علائم ، عوارض و درمان فشارخون بالا

فشارخون بالا یا هایپرتانسیون ، بیماری رایج ، به ویژه در جامعۀ ایرانی که طی آن نیروی واردآمده ازجانب خون بردیواره سرخ رگ ها به قدری افزایش می یابد که در نهایت سبب ایجاد مشکل در سلامت بدن انسان می گردد. از جملۀ این مشکلات به بیماری های قلبی می توان اشاره نمود.

* فشار خون بالا چیست ؟

فشارخون به میزان خونی گفته می شود که توسط قلب پمپاژ گشته  و میزان مقاومتی است که درسرخ رگ ها برسرراه جریان خون وجود دارد. حال هرچه قلب بیشتر تلمبه بزند وهر چه سرخ رگ ها تنگ تر باشند، مقدارفشارخون بیشتر است. ممکن است سال ها فشارخون بالا باشد، بدون آن که نشانه ای وجود داشته باشد. بالا بودن فشارخون و عدم توجه به آن،زمینه ساز بروز مشکلات خطرناکی برای سلامتی انسان از جمله حملۀ قلبی  سکتۀ مغزی (Stroke)را افزایش می دهد . بالا رفتن فشار خون به طور مشخص ظرف چندین سال پدید آمده و  در نهایت در بیشتر افراد مشاهده می گردد .  اما نکتۀ مثبت اینجاست که به آسانی می توان فشارخون راتشخیص داد و پس از آن می توان بیماری را کنترل نمود پیرامون اصطلاح این بیماری اینچنین می توان بیان نمود که درفارسی به صورت ساده، بیماری افزایش فشارخون، افزونی فشارخون، بالا رفتن(یا بالا بودن) فشارخون را"فشارخون"می گویند. امّا باید اشاره نمود که خون درحالت طبیعی دارای فشار است واگرنسبت به میزانی که هست افزایش یابد باید از اصطلاح افزونی فشارخون، فشارخون افزوده ویا معادل های خارجی آن استفاده کرد.

افزونی فشارخون یا فشارخون بالا یا هیپرتانسیون(به زبان فرانسه) وهایپرتنشن(درتلفظ انگلیسی) را قاتل خاموش می نامند. سریع شدن سیر زندگی و وجود فشارهای روانی وجسمانی سبب ایجاد تنش های روانشناسیک می گردد. دلشوره وتنش روانی بر میزان آدرنالین (adrenaline) موجود درگردش خون می افزاید واین افزایش سبب بالا رفتن فشارخون می شود. خونی که درسرخرگ های درون بدن در جریان است ، مواد مغذی واکسیژن را به تمام یاخته ها می رساند. نیرویی که قلب ضمن تلمبه زدن برجدارسرخ رگ ها وارد می آورد، درون سرخ رگ، فشار ایجاد می کند واین فشاررا فشارخون می نامند. بنابراین وجود مقداری فشاردرسرخرگ برای چرخیدن خون در بدن لازم است.

* نشانه های فشارخون بالا :

در بیشتر افرادی که دچار فشارخون بالا هستند، با این وجود که اعداد و نتایج نشان دهندۀ فشارخون بالا به صورت خطرناک است، ولی هیچ نشانه ای از آن در بدن دیده نمی شود.

تعداد اندکی از افراد که دارای فشارخون بالاهستند ممکن است دچارسردردهای مبهم، حملات سرگیجه، کوتاهی نفس بوده ویا تعداد اندکی بیش ازافراد طبیعی دچار خونروی از بینی گردند، اما تازمانی که فشارخون بالا به حد مرحله حطرناک و تهدید کننده نرسیده باشد، نشانه ها به طورمشخص ظاهر نمی شوند.

هنگامیکه فشاربالا می رود به علت پیدایش اسپاسم یا باریک شدن عروق خونی کوچک یا مویرگ ها درتمام بدن سبب پیدایش هیپرتانسیون می شود. این باریک شدن روی قلب فشاربیشتری وارد می آورد تاخون به داخل عروق بفرستد. به این ترتیب فشارخون برای سیر خون در رگ ها نسبت به فشار وارد آمده بر قلب افزایش می یابد.

درهرحال، ممکن است هیپرتانسیون خفیف ومتوسط، سال ها هیچ نشانه ای از خود بروز نمی دهد . نخستین نشانه ها ممکن است به شکل درد به سمت پشت سر وگردن، صبح ها، درزمان برخاستن از خواب باشد که به سرعت برطرف می شود. بعضی از سایر نشانه های معمولی دیگر فشارخون بالا عبارتنداز :

- سرگیجه،

- مرده دردها ودردهای بازوها و منطقه شانه، پا، پشت وغیره

- تپش قلب

- دردمنطقه قلب

- تکررادرار

- تنش عصبی وخستگی جسمی

- عصبانی بودن

- آشفتگی روانی

- خستگی ذهنی وبیداری

شخصی که دچار فشارخون بالا است از انجام امور جدی ناتوان است ، همواره احساس خستگی نموده و همیشه بی حوصله است. ممکن است با دشواری نفس بکشد ودچار سوء هاضمه باشد. فشارخون بالا، اگر رفع نشود ممکن است به حمله های قلبی یا مغزی (استروک) وسایر بیماری های ناتوان کننده مانند جداشدن شبکیه بیانجامد. حداقل سالی دو بار و ازسن20سالگی باید برای کنترل فشارخون به پزشک مراجعه نمود . درصورتی که دچار افزایش فشارخون بوده ویا دارای سایرعوامل خطرسازبیماری قلب وعروق با شید ممکن است تعداد دفعات اندازه گیری فشارخون بیشترباشد.درکودکان3ساله وبالاترنیز بامراجعه سالانه به پزشک، باید فشارخون اندازه گیری شود.

