عوارض مصرف آنتی بیوتیک در حیوانات و انسان

مقاومت آنتی‌بیوتیکی سال‌ها است که به معضلی اساسی در دنیا بدل‌گردیده و مطابق با آمار مرکز‌کنترل و پیشگیری‌از بیماری‌ها(CDC)، سالانه ۲۵هزارتن براثر این موضوع در اتحادیۀ اروپا و ۲۳هزارتن در آمریکا جان خود را از‌دست‌می‌دهند و فقط درآمریکا هرساله ۲میلیون‌تن نیز به عفونت‌ مقاومت دارویی (Drug-resistance infection) دچارمی‌گردند. خبر نگران‌کننده‌تر پیش‌بینی پژوهشگران تاسال ۲۰۵۰میلادی است که طبق آن مقاومت آنتی‌بیوتیکی سبب مرگ ۱۰میلیون‌تن درسال خواهد شد و با این حساب‌گوی سبقت را از سرطان که امروزه رکورددار مرگ افراد در جهان است،خواهد ربود. تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، کیفیت غیرقابل‌قبول بهداشت و نظافت دربیمارستان‌ها و کمبود تست‌های آزمایشگاهی که عفونت‌ها را به‌دقت و به‌سرعت تشخیص‌دهند، امروزه جامعة انسانی را با این مشکل اساسی روبه‌رو نموده‌است. در این مقاله به عوارض مصرف آنتی بیوتیک در حیوانات و انسان پرداخته ایم.

* عوارض مصرف آنتی بیوتیک در حیوانات و انسان :

حال فرض‌براینکه از مصرف بی‌رویه این گروه از داروها پرهیز شود و استاندارد سیستم بهداشتی و نظافت بیمارستان‌ها رعایت‌گردد و آزمایشگاه‌ها با تست‌های خود آخرین متد تشخیصی را اعمال‌نمایند، ولی همواره پای«نوع بشر» در برهم زدن اکوسیستم و رویۀ طبیعی محیط‌زیست درمیان است. تجویز بی‌رویۀ آنتی‌بیوتیک‌ها به‌دام و طیور از جمله عواملی است که می‌تواند بیش‌از هرموضوعی سلامت «انسان» را به‌مخاطره بی‌اندازد. استفادۀ آنتی‌بیوتیک‌ها درحیوانات خطر افزایش انتقال باکتری‌های دارای مقاومت‌دارویی به انسان را افزایش‌می‌دهد. حال یا مستقیماً موجب عفونت‌گشته یا ژن‌های مقاوم را از کشاورزی به پاتوژن‌های انسانی انتقال‌می‌دهد.
حال پرسش این است که آنتی‌بیوتیک‌ها به چه‌صورت درحیوانات مورد مصرف قرارگرفته و چه‌تأثیری برسلامتی انسان دارند؟

در نگاه‌کلی، کشورهای آمریکا و چین باتوجه به وسعت جغرافیایی، از بیشترین مصرف‌کنندگان آنتی‌بیوتیک‌ها در تولید محصولات غذایی خود هستند.

با نگاهی به‌آمار اداره غذا و دارو درآمریکا(FDA) ۸۰درصد‌از کل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها درصنعت دامداری‌و‌کشاورزی است، به‌طوری‌که استفادۀ آنتی‌بیوتیک‌ها در خوک‌ها و طیور(Poultry) ۱۰برابر میزان مورد استفاده در گاو وگوسفند است.

 * مصرف بیش‌از‌حد آنتی‌بیوتیک‌ها در دام و طیور :

از نگرانی های اساسی مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک ها در دام طیور و تاثیر آن بر سلامت انسان است . اما پاسخ این پرسش چیست ؟ یکی‌از پاسخ‌ها تقاضای بالای مصرف‌گوشت است که سبب خدشه‌دارنمودن سلامت‌حیوان می‌گردد. پرورش دام جهت استفاده از گوشت آن ها فرآیند بسیار دشواری دارد، برای نمونه به خوک‌های‌ماده زمان کافی جهت بهبود میانِ بازۀ زمانی زایمان آن ها داده‌نمی‌شود که این امر سیستم‌ایمنی‌حیوان را به‌خطر می‌اندازد. در‌عین‌حال نگهداری از مرغ و خوک در محیط‌های‌بسته و شلوغ موجب افزایش اضطراب، تضعیف سیستم‌ایمنی و خطر انتقال بیماری می‌گردد.

