کووید-19 و چالش‌های زیبایی پوست و مو

حدود 2 سال از درگیری جهان با کووید-19 می‌گذرد. در منطقه‌ای شیوع ، کنترل گردید، کشوری موج‌های پیاپی کووید را می‌گذراند، در مکانی دیگر جدی گرفته شد و در منطقه‌ای از ریشه باور نشد، عزیزانی از دست رفتند و افرادی جان سالم به در بردند؛ از جمله ما. امروز نه دوران پساکرونا، بلکه دوره همزیستی با کرونا را می‌گذرانیم و نیاز به شناخت هر چه بیشتر عوارض طولانی‌مدت و قابل انتظارِ پس از بیماری، بیش از پیش احساس می‌شود. در مواردی نیز شنیده‌ایم که بیماران پس از دوران بیماری دچار عوارض جسمی و روحی شده‌اند و مدتی را درگیر پس لرزه‌های بیماری حاد بوده‌اند و چه بسا همچنان درگیر باشند. برخی از این مشکلات کاملا جدا از ماهیت بیماری (عفونت ویروسی) و حتی بدون درگیر شدن با اصل بیماری بروز می‌کنند؛ از جمله انواع وسواس‌های فکری، افسردگی، اضطراب و ترس که به نظر می‌رسد طی سال‌های آتی، حتی در صورت کنترل کامل شیوع بیماری، اصلی‌ترین معضل اجتماعی و بهداشتی جوامع بشری باشند. هرچند شاید تغییرات روحی و روانی مربوط به کووید، اثرات مخرب بیشتری نسبت به عوارض جسمی دیگر دارند، اما برخی از اثرات سوء و ماندگار پوست و مو برای افراد زودتر مشاهده، بررسی و پیگیری می‌شوند. درست مانند سایر معضلات مرتبط با زیبایی افراد، این موضوع نیز بازیچه و روشی برای سوء استفاده و تبلیغات با هدف سود مادی بیشتر قرار گرفته است. لذا در اینجا تلاش می‌شود تا با در اختیار گذاشتن واقعیت‌های علمی، به زبان ساده، آگاهی نسبی‌ای نسبت به این مساله به شما منتقل شود؛ با این حال در نهایت فرد تصمیم گیرنده خود شمایید!

▪ پوست، آسیب‌های خواسته و ناخواسته:

در این مقاله به ویژگی‌های عوارضِ مستقیم پوستی ناشی از کووید پرداخته و همچنین تظاهرات غیرمستقیم مرتبط با اقدامات بهداشتی مانند استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های دست و تجهیزات محافظ شخصی (Personal protective equipment:PPE) مانند ماسک‌های بهداشتی را بررسی می‌نماییم. سومین عامل بروز بیماری‌های پوستی در طول این همه‌گیری، سطح بالای اضطرابِ روحی و اجتماعیِ ناشی از شرایط کنونی است. بیماری‌های پوستی ناشی از کووید در سراسر جهان در حال افزایش است. این بیماری‌ها به طور مستقیم با عفونت ناشی از کووید در ارتباط بوده و به طور معمول در پنج الگوی گوناگون قرار می‌گیرند که شامل راش ماکوپاپولار، بثورات حبابی، شِبه سرماسوختگی، لکه، نکروز و کهیر است. بثورات قرمز و کهیر شایع‌ترین تظاهرات کووید-19 در نظر گرفته می‌شوند.

به طور کلی ، حدود ۷ درصد از بیماران مبتلا به کووید، یک یا چند نشانۀ پوستی دارند. طیف گستردۀ درگیری‌های پوستی در این بیماری احتمالا ناشی از تغییرات در خود ویروس، عوامل گوناگون مربوط به میزبان و همچنین عفونت همزمان توسط ویروس‌های دیگر است.

استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های حاوی الکل یا الکل به نسبت خالص روی پوست دست می‌تواند سبب تحریک و حتی آسیب به پوست گردد. ضدعفونی‌کننده، دست عملکرد محافظتی پوست را کاهش می‌دهد و غشاء پوست را بیشتر در برابر مواد شیمیایی مضر نفوذپذیر می‌کند. در حقیقت، غلظت بالای الکل می‌تواند سبب خشکی و ترک خوردن پوست شود و پوست را در معرض خطر عفونت‌های باکتریایی قرار دهد. با گذشت زمان، استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های حاوی الکل می‌تواند موجب شود که پوست دست سریع‌تر از حالت طبیعی پیر شود.

