بیماری ترومبوسیتوز یا پلاکت خون بالا چیست؟ نشانه‌ها و درمان بیماری پلاکت خون بالا

ترومبوسیتوز اساسی (Essential thrombocythemia ) یا بیماری پلاکت خون بالا ، اختلالی غیرمتداول و غیر عادی است که در آن بدن انسان اقدام به تولید پلاکت‌های زیادی می‌نماید. پلاکت‌ها بخشی از خون هستند که به یکدیگر چسبیده و لخته را تشکیل می‌دهند. در نتیجۀ بروز بیماری پلاکت خون بالا ممکن است سبب شود شخص احساس خستگی و سبکی سر (سرگیجه) نموده و سردرد و تغییرات بینایی را تجربه نماید. همچنین این عارضه، خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد. بیماری پلاکت خون بالا (ترومبوسیتوز اساسی) بیشتر در افراد بالای 60 سال مشاهده می‌شود ، اگرچه افراد جوان‌تر نیز در معرض ابتلا هستند. در عین حال بیماری پلاکت خون بالا در زنان بیشتر مشاهده می‌شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی بیماری ترومبوسیتوز یا پلاکت خون بالا پرداخته و نشانه‌ها و درمان آن را بررسی نماییم.

 ▪ نشانه‌های بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی)

اولین نشانه ابتلا به پلاکت خون بالا ممکن است ایجاد لخته خون باشد. لخته‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن شخص ایجاد شوند، اما با وجود ترومبوسیتوز اساسی لخته‌ها اغلب در مغز ، دست و پا ایجاد می‌شوند. در عین حال نیز ممکن است نشانه‌های قابل توجهی از ترومبوسیتوز اساسی وجود نداشته باشد .

علائم و نشانه‌های پلاکت خون بالا به محل تشکیل لخته بستگی دارد که عبارتند از:
• سردرد
• سرگیجه یا سبکی سر
•درد قفسه سینه
• غش کردن
• تغییرات موقت بینایی
• بی حسی یا سوزن سوزن شدن(مور مور شدن) دست و پا
• قرمزی ، ضربان و سوزش در دست و پا

ترومبوسیتوز اساسی یا پلاکت خون بالا به ندرت ممکن است سبب خونریزی شود ، به ویژه اگر تعداد پلاکت فرد بیش از 1 میلیون پلاکت در هر میکرولیتر خون باشد.

خونریزی ممکن است به شکل زیر باشد:
• خون دماغ شدن
• کبودی
• خونریزی از دهان یا لثه‌ها
• وجود خون در مدفوع

 ▪ دلایل ابتلا به بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی) :

ترومبوسیتوز اساسی نوعی اختلال مزمن میلوپرولیفراتیو (myeloproliferative) است.

این موضوع به چه معناست ؟

بدین معنا که مغز استخوان ، این بافت اسفنجیِ داخل استخوان‌ها، تعداد زیادی از یک نوع خاص سلول را ایجاد می‌کند. در مورد ترومبوسیتوز اساسی ، مغز استخوان سلول‌های زیادی ایجاد می‌کند که تولید پلاکت می‌کنند.

عامل ایجاد این اختلال همچنان در پرده‌ای از ابهام است. حدود 90 درصد افراد مبتلا به اختلال پلاکت خون بالا، دارای جهش ژنی هستند که در بروز این بیماری موثر هستند.
حال اگر یک بیماری زمینه‌ای مانند عفونت یا کمبود آهن، سبب افزایش تعداد پلاکت شود ، این حالت ،ترومبوسیتوز ثانویه نامیده می‌شود. در مقایسه با ترومبوسیتوز اساسی، ترومبوسیتوز ثانویه از خطر کمتر لخته شدن خون و خونریزی برخوردار است.

 ▪ عوارض ابتلا به بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی) :

بیماری پلاکت خون بالا یا ترومبوسیتوز اساسی می‌تواند منجر به انواع عوارض بالقوه تهدید کننده زندگی شود.

● سکته‌های مغزی و سکته‌های کوچک :

اگر لخته خون در عروق تأمین کننده مغز رخ دهد ، ممکن است سبب سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) شود. حمله ایسکمیک گذرا یا سکتۀ مغزی کوچک (Mini-Stroke) به شرایطی که توقف موقت جریان خون به بخشی از مغز می‌گردد، گفته می‌شود.