علاوه‌بر تمام موضوعات بالا، آنتی‌بیوتیک‌ها دربرخی‌از شرایط سبب افزایش‌سرعت رشد حیوانات نیز می‌گردند. اما طی بررسی‌های صورت‌گرفته، آنتی‌بیوتیک‌ها با از میان‌بردن باکتری‌های مفید ‌روده که عامل تنظیم‌وزن دربدن درانسان است، خطر افزایش‌وزن و چاقی را در انسان افزایش‌می‌دهند. دربسیاری از کشورها به این پدیده همواره از جنبۀ مثبت آن نگریسته‌می‌شد و از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان محرکی جهت افزایش ‌سرعت‌رشد(Growth promoter) استفاده‌نموده و حتی تا سال‌گذشته نیز درآمریکا آنتی‌بیوتیک‌ها با همین هدف مورد مصرف قرارمی‌گرفت تا اینکه این عمل ممنوع اعلام‌گشت. در چین و اتحادیۀ اروپا نیز این اقدام غیرقانونی اعلام‌شد، اما همچنان دربرخی‌از کشورها آنتی‌بیوتیک به‌عنوان عامل تسریع روند رشد درحیوانات استفاده‌می‌گردد.

و درنهایت، استفاده‌از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان یک‌گزینۀ پیش‌گیری‌کننده(Prophylactic) در دام و طیور را به‌تمامی معضلات اشاره‌شده درفوق اضافه‌نمایید. به‌این مفهوم که به‌محض متولدشدن جوجه، دامدار بدون‌توجه به اینکه جوجه بیمار است یا خیر، آنتی‌بیوتیک را به وی می‌خوراند.

* آنتی‌بیوتیک‌ها و میکروبیوم حیوانات:

عمل‌از شیرگرفتن حیوان که در مزارع رخ‌می‌دهد، تاثیر بسزایی درمیکروبیوم حیوان گذاشته و نیاز غیرواقعی به آنتی‌بیوتیک را به‌وجود می‌آورد. برای نمونه و مطابق با گزارش محققان، جدایی بچه خوک تازه متولدشده از مادر پیش‌از‌موعد لازم، سبب عدم شکل‌گیری سیستم‌ایمنی مستحکم و سالم‌گشته و مانع‌از تکامل دستگاه‌گوارشی وی می‌گردد. (بچه‌خوک‌ها به‌صورت غریزی در۳ یا ۴ ماهگی مصرف شیرمادر را ترک‌می‌گویند). در آمریکا هنگامی‌که بچه‌خوک ۱۷ تا ۲۸ روزه است، او‌را از مادر‌خود جدا‌می‌نمایند. آنتی‌بادی‌های موجود در شیرمادر نقش اساسی را در شکل‌گیری سیستم‌ایمنی بدن حیوان ایفا‌می‌نماید.

از شیرگرفتن ناگهانی و شاید خشن، خطر ابتلا به بیماری‌های گوارشی را درگوساله‌ها و بره‌ها نیز افزایش‌می‌دهد که جهت پیشگیری و درمان همین بیماری‌ها، به‌طور‌مجدد از آنتی‌بیوتیک استفاده‌می‌گردد. برای نمونه بره، گوساله و بچه‌خوک مستعد ابتلا به اسهال پس‌از شیرگرفتن هستند که این موضوع سبب تجویز بی‌رویة آنتی‌بیوتیک به آن ها می‌گردد. میکروبیوم خوک‌ها هنگام تولد شکل‌‌گرفته و در دورۀ شیرخوارگی ترمیم‌می‌گردد و می‌توان اینگونه نتیجه‌گرفت که در این محدودة زمانی میکروبیوم‌ها به بلوغ می‌رسند.

بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که جدا نمودن حیوان شیرخوار و تغییر رویۀ اساسی در رژیم‌غذایی وی، به از دست‌دادن تنوع میکروبیوم‌ها و برهم‌خوردن توازن میان باکتری‌های مفید و مضر روده منجرمی‌گردد.

افزون بر این و با استناد بر پژوهش‌های صورت‌گرفته در زمینۀ ژنتیک، افزایش چشمگیر باکتری اشریشیاکلی (E.Coli) در رودۀ‌کوچک خوک‌ها پس‌از دریافت آنتی‌بیوتیک‌ها دیده‌شد. E.Coli عامل مرگ بیش‌ازنیمی از بچه خوک‌ها درسراسر جهان است.