الکل موجود در محلول ضدعفونی‌کننده، پوست را بسیار ملتهب می‌کند و پوست خشک و ملتهب مستعد چین و چروک و سایر لکه‌ها است. بیماری همه‌گیر کووید-19 منجر به تغییرات رفتاری بسیاری از جمله استفاده منظم و مکرر از ضدعفونی‌کننده‌های دست یا صابون شده است. درنتیجه، بسیاری از افراد ایجاد درماتیت در دستان را گزارش نموده‌اند. کارکنان کادر درمان و سایر افرادی که از PPE استفاده می‌کنند نیز از آسیب‌های ناشی از استفادۀ ماسک و عینک، درماتیت پوست صورت، خشکی شدید پوست و حادتر شدن بیماری‌های پوستی موجود شکایت دارند. قابل اشاره است که استفاده از نرم کننده‌ها پس از ضدعفونی دست می‌تواند مانع از این امر شود و همچنین استفاده از دستکش و ماسک‌هایی که در اندازه مناسب دست و صورت فرد باشند.

افرادی که در شرایط استرس شدید قرار دارند، به ویژه کادر درمان در خط مقدم و افرادی که به دلیل همه‌گیری محدودیت‌های اجتماعی طولانی مدت را تحمل کرده‌اند، در معرض حادترشدن و حتی ایجاد بیماری‌های پوستی مانند طاسی، کهیر مزمن، درماتیت آتوپیک مانند اگزما و پسوریازیس قرار دارند. متأسفانه مکانیسم حادتر شدن و ایجاد این اختلال‌ها ناشناخته مانده‌است.

نکته قابل توجه این است که ضدعفونی‌کننده‌ها مکمل خوبی برای آب و صابون هستند اما جایگزین آن‌ها نیستند. به عبارت دیگر، ضدعفونی‌کننده دست نباید جایگزین شستشوی دست شود؛ بلکه باید در صورت عدم وجود آب و صابون به عنوان جایگزینی برای شستشوی دست استفاده شود.

▪ ماسک + آکنه = ماسکنه

برای کاستن از شیوع کووید-19، استفاده از ماسک صورت به بخشی از برنامه روزانۀ ما تبدیل شده‌است. در حال حاضر در بسیاری از اماکن عمومی مانند رستوران‌ها و خواربارفروشی به عنوان مانعی در برابر ویروس جدید کرونا که از طریق قطرات تنفسی پخش می شود، الزاما می‌بایست از ماسک‌های بهداشتی استفاده نمود. اگر با استفاده از ماسک دچار آکنه یا جوش در صورت خود شدید، تنها نیستید. این عارضه که به عنوان "ماسکنه" (آکنه ماسک) شناخته می‌شود، یکی از عوارض جانبی رایج استفاده از ماسک است. این معضل همچنین ممکن است منجر به مشکلات پوستی از جمله قرمزی، برآمدگی و سوزش شود.

از آنجا که ماسک می‌تواند بیماری‌های مختلف پوستی را آغاز نماید، علت دقیق نشانه‌های فرد ممکن است متفاوت باشد. در بیشتر موارد، ماسکنه نتیجه انسداد منافذ است. یک فرد سالم ، اغلب چربی، باکتری‌ها و سلول‌های مرده پوست را روی پوست خود حمل می‌کند. اما زمانی از ماسک استفاده می‌شود، این مواد می‌توانند بیشتر تجمع نموده و منافذ پوست شخص را مسدود کنند. ماسک همچنین رطوبت هوا را به دلیل تنفس و تعریق روزانه به دام می‌اندازد که ممکن است خطر ایجاد آکنه را افزایش دهد. علت احتمالی دیگر اصطکاک است. مواد پوشش دهنده ماسک می‌تواند به پوستِ صورت کشیده شود و منجر به سوزش و التهاب شود. همچنین ممکن است به این مواد پوششی حساسیت وجود داشته و یا بعد از مدتی ایجاد شود.

استفاده از ماسک در دورۀ درگیری با کووید ضروری است. پوشاندن دهان و بینی یکی از بهترین روش‌ها برای محافظت از خود و اطرافیان در برابر کووید-19 است.

