99-235
سرطان کولون در هر سنی ممکن است رخ دهد اما، اغلب افراد سالخورده بیش از سایر گروههای سنی در معرض خطر ابتلا به این سرطان رودۀ بزرگ یا سرطان کولون هستند.
سرطان کولون از رودۀ بزرگ آغاز میشود. کولون آخرین قسمت دستگاه گوارش است. سرطان کولون در هر سنی ممکن است رخ دهد اما، اغلب افراد سالخورده بیش از سایر گروههای سنی در معرض خطر ابتلا به این سرطان رودۀ بزرگ یا سرطان کولون هستند. اغلب سرطان کولون بصورت تودههای سلولی کوچک و غیر سرطانی (خوشخیم) ظاهر میشوند. این خوشههای سلولی که پولیپ(polyps) نام دارند در قسمت داخلی کولون ظاهر میشوند. با گذشت زمان برخی از این پولیپها میتوانند به سلولهای سرطانی کولون تبدیل شوند. در این مقاله به علائم ، عوارض ، تشخیص ، پیشگیری و درمان سرطان کولون خواهیم پرداخت :
ممکن است پولیپها کوچک باشند و در صورت وجود، علائم ناچیزی تولید کنند. به همین دلیل پزشکان برای کمک به پیشگیری از سرطان کولون آزمایشهای منظم غربالگری تجویز میکنند تا از این طریق قبل از تبدیل شدن این پولیپها به سلولهای سرطانی آنها را شناسایی کرده و از بین ببرند.
در صورت پیشرفت سرطان کولون درمانهای متعددی وجود دارد که به کنترل این بیماری کمک میکنندکه برخی از آنها عبارتند از: عمل جراحی، پرتودرمانی و درمانهای دارویی مانند شیمیدرمانی، درمان هدفمند و ایمنیدرمانی (ایمونوتراپی).
نام دیگر سرطان کولون سرطان کولورکتال است . اصطلاحی مرکب از سرطان کولون و سرطان رکتال که در رکتوم آغاز میشود.
علائم و نشانههای سرطان کولون عبارتند از:
• تغییرات پایدار در عادتهای مزاجی فرد مانند اسهال، یبوست یا تغییر مدفوع
• خونریزی مقعد یا وجود خون در مدفوع
• ناراحتیهای مداوم شکمی مانند انقباضهای شکمی، دردهای شکمی یا گازهای معده
• احساس اینکه روده بطور کامل تخلیه نشده است.
• احساس ضعف یا خستگی
• کاهش بیدلیل وزن
در بسیاری از افراد مبتلا به سرطان کولون در مراحل ابتدایی بیماری هیچ علامتی ظاهر نمیشود. ممکن است علائم این بیماری در افراد مختلف متفاوت باشد. ظهور علائم به میزان گستردگی سرطان و جایگاه آن در رودۀ بزرگ بستگی دارد.
اگر شخص علائم پایداری مشاهده نمود که سبب نگرانی وی گردید باید به پزشک مراجعه نماید.
دربارۀ زمان شروع غربالگری سرطان کولون ، براساس دستورالعملها، از حدود 50 سالگی آغاز میشود. اگر ریسک فاکتورهای دیگری مانند سابقۀ خانوادگی ابتلا به بیماری وجود داشته باشد ، پزشک میتواند غربالگری را زودتر آغاز کند یا به دفعات بیشتر انجام دهد.
بطور کلی سرطان زمانی آغاز میشود که دیانای (DNA) سلولهای سالم کولون دچار جهش شوند. دیانای سلول حاوی مجموعهای از دستورالعملها است که عملکرد سلول را مشخص میکنند و به آن دستور میدهند که چه کاری انجام دهد. سلولهای سالم رشد میکنند و بصورت منظم تقسیم میشوند تا عملکرد طبیعی بدن را حفظ کنند. ولی زمانیکه دیانای سلول آسیب ببیند و سرطانی شود سلول به تقسیم شدن ادامه خواهد داد، حتی هنگامیکه که به سلولهای جدید نیز نیاز نباشد. با تجمع این سلولها تومور تشکیل میشود.
