روشهای درمان و کنترل دیابت

از مهمترین روشهای درمان و کنترل دیابت، حفظ وزن سالم با استفاده از رژیم غذایی سالم و ورزش است.

درمان و کنترل دیابت

• تغذیه سالم

برخلاف تصور عمومی، هیچ رژیمی با نام رژیم دیابتی وجود ندارد. در گام نخست بیمار دیابتی باید بیشتر از میوه، سبزی وغلات کامل استفاده نماید. این خوراکی‌ها حاوی مواد مغذی و فیبر فراوان بوده و ازنظر چربی و کالری ارزش بالایی ندارند. بیمار دیابتی از مصرف محصولات حیوانی، کربوهیدرات تصفیه‌شده و شیرینی‌ها پرهیز نماید. به طور کلی چنین تغذیه و برنامۀ غذایی که شامل استفاده ازاین خوراکی‌ها می باشد، یکی از بهترین برنامه ها برای تمامی افراد است. گاهی می‌توان در‌این برنامۀغذایی از خوراکی‌های شیرین استفاده کرد.
از چالش‌های مهم در رژیم غذایی، نوع و مقدار مصرف غذا است. دراین‌زمینه، با استفاده از نظرات یک کارشناس مجرب تغذیه، برنامۀ غذایی مناسب با هدف‌های سلامت طرح‌ریزی کرد که با شیوۀ زندگی و خوراکی‌های دوست داشتنی بیمار تناسب داشته باشد. دراین برنامه‌ی غذایی باید میزان مصرف کربوهیدرات به‌ویژه درصورت وجود دیابت نوع1 مشخص باشد.

• فعالیت جسمانی

تمام ما انسان ها به انجام ورزش منظم هوازی نیازمندیم و بیماران دیابتی نیز ازاین قاعده مستثنی نیستند. ورزش با انتقال قند به درون سلول ها، سبب کاهش قندخون شده و قند در سلول برای ایجاد انرژی مورد استفاده قرارمی‌گیرد. ورزش سبب افزایش حساسیت به انسولین می‌شود و یعنی بدن برای انتقال قند به درون سلول ها، به انسولین کمتری نیاز دارد. بیماران دیابتی در این راه باید نظر پزشک را جویا شوند. سپس فعالیت‌هایی را انتخاب نمایند که لذت‌بخش باشد مانند پیاده روی، شنا‌کردن یا دوچرخه‌سواری. آن چه از اهمیت بالایی برخوردار است، قراردادن فعالیت جسمی در برنامۀ معمول روزانه است. حداقل‌30‌دقیقه یا بیشتر در باید در اکثر روزهای هفته ورزش نمود. اما اگر بیمار مدتی فعالیت نداشته است، باید به آهستگی و به‌صورت تدریجی ورزش را آغاز نماید.

• روش‌های درمانی  دیابت نوع1و2:

درمان دیابت نوع1 شامل استفاده از تزریق‌های انسولین یااستفاده از پمپ انسولین، بررسی مکرر قندخون و میزان مصرف کربوهیدرات است. درمان دیابت نوع2 اصولاً شامل پایش قند خون همراه داروهای دیابت، انسولین یا هردو است.

• پایش قندخون

مطابق با برنامۀ درمان، باید ازچندین بار درهفته تا سه‌بار یا بیشتر در روز، میزان قند‌خون بررسی شود. پایش دقیق قند‌خون، تنها راه مطمئن‌شدن از حفظ میزان قندخون در‌حدود میزان هدف است. افرادی که تحت‌درمان انسولین هستند نیز می‌توانند از پایش میزان قندخون با مانیتورهای دائمی گلوکز استفاده کنند. باوجودی که این فن آوری هنوز جانشین گلوکزمتر نشده است ولی درمورد فراز و نشیب، میزان قندخون اطلاعات مهمی به دست می‌دهد.

