نگاهی‌نـو به اثر ضد‌التهابی کورکومین زردچوبـه

یکی‌از استادان محترم دانشگاه در کتاب خود که از‌سوی دانشگاه تهران چاپ و منتشرشده، آورده است:

«برای شناسایی و ارزشیابی طب‌سنتی ایران باید یادآورشوم که برخلاف آنچه که بسیاری‌از مردم و حتی عده‌ای از استادان تصورمی‌کنند، طب‌سنتی ایران طب‌حکیم علفی‌های بی‌سواد و عقاید پیرزن‌های عوام و همچنین طبابت عطارها نیست. بلکه یک مکتب اصیل پزشکی مستند به یک سلسله اصول و نظرات‌علمی و متکی به مشاهدات و تجربیات چندهزارساله می‌باشد که همواره طی قرون و اعصار مورد تایید عموم‌پزشکان قدیم ایران وسایر ملل بوده است.طب پورسینا و رازی و سایر پزشکان‌قدیم ایران از نظر پیشرفت‌های علمی‌وتجربی، به مراتب ارزنده‌تر و کامل‌تر از طب‌قدیم‌یونان و روم بوده است. چندسال‌پیش، درمقاله‌ای به پیشینه و کاربرد زردچوبه در طب‌سنتی اشاره‌نموده و نشان‌دادم که در طب‌سنتی، از زردچوبه به‌عنوان صفراآور و درمان‌یرقان و اختلالات‌گوارشی استفاده شده‌است. در پزشکی‌مدرن نیز داروهایی به‌شکل قرص، کپسول و پودر از زردچوبه تهیه‌شده و آن ها را برای رفع سوء‌هاضمه، درمان اختلالات صفراوی و کاهش‌درد و ورم‌مفاصل به بازار عرضه‌نموده‌اند. در این مطلب با نگاهی‌نـو به اثر ضد‌التهابی کورکومین زردچوبـه خواهیم پرداخت .

نگاهی‌نـو به اثر ضد‌التهابی کورکومین زردچوبـه : 

زردچوبه(Curcuma)، گیاهی است پایا و چندساله که به‌خانواده زنجبیل(Zingiberaceae) تعلق‌دارد. زردچوبه را با نام علمیL.curcuma longa می‌شناسند. بلندی گیاه زردچوبه به‌حدود ۱ تا ۱/۵متر می‌رسد. این گیاه‌ ساقه زیرزمینی دارد، برگ‌های آن سبزروشن است و گل‌هایی به‌صورت مجتمع و سنبله، به رنگ‌زرد یا سبزمایل به‌زرد دارد(تصویر مندرج درمقاله). شرایط اقلیمی کشورهای جنوب آسیا و هندوستان برای رویش زردچوبه مناسب است. تکثیر این گیاه ازطریق کاشت‌ریزوم یا ساقه هوایی ریشه‌دار آن صورت‌می‌گیرد. پس‌از جمع‌آوری‌ریزوم یا ساقه زیرزمینی گیاه‌ وخشک‌ نمودن آن، سرانجام با پودرکردن آن ها زردچوبه را عرضه‌می‌نمایند. این پودر یکی‌از پرمصرف‌ترین ادویه‌‌هایی است که درمناطقی از جهان مانند هندوستان، پاکستان، ایران و برخی از کشورهای دیگر کاربرد دارد. ریزوم‌های خشک‌شده زردچوبه با رنگ قهوه‌ای‌مایل به‌زرد خود، مزه‌ای‌تلخ و بویی‌نافذ و معطر دارند.

رنگ‌زرد زردچوبه، مربوط به کورکومین (Curcumin) موجود درآن است. این رنگدانه زردرنگ زردچوبه، یکی‌از بهترین و قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های‌طبیعی است. زردچوبه باداشتن این ماده حیاتی، خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی از خود نشان می‌دهد. کورکومین می‌تواند رادیکال‌های آزاد را غیرفعال ساخته و با اثر ضداکسید کنندگی و ضدالتهابی خود، مانند کورتیزون از ورم‌مفاصل بکاهد. این خاصیت زردچوبه را به اثر فنلی(فنول‌ها، عوامل کاهش‌دهنده رادیکال‌های آزاد هستند و دارای اثر آنتی‌اکسیدانی می‌باشند) کورکومین نسبت‌می‌دهند. ایـن مـاده از‌طریق مهار اتـصال فاکتور رونویسی (AP-1(Activator protein 1 بهDNA و مهار فعالیت (NF-KappaB(Nuclear Factor Kappa عمل می‌کند.

در اسانس زردچوبه اسیدهای والرینیک (Valerenic acid)، کاپریلیک(Caprylic acid) و فلاندرن وجود دارد. در ریزوم گیاه نیز سابینین، سینئول، بورنئول و الکل تورمرول و البته ماده مهم کورکومین موجود است. این ماده (کورکومین) خاصیت ضدالتهابی بسیارقوی دارد و از‌این‌رو می‌تواند داروی سودمندی برای درمان آرتریت‌روماتوئید به‌شمارآید. به‌عبارت دیگر زردچوبه یکی‌از داروهای عالی و سالم برای درمان التهاب و تورم مفصل‌ها می‌باشد.