علائم و نشانه‌های سکته مغزی و حمله ایسکمیک گذرا (TIA) به طور ناگهانی ایجاد می‌شوند و شامل موارد زیر می‌باشند:

• ضعف یا بی حسی صورت ، بازو یا پا ، اغلب در یک طرف بدن
• مشکل در گفتار یا درک گفتار
• تاری ، دوبینی(دید دوتایی) یا کاهش دید

● حمله قلبی :

ترومبوسیتوز اساسی به ندرت می‌تواند سبب ایجاد لخته در رگ‌های خون‌رسان قلب شود.
علائم و نشانه‌های حمله قلبی عبارتند از:

• فشار ، پُری یا درد انقباضی در مرکز قفسه سینه که بیش از چند دقیقه طول بی‌انجامد.
• دردی که به شانه ، بازو ، کمر ، دندان‌ها یا فک کشیده می‌شود.
• تنگی نفس
• عرق کردن یا سرد و چسبناک‌شدن پوست

● مشکلات مرتبط با مغز استخوان ، از جمله سرطان خون :

ترومبوسیتوز اساسی، به ندرت ممکن است به این بیماری‌های بالقوه تهدید کننده زندگی تبدیل شود:

• لوسمی حاد مغز استخوان:

لوسمی حاد میلوئیدی یا به اختصار AML یکی از انواع سرطان خون است. در این بیماری، مغز استخوان، میلوبلاست‌ها (نوعی گلبول سفید)، گلبول‌های قرمز یا پلاکت‌های غیرطبیعی می‌سازد.

• میلوفیبروز:

این اختلال پیشرونده منجر به ایجاد زخم در مغز استخوان می‌شود و منجر به کم خونی شدید و بزرگ شدن کبد و طحال می‌شود.

• عوارض بارداری:

بیشتر خانم‌هایی که به ترومبوسیتوز اساسی مبتلا هستند، بارداری‌های سالم و طبیعی دارند. اما ترومبوسیتوز کنترل نشده می تواند منجر به سقط جنین و دیگر عوارض شود. خطر عوارض ممکن است با معاینه‌های منظم و دارو کاهش یابد ، بنابراین بدون شک به طور منظم وضعیت را تحت نظر و کنترل پزشک مرتبط داشته باشید.

 ▪ تشخیص ابتلا به بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی) :

اگر تعدادپلاکتهای خون بالاتر از 450،000 پلاکت در هر میکرولیتر خون باشد ، باید در جستجوی یک بیماری زمینه‌ای بود. برای تأیید تشخیص ترومبوسیتوزاساسی ، سایر علل افزایش پلاکت را باید بررسی و رد نمود .

• آزمایش خون :

نمونه‌های خون فرد از نظرموارد زیر بررسی خواهد شد:
• تعداد پلاکت
• اندازه پلاکتهای خون
• نقایص ژنتیکی خاص ، مانند جهش ژنی JAK2 ، CALR یا MPL
• سطح آهن
• نشانه‌های التهاب

• آزمایش مغز استخوان :

پزشک همچنین ممکن است دو آزمایش مغز استخوان را توصیه کند:

1. آسپیراسیون مغز استخوان:

پزشک مقدار کمی از مغز استخوان مایع را از طریق یک سوزن استخراج نموده و نمونه در زیر میکروسکوپ برای احتمال وجود سلول‌های غیر طبیعی بررسی می‌شود.

2. نمونه برداری مغز استخوان:

پزشک از طریق یک سوزن نمونه‌ای از بافت جامد مغز استخوان را می‌گیرد. برای مشخص نمودن این‌که آیا تعداد سلول‌های بزرگ پلاکت ساز مغز استخوان فرد بیشتر از حد طبیعی است، نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.