با گذشت زمان سلولهای سرطانی میتوانند رشد کرده و به بافتهای اطراف خود حمله کنند و درنهایت موجب تخریب آنها شوند. سلولهای سرطانی میتوانند به سایر قسمتهای بدن حرکت نموده و در آنجا انباشته گردند (متاستاز).
عواملی که میتوانند خطر سرطان کولون را افزایش دهند عبارتند از:
سرطان کولون میتواند در هر سنی رخ دهد اما، اغلب مبتلایان به سرطان کولون بیش از 50 سال سن دارند. در حال حاضر نیز میزان ابتلا به سرطان کولون در افراد زیر 50 سال در حال افزایش است که علت دقیق آن در هالهای از ابهام است که میتواند با عوامل ژنتیکی و سبک زندگی در ارتباط باشد .
سیاهپوستان آمریکا در مقایسه با سایر نژادها بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون هستند.
اگر فردی پیش از این دچار سرطان کولون بوده یا پولیپهای غیرسرطانی کولون داشته باشد، احتمال ابتلا به سرطان کولون در آینده برای او بیشتر است.
بیماریهای التهابی مزمن کولون مانند کولیت اولسروز (Ulcerative colitis) یا بیماری کرون (Crohn's disease ) میتواند خطر ابتلا به سرطان کولون را افزایش دهد.
برخی جهشهای ژنی که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند میتوانند خطر ابتلا به سرطان کولون را بطور قابل توجهی افزایش دهند. تنها درصد ناچیزی از سرطانهای کولون مربوط به ژنها و توارث است. شایعترین سندرومهای ارثی که میتوانند خطر ابتلا به سرطان کولون را افزایش دهند عبارتند از: پولیپوز آدنوماتوز فامیلیال (FAP) و سندروم لینچ که نام دیگر آن سرطان غیرپولیپی ارثی کولورکتال (HNPCC) است.
اگر بیش از یک نفر از اعضای خانواده دچار سرطان کولون یا سرطان رکتال باشد خطر ابتلا برای دیگر اعضای خانواده نیز افزایش مییابد.
پیروی از رژیم غذایی غربی در بروز سرطان کولون و سرطان رکتال نقش دارد. زیرا در این نوع رژیم، مواد غذایی حاوی فیبر کم و چربی و کالری زیاد هستند. نتایج پژوهشها در این زمینه مختلف هستند. بر اساس برخی مطالعات افرادی که به میزان زیادی گوشت قرمز و گوشتهای فرآوریشده مصرف میکنند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون هستند.
افرادی که فعالیت جسمانی کمتری دارند بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون هستند. انجام فعالیتهای بدنی منظم میتواند خطر ابتلا به این سرطان را کاهش دهد.
افراد مبتلا به دیابت یا افراد مبتلا به مقاومت به انسولین در معرض خطر فزایندۀ ابتلا به سرطان کولون قرار دارند.
افراد چاق در مقایسه با افراد دارای وزن طبیعی، بیشتر در معرض خطر فزایندۀ ابتلا به سرطان کولون و مرگ ناشی از سرطان کولون قرار دارند.
احتمال ابتلا به سرطان کولون در افرادی که دخانیات مصرف میکنند بیشتر از افراد غیرسیگاری است.
مصرف زیاد مشروبات الکلی خطر ابتلا به سرطان کولون را افزایش میدهد.
پرتودرمانی در ناحیۀ شکم برای درمان سرطانهای دیگر ناحیۀ شکم خطر ابتلا به سرطان کولون را افزایش میدهد.
توصیهها اینگونه است که افراد با میانگین خطر (متوسط) ابتلا به سرطان کولون از حدود 50 سالگی تحت غربالگری سرطان کولون قرار گیرند. اما، افراد با خطر فزایندۀ ابتلا به این بیماری مانند افراد دارای سابقۀ خانوادگی ابتلا به سرطان کولون باید زودتر از 50 سالگی غربالگری را آغاز کنند.
گزینههای متعددی برای غربالگری وجود دارد و هرکدام نقاط ضعف و قوت خود را دارند. در مورد گزینههای مختلف غربالگری نظر پزشک حائزاهمیت است و با کمک او مناسبترین تست غربالگری (متناسب با شرایط بیمار) انتخاب میگردد.