▪ روش‌های درمان نشانه‌های ماسکنه :

در طول همه‌گیری، برای مراقبت از پوست خود، روال معمول مراقبت از پوست خود را دنبال نمایید. این روال به صورت ساده، شامل شستن صورت است: یکبار صبح، یکبار در شب پیش از خواب، بعد از تعریق و استفاده از ماسک. هنگام شستن صورت از آب ولرم استفاده نمایید. پوست خود را با یک حوله تمیز خشک کنید. از کشیدن حوله روی صورت خودداری کنید زیرا ممکن است سبب تحریک گردد. از شوینده‌های ملایم استفاده کنید؛ یک شوینده ملایم می‌تواند به حذف چربی اضافی، عرق و باکتری‌ها کمک نماید. از شوینده‌های حاوی الکل یا عطر خودداری کنید. این مواد می‌توانند سبب تحریک شوند و التیام نشانه‌های شما را دشوارتر کنند. اگر ماسکنه شدیدتر است، از پاک کننده‌های دارویی حاوی بنزوئیل پراکسید یا سالیسیلیک اسید استفاده نمایید. اگر پوست حساسی دارید، از پزشک یا متخصص پوست در مورد بهترین نوع پاک‌کننده دارویی برای پوست خود پرسش نمایید. از مرطوب‌کننده‌های غیر کومدوژنیک (که احتمالا منافذ را مسدود نمی‌کند) استفاده نموده و پس از شستن صورت، مرطوب‌کننده بزنید تا پوست هیدراته بماند. این می‌تواند به محافظت از پوست کمک نموده و خارش و سوزش را تسکین دهد. در حین درمان ماسکنه، از استفادۀ محصولات آرایشی باید پرهیز نمود زیرا محصولاتی مانند کرم پودر، کانسیلر و رژ گونه می‌توانند منافذ پوست را مسدود کرده و روند درمان را طولانی نمایند.

▪ ریزش مو؛ آیا جای نگرانی هست یا خیر؟

بسیاری از افراد، به ویژه بانوان، پس از ابتلا به کووید و رهایی از بیماری دچار ریزش مو (اغلب با شدت زیاد) شده‌اند. ریزش مو موقت پس از تب یا بیماری‌ها طبیعی است. تب یکی از نشانه‌های شایع کووید است. چند ماه (اغلب ۲ تا ۳ ماه) پس از داشتن تب بالا یا بهبودی از بیماری، بسیاری از مردم شاهد ریزش موی قابل توجه هستند. در حالی که بسیاری از مردم این را ریزش مو (به صورت یک بیماری) می‌دانند، در واقع این پدیده افتادن مو است. نام پزشکی این گونه ریزش مو (Telogen Effluvium) نام دارد. این نوع از ریزش زمانی رخ می‌دهد که تعداد بیشتری از موها به طور همزمان وارد مرحله ریزش (تلوژن) چرخه طبیعی زندگی و رشد مو می‌شوند. تب یا بیماری می‌تواند موهای بیشتری را وارد مرحله ریزش کند. هنگام دوش گرفتن یا بُرس کشیدن موها، تعداد قابل توجهی از موها جدا شده و فرد را دچار نگرانی می‌کنند. این ریزش مو می‌تواند ۶ تا ۹ ماه ادامه یافته و به خودیِ خود متوقف شود. بیشتر مردم متوجه می‌شوند که وضعیت موهای آن‌ها دوباره شروع به عادی شدن نموده و ریزش متوقف می‌شود. زمانی که اضطراب، بیماری و ضربه‌ای به سیستم بدن وارد می‌شود، بدن وارد حالت قفل می‌شود و فقط روی عملکردهای اصلی تمرکز می‌کند. رشد مو به اندازه سایر عملکردها ضروری نیست، بنابراین در نهایت با ریزش مو مواجه می‌شوید.

حتی اگر هرگز تب یا کووید -19 را تجربه نکرده‌اید، ممکن است همچنان شاهد ریزش مو باشید. اضطراب احساسی نیز می‌تواند موهای بیشتری را نسبت به حالت عادی وارد مرحله ریزش کند؛ حال پرسش اینجاست که چه کسی در طول این همه‌گیری، دچار استرس یا اضطراب نشده است؟ در این مورد نیز ریزش مو حدود دو تا سه ماه پس از شروع اضطراب آغاز می‌شود. این در حالی است که دیدن ریزش موها به صورت توده‌ای، خود می‌تواند بر استرس فرد بی‌افزاید. در این مرحله تلاش برای کاهش استرس بسیار مهم است. تنها با پایان استرس، ریزش بیش از حد مو متوقف می‌شود.

هنگامی‌که علت ریزش موها به دلیل تب، بیماری یا استرس باشد، موها خود به خود پس از مدتی به حالت عادی بازمی‌گردند؛ فقط باید به آن زمان داد. با رویش مجدد موها، متوجه موهای کوتاهی می‌شوید که همگی از نظر طول یکسان هستند. اغلب افراد موهایشان طی ۶ تا ۹ ماه حالت طبیعی خود را دوباره به دست می‌آورند. اگر شک داشته که ریزش مو ناشی از موضوعی بیشتر از تلوژن افلوویوم ناشی از اضطراب یا تب است، به طور حتم با متخصص پوست و مو مشورت گردد.