 ▪ درمان بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی) :

اگرچه تا به حال روش درمانی مطمئن و قاطع برای ترومبوسیتوز اساسی وجود ندارد ، اما روندهای درمانی کنونی می‌توانند نشانه‌ها را کنترل نموده و خطر عوارض بیماری پلاکت خون بالا را کاهش دهند و با وجود این بیماری، انتظار می‌رود طول عمر فرد مبتلا به ترومبوسیتوز اساسی طبیعی باشد.
درمان ترومبوسیتوز اساسی به خطر لخته شدن خون یا دوره‌های خونریزی بستگی دارد. اگر بیمار کمتر از 60 سال سن داشته و علائم و نشانه‌ای مشاهده نشود ، توصیه می‌شود که وی به معاینات پزشکی دوره‌ای بپردازد.

پزشک تحت شرایط زیر، می‌تواند برای بیمار دارو تجویز کند:

• بیمار بیش از 60 سال سن داشته و پیش از این لخته خون یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) را تجربه نموده باشد.
• بیمار دارای عوامل خطر قلبی عروقی مانند کلسترول خون بالا ، فشار خون بالا و دیابت باشد.

● روش‌های دارویی درمان بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی) :

پزشک به منظور کاهش تعداد پلاکت خون بیمار می‌تواند یکی از داروهای تجویزی زیر را شاید همراه با دوز پایین آسپرین تجویز نماید :

1. هیدروکسی اوره (Hydroxyurea (Droxia, Hydrea.))

این دارو رایج‌ترین نسخه‌ای است که در روند درمان ترومبوسیتوزاساسی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

عوارض جانبی ممکن است شامل :

• حالت تهوع 
• ریزش مو 
• تغییررنگ ناخن‌ها 
• زخم‌های دهان یا روی پاها

استفاده طولانی مدت ممکن است خطر ابتلا به سرطان خون حاد میلوژن (acute myelogenous leukemia) را اندکی افزایش دهد. اما این بیماری به خودی خود خطر سرطان خون را افزایش می‌دهد، بنابراین تعیین تأثیر دقیق Hydroxyurea دشوار است.

2. آناگرلید (Anagrelide (Agrylin)):

برخلاف هیدروکسی‌اوره(Hydroxyurea)، آناگرلید(Anagrelide) ارتباطی با افزایش خطر ابتلا به سرطان خون ندارد، اما در عین حال نیز به عنوان یک داروی موثر محسوب نمی‌شود. عوارض جانبی ممکن است شامل ادم (Fluid retention)  ، مشکلات قلبی ، سردرد ، سرگیجه ، حالت تهوع و اسهال باشد.

3. (Interferon alfa-2b (Intron A) or peginterferon alfa-2a (Pegasys) :

این داروها تزریقی هستند و ممکن است عوارض جانبی شدیدتری نسبت به هیدروکسی‌اوره یا آناگرلید ایجاد نمایند. اما این دارو برای برخی افراد بهترین انتخاب است. عوارض جانبی ممکن است شامل علائم شبیه آنفلوآنزا ، گیجی ، حالت تهوع ، افسردگی،اسهال،تشنج، کج‌خلقی(زود رنجی) و خواب آلودگی باشد.

4. پلاکت فرزیس (Plateletpheresis) :

پلاکت فرزیس (Plateletpheresis) روشی که فقط در موارد اورژانسی، به عنوان مثال  بعد از سکته مغزی یا دیگر موارد خطرناک لخته شدن خون، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش شامل عبور خون شخص بیمار از دستگاهی است که پلاکت‌ها را از بین می‌برد و سپس خون را به بدن برمی‌گرداند. این روش به طور موقت تعداد پلاکت‌های خون بدن بیمار را کاهش می‌دهد.

▪ سبک زندگی و درمان‌های خانگی بیماری پلاکت خون بالا ( ترومبوسیتوز اساسی) :

استفادۀ منظم از دوز پایین آسپیرین یکی از اقداماتی است که توسط پزشک توصیه می‌گردد. آسپرین سبب کاهش میزان چسبندگی پلاکت‌ها می‌شود و احتمال تشکیل لخته خون را کاهش می‌دهد. اگر فرد باردار باشد، خطر ایجادعوارض جانبی آسپرین روی جنین اندک است.

همچنین به افراد توصیه می‌گردد برای کاهش خطر ابتلا به شرایط و بیماری‌هایی که ممکن است موجب لخته شدن خون شوند، سعی کنید عادت های سبک زندگی سالم را انتخاب کنید. این بیماری ها شامل دیابت ، فشار خون بالا و کلسترول خون بالا است.