میتوان با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی ، خطر ابتلا به سرطان کولون را کاهش داد. برخی از این تغییرات عبارتند از:
▪ مصرف انواع میوهها، سبزیجات و غلات کامل: میوهها، سبزیجات و غلات کامل حاوی ویتامینها، مواد معدنی، فیبر و آنتیاکسیدان هستند و نقش مهمی در پیشگیری از سرطان دارند. با مصرف انواع میوهها و سبزیجات ویتامینها و مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را تأمین کنید.
▪ درصورت مصرف مشروبات الکلی تعادل را رعایت کنید: در صورتی که مشروبات الکلی مصرف میکنید مصرف آن را محدود کنید. میزان مصرف روزانۀ آن برای خانمها روزانه یک لیوان و برای آقایان روزانه دو لیوان است.
▪ توقف مصرف سیگار و دخانیات: ترک سیگار میتواند در پیشگیری از سرطان به افراد کمک نماید.
▪ انجام منظم ورزش: حداقل 4-5 روز در هفته و هر روز بهمدت 30 دقیقه ورزش ضروری است. اگر فعالیت بدنی فرد اندک باشد، ورزش را با مدت زمان کم آغاز نماید و به تدریج آن را به 30 دقیقه در روز برساند.
▪ حفظ وزن در حد متعادل و طبیعی: اگر وزن طبیعی و متعادل باشد، با پیروی از یک رژیم غذایی طبیعی و انجام ورزشهای منظم این وزن را باید حفظ نمود. با افزایش فعالیتهای ورزشی و کاهش میزان کالری دریافتی بدن میتوان به روشی صحیح وزن خود را کاهش داد.
امروزه داروهایی برای کاهش خطر پولیپهای پیش سرطانی کشف شده است. بهعنوان نمونه براساس برخی شواهد مصرف منظم آسپرین یا داروهای شبه آسپرین میتواند خطر پولیپهای پیشسرطانی را کاهش دهد. ولی مشخص نیست چه میزان و چه مدت مصرف میتواند خطر ابتلا به سرطان کولون را کاهش دهد. از طرفی مصرف روزانۀ آسپرین خطراتی مانند خونریزی و زخمهای معدی رودهای را به دنبال دارد.
بطور کلی این گزینهها به افرادی اختصاص دارد که بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون هستند. شواهد کافی وجود ندارد که بر اساس آنها بتوان این داروها و توصیهها را برای افراد با میانگین خطر (متوسط یا کم) ابتلا به سرطان کولون تجویز کرد.
از مهمترین روشهای تخیص سرطان روده بزرگ تجویز آزمایش غربالگری است تا از این روش پزشکان بتوانند علائم و نشانههای سرطان کولون یا پولیپهای غیرسرطانی را برای افراد سالمی که هیچ نشانهای ندارند پیدا کنند. تشخیص سرطان کولون در مراحل اولیۀ آن شانس درمان بیماری را به میزان زیاد افزایش میدهد. مشخص شده است که غربالگری خطر مرگ ناشی از سرطان کولون را کاهش میدهد.
بطور کلی توصیه بر آن است که افرادی با میانگین خطر متوسط ابتلا به سرطان کولون غربالگری را از 50 سالگی آغاز نمایند. اما، افرادی که خطر ابتلا در آنها بالا است، مانند افرادی با سابقۀ خانوادگی ابتلا به سرطان کولون یا سیاهپوستان آمریکا، باید زودتر از 50 سالگی غربالگری را آغاز کنند.
گزینههای گوناگونی برای غربالگری وجود دارد و هرکدام نقاط ضعف و قوت خود را دارند. در مورد گزینههای مختلف غربالگری پزشک باید به بیمار مشاوره دهد و با کمک پزشک خود مناسبترین تست غربالگری (متناسب با شرایط خود) را انتخاب نماید. اگر برای غربالگری از کولونوسکوپی استفاده شود در این فرایند پولیپها قبل از سرطانی شدن برداشته میشوند.
اگر علائم و نشانهها حاکی از آن بود که ممکن است فرد به سرطان کولون مبتلا شده باشد پزشک میتواند چند آزمایش برای بیمار تجویز کند.