حتی اگر بیمار به‌شدت از برنامۀ طرح‌ریزی شده تبعیت نماید، ممکن‌است بازهم میزان قند‌خون به‌صورت پیش‌بینی نشده تغییر کند. با کمک گروه درمان دیابت، بیمار چگونگی تغییرات میزان قندخون را در واکنش  به غذا، فعالیت جسمی، داروها، بیماری، الکل، استرس و درخانم‌ها نسبت به نوسانات میان هورمون‌ها خواهد آموخت.

افزون برپایش روزانۀ قندخون، ممکن‌است لازم باشد به‌صورت منظم آزمایشA₁C برای اندازه‌گیری متوسط قند‌خون در 2 تا3 ماه گذشته انجام شود. درمقایسه با آزمایش مکرر قند خون روزانه، با آزمایش‌A₁C بهتر می‌توان مشخص کرد که برنامه‌ی درمان دیابت تا چه حد مؤثر بوده است. بالا‌بودن میزان A₁C نشانه‌ی نیاز به تغییر جیره‌ی انسولین یا برنامه‌ی وعده‌های غذایی است. A₁C هدف برحسب سن و سایر عوامل متغیر است. اما دربسیاری افراد دچار دیابت، جامعه‌ی دیابت آمریکا میزانA₁C کمتر از 7٪ را توصیه کرده است. بیمار درمورد A₁C هدف خود باید نظر پزشک را خواستار شود.

• انسولین

اغلب بیماران دیابت نوع1 جهت بقای خود به درمان با انسولین نیاز دارند. بعضی افراد مبتلا به دیابت نوع2 نیز به انسولین نیاز دارند. غالباً در تزریق انسولین از سرنگ خاص یا قلم انسولین استفاده می‌شود.

گزینۀ دیگر استفاده از پمپ‌انسولین است. این پمپ، دستگاهی است به اندازه‌ی یک گوشی موبایل که روی بخش خارجی بدن قرارمی‌گیرد. یک لوله، مخزن انسولین را به کاتتری ارتباط می‌دهد که زیر پوست شکم جای گرفته است. درحال‌حاضر یک پمپ بدون لوله نیز وارد بازار شده است که با بی‌سیم کار می‌کند. پمپ انسولین را برای رساندن مقدار خاصی انسولین برنامه‌ریزی می‌کنند. مطابق با وعده‌های غذایی، میزان فعالیت و تراز قندخون می‌توان مقدار بیشتر یا کمتر انسولین را تطبیق داد.

رویکرد درمانی دیگری نیز درحال ظهور است و آن رساندن انسولین با حلقه بسته است که نیز لوزالمعدۀ مصنوعی هم نامیده می‌شود. در این دستگاه، مانیتور دائمی گلوکز به پمپ انسولین مربوط می‌شود. این دستگاه، به‌صورت خودکار مقدار درست انسولین را زمانی به بدن می‌رساند که مانیتور نیاز به  انسولین رانشان می‌دهد. آزمایش‌های‌انجام شده، نتایج بسیا خوبی داشته است ولی لازم است پژوهش بیشتری با این دستگاه انجام شود.

انواع بسیاری انسولین دربازار موجود است ازجمله انسولین با تاثیر فوری و درازمدت و انسولین با اثر متوسط برحسب نیاز بیمار می‌توان آمیزه‌یی از انواع انسولین را در سراسر روزوشب انتخاب کرد.

• داروهای خوراکی و سایر داروها

گاهی برای درمان دیابت از سایر داروهای خوراکی یا تزریقی نیز استفاده می‌شود. برخی از داروهای دیابت سبب تحریک لوزالمعده برای تولید و آزاد‌سازی بیشتر انسولین می‌شوند. سایر داروها از تولید و آزاد‌شدن گلوکز از کبد جلوگیری می‌کنند، که دراین‌حالت نیاز بیمار به انسولین برای انتقال قند به درون یاخته‌ها کم می‌شود. همچنین داروهای دیگری تأثیر آنزیم‌های معده یا روده را بر تجزیه‌ی کربوهیدرات‌ها مسدود کرده و یا بافت‌ها را نسبت به انسولین حساس‌تر می‌کنند.