اما جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری ترومبوسیتوز اساسی :

• مصرف مواد غذایی سالم :

انتخاب یک رژیم غذایی متنوع، غنی از غلات کامل، سبزیجات و میوه‌ها و حاوی میزان اندک چربی‌های اشباع شده و سعی در پرهیز از مصرف چربی‌های ترانس و در نهایت کنترل و حفظ وزن طبیعی، از اساسی‌ترین اقدام‌ها برای پیشگیری از ابتلا به ترومبوسیتوز اساسی است .

 •افزایش فعالیت بدنی :

روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط، پیاده روی سریع روزانه ، دوچرخه سواری یا شنا

 •پرهیز از مصرف سیگار :

سیگار کشیدن خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد. توصیه می‌گردد که در صورت مصرف سیگار، برای ترک آن اقدام نمایید.

اما مقاله‌ای تخصصی‌تر پیرامون این بیماری در ادامه ارائه خواهد شد:

افزایش مداوم پلاکت‌ها بیش‌از ۴۰۰/۰۰۰mm³‌ با یابدون ازدیاد گلبول‌های‌سفید و قرمز به ۲‌دسته تقسیم‌می‌شود:

۱ـ ترومبوسیتوز تحریکی(Reactive) به‌سبب انفلاماسیون مانند ‌آرتریت ‌روماتوئید(RA)، بیماری‌های التهابی روده (IBD) واسکولیت‌ها، عفونت، خونروی‌التهابی فقر‌آهن، پس‌از اسپلنکتومی و نئوپلاسم‌ها ایجاد می‌شود.

۲ـ ترومبوسیتوز اساسی که اولین‌بار در‌سال۱۹۳۴ توسط‌Goedel و‌Epstiein گزارش‌گردید و در‌سال‌۱۹۵۱ توسط‌Dameshek تحت‌عنوان عارضه Myeloproliferative تقسیم‌بندی شد.

Epidemiology:

شیوع این بیماری ۱تا‌ ۲/۵ تَن در ۱۰۰/۰۰۰‌فرد گزارش شده‌است.

اغلب، بیماری‌در سنین‌بین ۵۰‌ تا‌۶۰‌ سالگی اتفاق‌ می‌افتد. عمر متوسط بیماران بیش‌از ۱۰‌سال می‌باشد و بیشتر بیماران عمر‌طبیعی می‌کنند. علت بیماری ناشناخته است. موتاسیونJAK-2V617F در ۵۳درصد از بیماران مثبت است. موتاسیون ممکن‌است با افزایش گلبول‌های‌‌قرمز و سفید نیز همراه‌باشد. عیار Erythropoietin پایین است و پیشرفت به‌سوی پلی‌سیتمیا‌ورا (PV) امکان‌دارد.

نشانه بالینی:

حدود ۵۰درصداز این بیماران فاقد نشانه (Asymptomatic) می‌باشند، در۴۰درصد نشانه‌های وازوموتور شامل اختلال‌بینایی، سردرد، Light-headedness، طپش‌قلب، دردهای‌آتی‌پیک ‌قفسه‌صدری، Erythromelalgia،  لویدورتیکولاریس(Levido reticularis) و در ۱۵درصد ترومبوز دیده‌می‌شود (DVT، آمبولی‌ریه، ایسکمی انگشتان، ترومبوز وریدپورت، CVA و ایسکمی کرونر). خونروی در ۵تا‌۱۰درصد گزارش‌شده و شیوع سقط‌جنین در‌این زن‌ها بیش‌از بانوان بارداری است که این عارضه را ندارند. طحال‌ بزرگ و یا قابل‌لمس در ۵۰درصد از این افراد وجود دارد؛ مانند طحال مبتلایان بهCML.

خطر تبدیل ترومبوسیتوز اسانسیل به لوسمی‌حاد در ۱۰‌سال اول بعید است ولی در ۱۰‌سال‌های بعدی بیشتر‌می‌شود ولی کلاً از سایر بیماری‌های میلوپرولیفراتیو کمتر‌است.