این آزمایشها و فرآیندها عبارتند از:
در کولونوسکوپی یک دوربین تصویربرداری مخصوص به لولهای بلند، باریک و انعطافپذیر متصل میشود و برای بررسی به درون رکتوم و کولون فرستاده میشود. اگر پزشک در برخی نواحی مورد مشکوکی پیدا کند میتواند با استفاده از لولۀ کولونوسکوپی ابزار جراحی را به داخل کولون فرستاده و نمونهبرداری(بیوپسی) نماید. سپس با بررسی و آزمایش نمونههای خارج شده پولیپ را از کولون خارج کند.
آزمایش خون به خودی خود وجود سرطان کولون را نشان نمیدهد، اما بهتر است برای بدست آوردن سرنخهایی دربارۀ سلامتی عمومی بدن، برای بیمار آزمایش خون تجویز میگردد. بهعنوان مثال آزمایش عملکرد کلیه و آزمایش عملکرد کبد.
همچنین ممکن است پزشک برای بررسی مواد شیمیایی تولیدشده در اثر سرطانهای کولون (مانند آنتیژن کارسیوامبریونیک یا CEA) آزمایشخون تجویز کند. پزشک میتواند با دنبال کردن سطح CEA در خون، جریان بیماری در بدن را پیشبینی نماید و پی ببرد که آیا بیماری به درمان پاسخ خواهد داد یا خیر.
پس از تشخیص ابتلای فرد به سرطان کولون ،برای تعیین دقیق میزان پیشرفت سرطان آزمایشهایی باید توسط پزشک تجویز گردد. درجهبندی سرطان یا تعیین میزان پیشرفت به پزشک کمک میکند تا درمانهای مناسب و متناسب با شرایط بیمار را تجویز نماید.
آزمایشهای مرحلهبندی شامل روشهای تصویربرداری مانند سیتیاسکن شکم ، لگن و قفسه سینه میباشد. در بسیاری از موارد ، مرحله سرطان ممکن است تا پیش از جراحی سرطان روده بزرگ بهطورکامل مشخص نباشد.
آزمایشهای درجهبندی سرطان کولون با اعداد لاتین مشخص میشود و از (O-IV) است. پایینترین درجه نشان میدهد که سرطان تنها محدود به بافت آستری کولون است. درجۀ 4 نشاندهندۀ پیشرفت سرطان است و بیماری به سایر بخشهای بدن گسترش یافته است (متاستاز).
این موضوع که کدام روش درمانی در روند درمان سرطان کولون به بیماران کمک میکند، به شرایط خاص بیمار بستگی دارد. که این شرایط عبارتند از:
◦ محل سرطان
◦ میزان پیشرفت و درجۀ آن
◦ سایر بیماریها و مشکلات پزشکی بیمار
اغلب درمان سرطان کولون شامل جراحی برای برداشتن بافتهای سرطانی است. ممکن است درمانهای دیگر شامل پرتودرمانی و شیمیدرمانی نیز تجویز شود.
اگر میزان پیشرفت سرطان کولون در بیمار میزانِ اندک باشد پزشک میتواند عمل جراحی کمتهاجمی تجویز نماید.
این عملهای جراحی شامل موارد زیر است:
اگر سرطان در درجات پایینتر باشد، یعنی در یک نقطۀ کوچک متمرکز شده باشد و تنها شامل یک پولیپ باشد پزشک میتواند در طول عمل کولونوسکوپی آن را بطور کامل از بدن خارج کند.
برای پولیپهای بزرگتر، در عمل کولونوسکوپی با استفاده از ابزار خاصی پولیپ و بخش کوچکی از پوشش آستر داخلی کولون برداشته میشود. این عمل برداشتن مخاط آندوسکوپیک نام دارد.(Endoscopic mucosal resection)
پولیپهایی را که نمیتوان ازطریق کولونوسکوپی برداشت و از بدن خارج کرد را با استفاده از لاپاراسکوپی از بدن خارج مینمایند. در این فرایند جراح با ایجاد چند برش کوچک در دیوارۀ شکم بیمار، با کمک ابزارهایی مجهز به دوربین در کولون ، روی مانیتور مشاهده و برای خارج کردن پولیپها اقدام میکند. همچنین میتوان از غدد لنفاوی ناحیۀ سرطانی نمونهبرداری نیز نمود.