محیط‌زندگی و زیست حیوان نیز نقشی اساسی در رشد و گسترش میکروبیوم‌های سالم و متنوع دارد. پژوهش‌های پیشین حاکی‌از آن هستند که میکروبیوم خوک حتی تحت‌تاثیر یک عامل بسیارکوچک (پرکاهی) نیز می‌تواند تغییرنماید، به‌این‌معنا که وجود علوفه در زیستگاه‌خوک‌ها ضریب باکتری‌های‌روده را تغییر خواهدداد و حضور پارامتر کاه در زیستگاه‌حیوان، باخطر کمتری برای ابتلا به بیماری‌های دستگاه‌تنفسی و باروری‌حیوان همراه‌می‌گردد.

و اما طیور . . .

در‌این‌نشست پژوهشگران به حساس‌تربودن میکروبیوم‌های طیور اشاره‌نموده و خاطرنشان‌کردند که این گروه از حیوانات تأثیر بیشتری را نسبت‌به گروه خوکسانان و سایر دام‌ها‌، از‌این فرآیند پرورش دریافت‌می‌نمایند. دلیل این موضوع نیز بسیار روشن است، زیرا شکل‌گیری اولیة رودۀ آن ها طی دوره‌ای که آن ها در تخم و در لولۀ رحم(Oviduct)‌ مادر قراردارند صورت می‌پذیرد. جوجه‌ها در‌این‌مرحله و هنگامی‌که مرغ‌ مادر روی تخم‌خوابیده، میکروارگانیسم‌ها را ازطریق منفذهای تخم توسط مادر‌خود جذب‌می‌نمایند و به‌محض آن‌که جوجه سراز تخم بیرون‌می‌آورد، فرآیند غنی‌سازی میکروبیوم‌های او با درمعرض مدفوع مادر قرارگرفتن ادامه می‌یابد. اگرچه در سیستم‌های مدرن و امروزی دامداری، تخم‌ها از مادر گرفته‌شده و سطوح آن ها تمیز‌می‌گردد که همین موضوع سبب ازمیان‌رفتن فواید باکتری‌های آن می‌گردد و اینجاست که دخالت‌های بی‌جای انسان در فرآیندطبیعی و چرخة محیط‌زیست، چنین معضلاتی را به‌بار خواهد‌آورد. باتوجه به محبوس‌بودن جوجه‌ها، پس‌از سر‌برآوردن از تخم حتی دسترسی به فضای آزاد (جایی‌که آن ها امکان تماس با مدفوع و سایر منابع غنی و مرغ‌های‌بالغ می‌یابند) را ندارند.

و درنهایت محیط‌شلوغی که مرغ‌ها در اغلب مواقع در‌آن پرورش‌می‌یابند، سبب ایجاد اضطراب در‌آن ها گردیده و زمینۀ بسیار مستعدی را جهت ابتلا به عفونت‌های‌E.Coli و سالمونلا فراهم‌می‌آورد.

تمام مواردی‌که مطرح‌گردید، نمونه‌هایی بود که چگونه محیط‌زیست بر میکروبیوم‌ پرندگان تأثیرگذار است.

* تأثیر آنتی بیوتیک ها بر سلامت انسان:

حال تاثیر استفادۀ این حجم از آنتی‌بیوتیک‌ها روی سلامت انسان چگونه است؟ با هربار استفادۀ آنتی‌بیوتیک‌ها چه درحیوانات و چه در انسان، فقط راه را برای پیدایش باکتری‌های مقاوم به دارو هموارمی‌نماییم. ولی موضوع این نیست که این گروه از داروها را از چرخه حذف‌نماییم، بلکه هدف پیشگیری از استفادة بی‌رویه از این داروها در حیوانات و انسان‌ها است تا بتوان از آنتی‌بیوتیک‌ها در آینده جهت درمان عفونت‌ها به‌طور مؤثر استفاده‌نمود.