 خاصیت درمانی زردچوبه : 

برخی‌از پژوهش‌های دانشگاهی نشان‌داده‌است که ترکیبات شیمیایی زردچوبه می‌تواند برعلیه پلاک‌های مغزی فعال‌گردد. کورکومین موجود در زردچوبه می‌تواند به از میان‌بردن پلاک‌های مغزی بیماران کمک‌نماید. این تحقیقات حاکی از آن است که ترکیبات زردچـوبه، به‌ویژه دوماده Bisdesmethoxycurcumin و Desmethoxycurcumin که ضدساخت آمیلوئیدها هستند،می‌توانند ساخت پروتئین‌های آمیلوئیدی را مهارنموده و باتوجه به ایجاد پروتئین بتاآمیلوئید(Beta amyloid) درمغز افرادی‌که مبتلا به آلزایمر و کاهش حافظه هستند، مفیدواقع شوند.

خاصیت آنتی‌آکسیدانی‌قوی زردچوبه، سبب‌شده است تا ترکیبات آن را برای پیشگیری‌از سرطانی‌شدن یاخته‌های‌بدن مورد بررسی قراردهند. مواد موجود در زردچوبه از کبد محافظت نموده و با اثر آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی خود، از درد و ورم‌مفصلی در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید می‌کاهد. درنسخه‌های طب‌سنتی، زردچوبه را به‌عنوان داروی محرک‌صفرا و صفراآور و درمان‌کننده یرقان شناخته‌اند وآن را برای بازکردن‌گرفتگی‌ها و انسدادکبد تجویز می‌نمودند.

کمیسیون اروپا(Commission E) (سازمانی مانندFDA درآمریکا) نیز استفاده از زردچوبه را دردرمان برخی‌از اختلالات‌گوارشی و کمبود اشتها تاییدنموده اسـت. همانطورکه اشاره‌شد درگذشته، زردچـوبه را (زردچوبه را با نام‌های عروق‌الصفرا و حشیشه‌الصفرا نیز شناخته‌اند) جهت برطرف‌کردن نشانه‌های سوءهضم و نفخ پس‌از غذا تجویز نموده و آن را به‌عنوان محرک‌صفرا و صفراآور به‌کارمی‌بردند. برای این منظور جوشاندة ۲تا۶گرم از ریزوم زردچوبه را تجویزنموده و جوشاندة ۲تا۴گرم از ریزوم‌های زردچوبه را برای تقویت‌معده نیز مفید دانسته‌اند.

از زردچوبه برای کاهش التهابات‌پوستی به‌صورت موضعی نیز استفاده شده‌است. پودر زردچوبه درطب‌سنتی برای خشک‌کردن زخم‌های‌پوست و کاهش دردموضعی به‌کار رفته است. عده‌ای از مصنفان، زردچـوبه را برای کنترل بیماری داءالصدف یا Psoriasis (سوریازیس یا داءالصدف، یک‌بیماری پوستی‌مزمن خودایمنی است) مفید دانسته‌اند.در طب‌سنتی برخی‌از کشورها مانند هندوستان، از ضماد زردچوبه برای کاهش‌التهاب و دردهای‌عضلانی و مفصلی استفاده شده‌است. علاوه‌بر اینها درقدیم از زردچوبه، بابت رنگ‌کردن پارچه‌ها نیز سود برده‌اند.

ترکیب مهم‌‌شیمیایی زردچوبه شامل۵درصد اسانس و ۵درصد ماده اصلی زردچوبه، یعنی پلی‌فنلی به‌نام کورکومین می‌باشد. همانطورکه اشاره‌شد کورکومین را می‌توان یکی‌از قوی‌ترین مواد ضدالتهابی طبیعی دانست که مصرف آن درمقایسه با داروهای کورتیکواستروئیدی عوارض‌خطرناکی ندارد. بررسی‌های متعددی که درسال‌های‌اخیر انجام شده‌است، نشان‌می‌دهد که اثر ضدالتهابی کورکومین زردچوبه در درمان آرتریت‌روماتوئید، مشابه با فنیل‌بوتازون (Phenylbutazone) بوده‌است. فنیل‌بوتازون ازداروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) است که بامهار آنزیم سیکلواکسیژناز سبب کاهش التهاب، درد و تب می‌شود.

این نوع داروها می‌توانند عوارض‌متعدد و خطرناکی مانند عوارض گوارشی، قلبی و پوستی درپی داشته باشند، درحالی‌که کورکومین دارویی است سالم که فاقد این عوارض می‌باشد. بنابراین کورکومین را باید عنصر فعال زردچوبه دانست که می‌تواند از التهاب و تورم‌مفاصل‌ بکاهد. این ماده می‌تواند از تشکیل لوکوترین پیشگیری‌نموده و با مهار واکنش گلبول‌های‌سفیدخون در برابر محرک‌های گوناگون، التهاب را کنترل‌نماید. احتمالا کورکورمین می‌تواند مکانیسم‌های ضدالتهابی بدن را نیز فعال‌سازد. این بررسی‌ها نشان داده‌است که افزودن برومولین (آنزیم‌های موجود در آناناس) به کورکومین، می‌تواند اثر بیشتری درکاهش التهاب و سختی و تورم مفاصل‌ در بیماران مبتلا به آرتریت‌روماتوئید داشته باشد.