اگر سرطان در سراسر کولون رشد نموده و گسترش یابدبرخی از روشهای زیر پیشنهاد میگردد. این درمانها عبارتند از:
در طول این فرایند(Partial Colectomy)، جراح بخش سرطانی کولون و حاشیههای بافت طبیعی اطراف بخش سرطانی را برمیدارد.جراح همچنین میتواند بخشهای سالم کولون یا رکتوم را که در طی جراحی برداشته ، دوباره به جای خود متصل نماید. اغلب این فرآیند میتواند ازطریق یک روند کمتهاجمی (لاپاراسکوپی) انجام شود.
هنگامیکه اتصال مجدد بخشهای سالم کولون یا رکتوم امکانپذیر نباشد بیمار به عمل استومی (ostomy) نیاز دارد. در این عمل جراحی در دیوارۀ شکم سوراخی ایجاد میشود و به بخش باقیماندۀ روده متصل میشود. سپس کیسهای محکم روی سوراخ قرار میگیرد تا مدفوع از راه روده و سوراخِ روی شکم وارد کیسه شود. گاهی استومی موقتی است و راهی است تا کولون یا رکتوم بعد از عمل جراحی استراحت کرده و بهبود یابد. ولی در برخی موارد استومی دائمی است.
اغلب در طول عمل جراحی سرطان کولون، غدد لنفی نزدیک محل سرطان برداشته شده و مورد آزمایش قرار میگیرند.
اگر سرطان پیشرفت زیادی کرده باشد یا وضعیت سلامتی بیمار در شرایط مناسبی نباشد، ممکن است جراح برای بهبود نشانههای بیماری و تسکین انسداد کولون یا سایر مشکلات مربوط، عمل جراحی را تجویز نماید. این عمل جراحی با هدف درمان سرطان انجام نمیشود اما، درعوض، علائم و نشانههایی همچون انسداد، درد یا خونریزی را تسکین میدهد.
در موارد خاص هنگامیکه سرطان به کبد یا ریهها گسترش یابد ولی حال عمومی بیمار خوب باشد، پزشک باید برای برداشتن تومور یا غدۀ سرطانی عمل جراحی یا سایر درمانهای موضعی را تجویز نماید. شیمیدرمانی میتواند قبل یا بعد از این فرایند انجام شود. انجام این فرایند فرصتی است که فرد را در طولانیمدت از سرطان رها میکند.
در شیمیدرمانی با استفاده از دارودرمانی سلولهای سرطانی تخریب میشوند. در مورد سرطان کولون اگر میزان پیشرفت سرطان زیاد باشد یا به سوی غدد لنفاوی گسترش یافته باشد بعد از عمل جراحی شیمیدرمانی انجام میشود. با این روش، شیمیدرمانی میتواند سلولهای سرطانی باقیمانده در بدن را از بین ببرد و خطر عود بیماری را کاهش دهد.
در حالت دیگر ممکن است شیمیدرمانی پیش از عمل جراحی انجام شود تا غدۀ سرطانی که گسترش یافته، منقبض و کوچک شود. سپس با عمل جراحی برداشته شود. با این روش عمل برداشتن تومور سرطانی آسانتر میشود.
همچنین شیمیدرمانی موجب تسکین نشانههای مواردی که با عمل جراحی نمیتوان آنها را برداشت میشود و یا مواردی که در سایر بخشهای بدن گسترش یافته است(متاستاز). گاهی عمل جراحی و شیمیدرمانی با یکدیگر ترکیب میشوند.
در پرتودرمانی با استفاده از منابع انرژی قدرتمند مانند اشعۀ ایکس و پروتون سلولهای سرطانی را از بین میبرند. همچنین میتوان قبل از عمل جراحی از پرتودرمانی برای کوچک و جمعکردن غدد سرطانی بزرگ استفاده کرد. درنتیجه بهتر میتوان غدد سرطانی را در عمل جراحی از بدن خارج کرد.
هنگامیکه عمل جراحی گزینۀ مناسبی نباشد میتوان از پرتودرمانی برای تسکین درد استفاده کرد. گاهی پرتودرمانی و شیمیدرمانی همراه با یکدیگر استفاده میشوند.
