀ انسداد صفرا رخ می‌دهد؛ که مانع از خروج بیلی‌روبین از کبد می‌شود.

نشانه ها و عوارض زردی یا یرقان :

نشانه های رایج زردی عبارت است از:

• تغییر رنگ پوست و صلبیۀ چشم‌ها به زرد کمرنگ که معمولاً از سر شروع‌شده و سپس در بدن ظاهر می‌شود.

• مدفوع کمرنگ

• تیرگی ادرار

• خارش

نشانه های  همراه با زردی ناشی از کاهش سطح بیلی‌روبین شامل موارد زیر است:

• خستگی

• درد شکمی

• کاهش وزن

• استفراغ

• تب

• مدفوع کمرنگ

• تیرگی ادرار

* روشهای درمانی زردی یا یرقان :

درمان زردی به علت بیماری زمینه‌ساز وابسته است. در درمان زردی علت بیماری را در عوض نشانه ها در نظر گرفته می گیرند.

روشهای زیر در درمان زردی یا یرقان بکار می‌رود:

• زردی ناشی از کم‌خونی را می‌توان با افزایش آهن خون به‌صورت مصرف مکمل آهن یا افزایش مصرف موادغذایی غنی از آهن درمان نمود.

• درمان زردی ناشی از هپاتیت نیازمند داروهای ضدویروس یا استروئیدی است.

• پزشک می‌تواند زردی ناشی از انسداد را با جراحی و برطرف کردن انسداد درمان کند.

• اگر زردی در اثر مصرف دارو ایجادشده است، برای درمان می‌توان داروی دیگری را جایگزین کرد.

* پیشگیری از بروز بیماری زردی یا یرقان :

زردی با عملکرد کبد در ارتباط است. حفظ سلامتی این عضو حیاتی بسیار مهم است که با رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و عدم مصرف الکل بیش از مقدار توصیه‌شده می‌توان سلامتی آن را تضمین نمود.

* تشخیص بیماری زردی یا یرقان :

پزشکان به‌منظور تشخیص و تأیید سطح بیلی‌روبین پیشینۀ بیمار را بررسی و او را معاینه می‌کنند. همچنین شکم را ازنظر وجود تومور و کبد را ازنظر سفتی بررسی می‌کنند.سفتی کبد نشانگر سیروز یا اسکار کبدی است. کبد بی‌نهایت سخت نیز نشان‌دهندۀ سرطان است.انجام چندین آزمایش ابتلا به زردی را تأیید می‌کند. آزمایش اول تست عملکرد کبد است تا مشخص شود آیا کبد به‌درستی عمل می‌کند یا خیر.اگر نتوان علت را تشخیص داد ، جهت بررسی سطح بیلی‌روبین و ترکیب خون آزمایش خون را پیشنهاد می گردد؛ که شامل موارد زیر است:

• آزمایش بیلی‌روبین: سطح بالای بیلی‌روبین غیر کونژوگه نسبت به بیلی‌روبین کونژوگه نشانگر زردی همولیتیک است.

• آزمایش قند خون ناشتا (FBC) یا شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC): در این آزمایش سطح گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها اندازه‌گیری می‌شود.

• آزمایش هپاتیت A، B و C: در این آزمایش نوع عفونت کبد مشخص می‌شود. درصورتی‌که بیمار مشکوک به انسداد باشد، پزشک ساختار کبد را بررسی خواهد کرد. در این موارد از عکس‌برداری از جمله‌ام آر آی، سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی استفاده می‌شود.

همچنین ممکن است پزشک کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد (ERCP) را انجام دهد؛ که ترکیبی از آندوسکوپی و تصویربرداری با اشعۀ ایکس است. بیوپسی کبد نیز التهاب، سیروز، سرطان و کبد چرب را نشان خواهد داد. برای انجام بیوپسی یا بافت‌برداری یک سوزن برای برداشتن نمونۀ بافت به کبد فرستاده می‌شود. سپس نمونه زیر میکروسکوپ بررسی خواهد شد.

* سطح بیلی‌روبین چیست ؟

سطح بیلی‌روبین به‌وسیلۀ آزمایش خونی بانام تست بیلی‌روبین مشخص می‌شود که در آن سطح بیلی‌روبین کونژوگه یا بیلی‌روبین غیرمستقیم اندازه‌گیری می‌شود. این دو عاملِ شروع زردی هستند. سطح بیلی‌روبین برحسب میلی‌گرم بر دسی لیتر (mg/dl) است. مقدار بیلی‌روبین در بزرگ‌سالان و کودکان بین 0.3 و 0.6 میلی‌گرم بر دسی لیتر است. تقریباً 97 درصد نوزادانی که بعد از 9 ماهگی بارداری متولد می‌شوند سطح بیلی‌روبین پایین‌تر از 13 میلی‌گرم بر دسی لیتر دارند که اگر بالاتر از این مقدار باشد نیازمند بررسی بیشتری است.این مقادیر ممکن است در میان آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد. مقادیر بالاتر از سطح نرمال نیازمند درمان است.

* زردی در نوزادان : 

زردی یکی از بیماری‌های رایج در کودکان تازه متولدشده است. تقریباً 60 درصد نوزادان دچار زردی می‌شوند که ابتلا به آن در نوزادان نارسی که پیش از 37 هفتگی بارداری متولد می‌شوند 80 درصد است.این نوزادان اغلب نشانههای بیماری را طی 72 ساعت از تولد نشان می‌دهند.

در بدن نوزادان گلبول‌های قرمز دائماً تجزیه و جایگزین می‌شوند و سبب تولید بیلی‌روبین بیشتری می‌شود. همچنین کبد نوزادان به دلیل آن‌که کاملاً رشد نکرده است قادر نیست بیلی‌روبین را کاملاً از خون دفع کند.معمولاً علائم طی 2 هفته و بدون معالجه برطرف می‌شود. بااین‌حال در نوزادانی که سطح بیلی‌روبین بالایی دارند به تزریق خون یا نوردرمانی نیاز است.

در این موارد درمان بسیار حیاتی است؛ چون زردی در آن‌ها ممکن است منجر به کرن‌ایکتروس( kernicterus) شود؛ که نوع نادری از آسیب دائمی مغز می باشد.