از نشانه‌های دیگر می‌توان از سردردهای میگرنی و حملات ایسکمی گذرانی TIA نام برد. انجام آزمایش CRP و ESR و فیبرینوژن جهت رد ترومبوسیتوزیس تحریکی‌خون‌محیطی دلالت‌بر افزایش  تعداد پلاکت‌ها و در بعضی از مکان‌های لام دسته‌ای از تجمع پلاکت‌ها‌ (Platelet aggregation) را نشان‌می‌دهد و بیشتر این بیماران بیش‌از ۱‌میلیون پلاکت در میلی‌متر‌مکعب خون دارند. مغز‌استخوان اغلب بسیار پرسلول و حاوی افزایش شدید مگاکاریوسیت‌ها خواهد بود.

درمان:

تصمیم جهت درمان بر‌مبنای اثر مفید و خطر دارو باید اخذ گردد.

بیمارانی‌که خطر کم آنها را تهدید‌می‌کند، عبارتنداز: سن کمتر‌از ۶۰سالگی و فقدان سابقه ترومبوز و عوارض عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی و تعداد پلاکت‌ها کمتر‌از ۱‌میلیون در میلی‌مترمکعب. این افراد با مصرف ASA,۱mg در روز باید تحت‌نظر باشند زیرا اغلب عمرطبیعی خواهند داشت وخطر تبدیل آن‌ به Acute leukemia ۲‌تا‌۳درصد است.

بیماران باخطر زیاد عبارتنداز:

سن بالاتر‌از ۶۰سال‌، سابقه ترومبوز و پلاکت‌های بیش‌از ۱‌تا ‌۱/۵ میلیون در میلی‌متر‌مکعب خون.

در موقعیت‌های حاد می‌توان از Plateletpheresis کمک‌گرفت. استفاده‌از داروهای میلوسوپرسیو مانندHydroxyurea(Hu)،Anagrelide و آلفااینترفرون در کاهش تعداد پلاکت‌ها کمک‌می‌کند.

هیدروکسی یوره‌آ بر آناگرلید ارجح است.

آلفا اینترفرون گرچه خیلی مفید است ولی عوارض آن مانند حالت شبه سرماخوردگی، درد محل تزریق زیرجلدی روزانه و قیمت بالای آن، مصرف آن‌را محدود می‌نماید و بهتراست برای‌خانم‌های باردار به‌کار‌برده شود. ایده‌آل است که تعداد پلاکت‌های این بیماران به ۴۰۰/۰۰۰mm³‌ یا کمتر رسانده شود.

تمامی بیمارانی‌که تعداد پلاکت بیش‌از ۱‌میلیون در میلی‌متر‌مکعب خون دارند، بهتراست برای عارضه سندرم اکتسابی Von-willberand با Ristocetin قبلاً آزموده‌شوند. در‌صورتی‌کهRistocetin cofactor بیش‌از ۳۰درصد باشد، بهتر‌است با آسپیرین با دوز کم (۶۱mg/day) درمان‌شوند؛ این دارو خطر ترومبوز را نیز کاهش‌می‌دهد.

Hydroxyurea عارضه ترومبوز را کاهش‌می‌دهد ولی اگر مقدار آن زیاد باشد و بیمار مرتباً چک نشود، ممکن‌است سوپرسیون مغز‌استخوان ایجاد‌نماید. اثر آن در ایجاد لوسمی پرسش‌‌بر‌‌انگیز است. مصرف آن برای خانم‌هایی که باردار و یا مستعد به باردار‌شدن هستند، قدغن می‌باشد.

Anagrelide مانع از Maturation پلاکت‌ها می‌شود ولی با خطر Toxicity شامل‌احتباس آب، سردرد، تپش قلب و صدمه قلبی(پریکاردیت) مواجه است. درضمن، هزینه آن در مقایسه‌با هیدروکسی‌یوره‌آ بسیار گران است. این دارو با مقایسه‌ با آسپیرین و Hu در پیشگیری‌از عارضه ترومبوز وریدی تأثیر بهتری دارد ولی در ترومبوز شریانی ارجحیتی نداشته است. تمام بیماران باید از سیگار‌کشیدن‌و مصرف داروهای NSAIDS نیز منع گردند.

Ref

william‌2016 PODAK, Hematolog 2016 Cliincal Hematology Bethesda 3rd Edition Atlas of  Hemotology2013 pocket Medicine 2014