دارودرمانی هدفمند بر ناهنجاریهای خاصی در سلول سرطانی متمرکز میشود. با مسدود کردن این ناهنجاریها ازطریق هدفدرمانی با دارو میتوان سلولهای سرطانی را از بین برد. اغلب این روش همراه با شیمیدرمانی انجام میشود. داروهای درمانی هدفمند ، ویژۀ افراد مبتلا به سرطان پیشرفتۀ کولون هستند.
ایمونوتراپی یا ایمنیدرمانی نوعی درمان دارویی است که با استفاده از سیستم ایمنی بیمار به مقابله با سرطان میپردازد. سیستم ایمنی بدن که با بیماریها مبارزه میکند ممکن است نتواند به سلولهای سرطانی حمله کند. زیرا این سلولها پروتئینهایی تولید میکنند و این پروتئینها مانع از شناسایی سلولهای سرطانی میشوند. ایمنیدرمانی موجب تداخل در تولید این پروتئینها میشود.
اغلب ایمنیدرمانی برای درمان سرطانهای پیشرفته بکار میرود. پزشک برای پیبردن به اینکه بدن بیمار به این نوع درمان پاسخ میدهد یا خیر نمونهبرداری نموده و سلولها را مورد آزمایش قرار میدهد.
مراقبت تسکینی که ویژۀ مراقبت پزشکی است بر تسکین درد و سایر علائم یک بیماری وخیم تمرکز میکند. تیم مراقبت حمایتی متشکل از پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان آموزشدیده و حرفهای است که با بیمار، خانوادۀ بیمار و سایر پزشکان درمانگر بیمار همکاری میکنند تا حمایتهای بیشتری از بیمار به عمل آورند و روند مراقبتی جاری بیمار را کامل کنند.
هدف تیم مراقبت حمایتی بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی و خانوادههای آنها است. این نوع مراقبت همراه با سایر درمانهای متناسب با شرایط بیمار انجام میشود.
انجام مراقبتهای حمایتی در کنار سایر درمانهای سرطان کولون میتواند طول عمر بیمار را افزایش داده و احساس بهتری در بیمار و خانوادهاش ایجاد کند.
حمایت و تشخیص بیماری سرطان و اعلام آن به بیمار میتواند ازنظر احساسی چالشبرانگیز باشد. افراد مبتلا به سرطان یاد میگیرند که هر کدام به روش خاص خود با این بیماری مقابله کنند.
برای پیبردن به روشهای مقابله با بیماری میتوان موارد زیر را نیز امتحان نمود:
• دربارۀ بیماری خود اطلاعات کافی بدست آورید تا با آرامش خاطر برای درمان آن اقدام کنید.
• تصمیمگیری: دربارۀ نوع و درجۀ سرطان خود، گزینههای درمانی و عوارض جانبی درمان از پزشک خود سؤال کنید. کسب آگاهی بیشتر در این مورد به شما در تصمیمگیری برای درمان مناسب و مراقبتهای لازم کمک میکند. میتوانید ازطریق کتابخانههای محلی و وبسایتهای معتبر اطلاعات بیشتری در این زمینه بدست آورید.
• رابطۀ خود با خانواده و دوستان را حفظ کنید: حفظ روابط نزدیک و صمیمانه به شما کمک میکند بهتر با سرطان مقابله کنید. خانواده و دوستان میتوانند حمایتهای عملی مورد نیاز شما را فراهم کنند. حمایتهایی همچون مراقبت از خانۀ شما و سرکشی به آن زمانیکه در بیمارستان هستید. یا زمانیکه احساس سرگشتگی میکنید دوستان و اعضای خانواده میتوانند شما را ازنظر احساسی حمایت کنند.
• به دنبال یک شنوندۀ خوب: به دنبال یافتن شنوندهای خوب و قابل اطمینان باشید. شخصی که با اطمینان و آرامشخاطر دربارۀ ترسها و امیدهایتان با او صحبت کنید. این فرد میتواند یک دوست صمیمی یا یکی از اعضای خانواده باشد. یک مشاور، مددکار اجتماعی پزشکی یا یکی از اعضای تیم مراقبت حمایتی نیز میتواند شنوندۀ خوبی برای بیمار باشد.
ثبت نظر