پژوهشگران معتقدند که دربرخی شرایط، آنتی‌بیوتیک‌های مصرف‌شده توسط حیوانات تاثیری مستقیم بر انسان خواهندداشت. اولین و مهمترین عامل، تماس مستقیم با حیوان است و این بدین‌معناست که خودِ دامداران و پرورش‌دهندگان درمعرض ابتلا به استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی‌سیلین مرتبط با دام می‌باشند(*LA-MRSA).
LA-MRSA به‌میزان نوع بیمارستانی‌خود(*HA-MRSA) خطرناک نمی‌باشد، چرا که این عفونت ویژۀ حیوانات است و از انسان‌ به انسان دیگر منتقل نمی‌گردد. اما همواره احتمال این خطر وجود دارد که باکتری خود را با محیط خود و به‌ویژه بدن انسان سازگار نماید. در این نشست طی اشاره به پژوهشی که در دانمارک صورت پذیرفته، محققان متوجه‌شدند که ۴۰درصداز گوشت‌خوکی که به‌فروش‌رسیده، به استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی‌سیلین یا همان *MRSA آلوده بوده است. با نگاهی به این بررسی و سایر پژوهش‌های مرتبط که در زمینة تولید گوشت‌های دامی صورت پذیرفت، فرآیند ذبح به‌عنوان عامل اساسی انتقالMRSA از مزارع به چنگک‌های آویز اجساد دام و طیور شناخته‌شد.

عامل دوم تاثیر مضرآنتی‌بیوتیک‌ها برسلامت انسان، آثار آنتی‌بیوتیک باقیمانده در گوشت‌حیوان است که با مصرف گوشت توسط انسان، مجموعه‌ای از فشارهای منطبق با میل ‌باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیکی بر انسان وارد می‌گردد. این خطر در اتحادیة اروپا و آمریکا به مراتب کمتر است، زیرا در این مناطق بازه‌ای با نام «دورةعقب نشینی» (Withdrawal Period:WP) تعریف گردیده که طی آن درمان آنتی‌بیوتیکی متوقف گشته و به بدن حیوان این مهلت داده می‌شود تا خود را پیش‌از دوشیدن شیر و ذبح، عاری از هرگونه اثر آنتی‌بیوتیک نماید. این اقدام در هر دو فرآیند ارگانیک و غیرارگانیک صورت می‌پذیرد. پس‌از این دورۀ عقب‌نشینی، میزان آنتی‌بیوتیک موجود درموادغذایی مصرفی صدها برابر پایین‌تر از میزانی است که باکتری بتواند تاثیر سوئی گذارد.

حضور باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک موجود در گوشت ممکن‌است که این مقاومت ضدآنتی‌بیوتیکی را به باکتری‌های انسان انتقال‌دهد، اگرچه باتوجه به حرارتی که گوشت هنگام طبخ می‌بیند، خطر آلوده‌شدن انسان بسیار کاهش‌می‌یابد و با توجه به دورۀ عقب‌نشینی‌(WP) بعید به‌نظر‌می‌رسد که باقیمانده‌های آنتی‌بیوتیک‌ها روی میکروبیوم‌های انسان تأثیر داشته‌باشند.

* نتیجه‌گیری:

استفاده‌از آنتی‌بیوتیک‌ها در هرصورت سلامت انسان را به مخاطره می‌اندازد و راه‌حل اساسی، عدم‌تجویز آنتی‌بیوتیک‌های غیرضروری به دام و طیور است. استفاده‌از آنتی‌بیوتیک‌ها جهت حفاظت از سلامت‌حیوانات مزارع امری ضروری می‌باشد، اما موضوع این است که از آن فقط هنگام درمان بیماری‌ها استفاده‌گردد و به ابزاری جهت تسریع‌رشد حیوان‌ها و یا باهدف پیشگیری‌از ابتلا‌به بیماری در حیوانات‌سالم استفاده‌نشود. این موضوع را نیز باید درنظر‌داشت که استفادة آنتی‌بیوتیک در حیوانات نگاه‌ها را از استفادۀ بی‌رویة آنتی‌بیوتیک‌ها توسط خود انسان‌ها برنگرداند که مهمترین عامل شیوع مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها خود انسان است. البته تا‌به‌حال مدارکی مبنی‌بر تأثیر مستقیم آنتی‌بیوتیک‌ها از گوشت‌حیوان بر سلامت انسان ارائه نگردیده، اما در‌هر روی خطر ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی درحیوانات، درمورد انسان‌ها نیز وجود‌دارد.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت پزشکی امروز مراجعه نمایید.

 MRSA: Methicillin Resistant Staph.Aureus*

LA-MRSA: Livestock- Associated MRSA*

HA-MRSA: Hospital- Associated MRSA*

Ref: London Microbiome Meeting, Nov.2018