با استفاده از خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی زردچوبه، شرکت‌های داروسازی به تولید داروهایی از زردچوبه پرداخته‌اند که عوارض کورتیزون و داروهای ضدالتهابی مانند فنیل بوتازون و ایبوپروفن را ندارد. یکی‌از شرکت‌های داروسازی در اروپا دربروشور محصول‌دارویی خود که هرکپسول‌آن۴۰۰میلی‌گرم کورکومین دارد، آن را دارویی‌سالم و مؤثر برای کاهش‌دردزانو و مفاصل در بیماری آرتریت‌روماتوئید و استئوآرتریت و نیز محافظ‌کبد و بهبود اختلالات ‌صفراوی معرفی‌ نموده است.

یک شرکت ساخت دارو در ایران نیز دارویی را به‌عنوان ضددرد و التهاب‌مفاصل و تسهیل‌کننده حرکات‌مفاصل تولیدوعرضه نموده که در ترکیب آن از زردچوبه استفاده شده‌است. درترکیب این دارو روغن‌های فرّار(۵/۵ تا۳/۱درصد)مانند منوترپن‌ها و استراسیدهای‌چرب حاوی سزکویی‌ترپن مانند تومرون، ارتومرون، زینجیبرن، مواد رنگی کورکومین، دس‌متوکسی‌کورکومین و بیس‌دس‌متوکسی کورکومین زردچوبه مشاهده می‌گردند.

دربروشور یک‌داروی دیگر ایرانی نیز که‌حاوی کورکومین است و آن را به‌عنوان آنتی‌اکسیدان‌قوی، محافظ‌کبد، رفع سوء‌هاضمه و اختلالات‌صفراوی و درمان‌التهاب و دردمفصل معرفی‌نموده‌اند،آمده‌است که:

«گیاه زردچوبه یک گیاه شناخته‌شده باخواص محافظ‌ کبدی، آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی می‌باشد. زردچوبه برای رفع نشانه‌های سوء‌هاضمه، به‌ویژه احساس سنگینی پس‌از خوردن‌غذا و اتساع‌شکم به‌دلیل نفخ مؤثر است».

کورکومین (Curcumin) یکی‌از مواد مؤثرة زردچوبه است که خـواص آنتـی‌اکسیـدانی قابل‌توجهـی دارد و در خنثـی‌کردن رادیکال‌های آزاد مؤثر می‌باشد.

کورکومین، متابولیسم آراشیدونیک اسیداپیدرمال را توسط مسیرهای سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز تترادکونیل‌فوربول‌استات را کاهش‌می‌دهد. همچنین خواص آنتی‌اکسیدانی، آنتی‌تومـور و محافظـت از کبد این گیاه قابل‌توجه می‌باشد. یک بررسی نشان‌داده‌اسـت که مصرف روزانه زردچوبـه معـادل ۲۰میلـی‌گرم کورکومیـن به‌مـدت۶۰ روز، به‌شـدت سطح پراکسید چربی سرم را کاهش‌‌می‌دهد. بنابراین زردچوبه به‌دلیل دارابودن فعالیت آنتـی‌اکسیـدانی قابـل‌توجـه و ایمنـی بالا، مـی‌توانـد مکمـل منـاسـبـی درپیشگیـری و درمان آترواسکلروز باشد. در پژوهشی دیگر مشخص شده‌است که مصرف روزانه ۱/۵گرم زردچوبه در افراد سیگاری به‌مدت ۳۰روز، ترشـح ادراری موتاژن‌ها را به‌طور معنی‌داری کاهش داده‌است.

بررسی‌های‌دانشگاهی که درسال‌های‌اخیر انجام‌شده‌است، نشان‌می‌دهد که کورکومین اثر آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدتکثیر سلولی دارد و از این‌رو می‌توان آن را به‌عنوان یک مکمل مؤثر و باارزش جهت کاهش‌التهاب و درد در بیماران مبتلا به آرتریت‌روماتوئید و استئوارتریت به‌کار برد. علاوه‌ بر این، زردچوبه نشانه‌های سوء‌هاضمه و اختلالات‌گوارشی را کاهش‌داده و می‌توان آن را برای محافظت‌از ‌کبد و درمان کمکی درکبدچرب به‌کاربرد و باتوجه به اثر آنتی‌اکسیدانی نیرومند زردچوبه، می‌توان آن را برای پیشگیری‌از سرطانی‌شدن یاخته‌های‌بدن نیز مفید دانست.

گزارش‌های دیگری نیز پیرامون خواص‌درمانی زردچوبه ارائه‌شده‌است که تائید آن ها به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد. از آن جمله می‌توان به اثر کورکومین در برخی‌از بیماری‌های قلبی‌‌/عروقی، دیابت، برخی بیماری‌های‌پوستی و بیماری‌های گوارشی اشاره‌نمود.