• پیوند

دربعضی افراد دچار دیابت نوع 1، گزینۀ درمان، پیوند لوزالمعده است. دراین‌مورد پیوند،جزایر لوزالمعده نیز مورد بررسی قرارگرفته است. درصورتی‌که پیوند لوزالمعده موفق باشد، بیمار دیگر نیاز به درمان با انسولین ندارد. اما نتایج انجام این پیوند همیشه هم با موفقیت همراه نیست و این رویه‌ها دارای خطرات جدی است. برای جلوگیری از دفع پیوند، بیمار مادام‌العمر باید از داروهای فرونشاننده دستگاه ‌ایمنی استفاده نماید. این داروها ممکن‌است دارای عوارض‌جانبی وخیم باشند ازجمله خطر بالای عفونت، صدمه به عضو و سرطان. ازآنجا‌که این عوارض‌جانبی خطرناک‌تر از خود دیابت است، معمولاً انجام پیوند را در افرادی انجام می‌دهند که دیابت غیر‌قابل کنترل دارند و یا به عوارض وخیم دیابت دچارند.

• جراحی باریاتریک

باوجودی‌که این روش جراحی، ویژۀ درمان دیابت نوع2 نیست ولی آن دسته از افراد دچار دیابت نوع2 که دارای شاخص تودۀ بدنی بالاتر‌از 35 هستند می‌توانند از این نوع عمل جراحی سود ببرند. درافرادی که تحت عمل بای‌پس معده قرارمی‌گیرند، درمیزان قند خونشان، بهبودی قابل توجه دیده می‌شود. اما، مضرات و منافع درازمدت این رویه در دیابت نوع2 معلوم نیست.

درمان دیابت بارداری:

برای حفظ سلامت کودک وجلوگیری از بروز عوارض در حین زایمان، کنترل قند‌خون دراین نوع دیابت، اهمیت فراوان دارد. افزون بر حفظ رژیم سالم و انجام ورزش، ممکن‌است برنامه‌ی درمان شامل پایش قند‌خون و در بعضی موارد استفاده از انسولین باشد.

ضمن زایمان نیز قند‌خون پایش خواهد شد و در‌صورت افزایش قند، در نوزاد میزان آزاد‌شدن انسولین افزایش خواهد یافت که ممکن‌است بلافاصله پس‌از زایمان مقدار قندخون پایین افتد.

درمان پره دیابت:

درصورت وجود پره‌دیابت با استفاده از گزینه‌های شیوۀ سالم زندگی می‌توان میزان قند‌خون را به‌حد طبیعی بازگرداند و یا دست‌کم از بالا‌رفتن قندخون به آن میزان که در دیابت نوع۲ دیده می‌شود جلوگیری نمود. حفظ وزن سالم ازطریق انجام ورزش و تغذیۀ سالم نیز به این امر کمک می‌کند. انجام ورزش حداقل به مقدار ۱۵۰دقیقه در هفته و کاهش وزن به میزان ۵‌تا۱۰‌درصد از بروز دیابت نوع‌۲ جلوگیری کرده یا بروز بیماری را به تأخیر می‌اندازد.

درصورتی‌که بیمار ازنظر بروز دیابت پرخطر باشد، همانند زمانی که حالت پره دیابت به وخامت می‌گراید یا بیمار دچار بیماری قلب‌و‌عروق، بیماری کبد چرب یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است، گاهی استفاده از داروهایی مانند متفورمین یک گزینه است.

درسایر موارد، استفاده از دارو برای کنترل کلسترول به‌خصوص مثل استاتین‌ها و داروهای فشارخون بالا لازم می‌شود. برای کمک به پیشگیری از بیماری قلب‌وعروق در‌صورت پرخطر‌بودن بیمار درمان با مقدارخوراک پایین آسپیرین انجام می‌شود.  اما دراین حالت نیز گزینه‌های شیوه‌ی سالم زندگی کلید اصلی است.

 جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه نمایید.