اگربه طورمنظم به پزشک مراجعه نمی کنید، بهتراست هرچندگاه یک باردراماکنی که دستگاه خودکاراندازه گیری فشاروجود دارد، فشارخون خود را کنترل کنید. امّا باید گفت که دربسیاری ازموارد کاراندازه گیری با این ماشین ها دقیق نیست و به بسیاری از عوامل بستگی دارد .

* علل پیدایش فشارخون بالا :

در حالت کلی دو نوع فشارخون بالا وجود دارد :

1. 1.فشارخون اولیه :

در بیشتر بزرگسالان فشارخون اولیه هیچ دلیل قابل توضیحی وجود ندارد و این گونه از فشارخون در طی سال های متمادی بروز می نماید.

2. فشارخون ثانویه :

در برخی از افراد نیز به دلیل وجود یک بیماری زمینه ای ، فشارخون بالا ایجاد می گردد. این نوع از فشار خون را فشار خون ثانویه گویند که به  صورت ناگهانی رخ داده و میزان فشارخون نسبت به فشارخون اولیه بالاتر است. عوامل مختلفی زمینه ساز بروز این پدیده خواهند شد که عبارتند از :

• آپنۀ انسدادی خواب
• مشکلات کلیوی
• تومورهای غده فوق کلیه
• مشکلات تیروئید
• مشکلات و نقص های مادرزادی رگ های خونی
• بعضی داروها ازجمله قرص های جلوگیری ازبارداری، داروهای سرماخوردگی، داروهای ضداحتقان، داروهای ضد درد
• داروهای مخدر و غیرقانونی از جمله کوکائین و آمفتامین

با تمام این بحث ها و عواملی که اشاره شد، اما استرس و شیوه غلط زندگی را می توان از جملۀ عوامل اصلی بروز فشارخون بالا در نظر گرفت . افرادی که در بیشتر اوغات عصبی بوده و دلهره دارند، به ویژه هنگامی که  تحت فشارقرار گرفته ، دچارافزایش فشارخون خواهند شد. اگر استرس به مدت طولانی ادامه یابد، ممکن است، فشارخون به صورت دائمی بالا بماند وحتی درصورت رفع استرس، پائین نیاید. شیوه زندگی نامنظم، استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد مواد مسموم کننده، چای، قهوه، نوشیدنی های گازدار، موادغذایی تصفیه شده، مسیر طبیعی زندگی را تخریب می کند و به این ترتیب از دفع مواد زاید وسمی از بدن جلوگیری به عمل آمده وسرخ رگ ها وسیاه رگ ها دچار رکود می شوند. سفت وسخت شدن سرخ رگ ها، چاقی،دیابت و یبوست شدید نیز به پیدایش هیپرتانسیون کمک می کند.

سایرعلل بالا رفتن فشارخون عبارت است :

- مصرف بیش از حد دارو های ضد درد

- نمک

- آلرژی های غذایی

- رژیم غذایی پرچربی وکم فیبر و مواد غذایی پردازش شده فاقد مواد مغذی ضروری.

از طریق ترشح ماده ای به نام رنین (renin) که یک ماده شیمیایی طبیعی است، کلیه ها درکنترل فشارخون تاثیر مهمی دارند. اگرمیزان ترشح رنین توسط کلیه ها افزایش یابد، نمک بیشتری دربدن حبس می شود واین امر به افزایش حجم خون درگردش انجامیده ودرنتیجه سبب افزایش فشارخون می شود. عفونت های مکرر کلیه و آماس آن نیز سبب پیدایش هیپرتانسیون می شود.

* عوامل خطرآفرین بروز فشارخون بالا :

عوامل بسیاری در بروز فشارخون بالا نقش دارند که در زیر بدان اشاره خواهد شد :

• سن : احتمال پیدایش فشارخون بالا با افزایش سن متناسب است . حدود سن 64 سالگی در مردان فشارخون بالا رایج تر است . خانم ها نیز پس از 65 سالگی و یا بعدازیائسگی به افزونی فشارخون مبتلا می شوند .
• نژاد : فشارخون بالا به ویژه درسیاهپوستان رایج تر است و اغلب نسبت به سفید پوستان درسن پائین تر دیده می شود. عوارض وخیم، ازجمله سکتۀ مغزی (Stroke) وحمله قلبی درسیاهپوستان بیشتراست.
• سابقۀ خانوادگی : فشارخون بالا به صورت خانوادگی نیز مشاهده می شود .
• چاقی و اضافه وزن : وزن بیشتر نیازمند پمپاژ خون بالاتر جهت تامین اکسیژن و مواد مغذی برای اندام است و هرچه میزان حجم خون به گردش درآمده در رگ های خونی افزایش یابد ، فشار بر دیواره های خونی شاهرگ بیشتر می گردد .
• نداشتن تحرک و فعالیت جسمانی : افرادی که فعالیت جسمانی ندارند ، سرعت تپش قلب بیشتری را دارند و هرچه میزان سرعت ضربان قلب بیشتر باشد، قلب درهرانقباض به مشکل بر می خورد وفشارنیرویی که برسرخ رگ ها وارد می آید بیشتر بوده و نداشتن فعالیت جسمی نیز سبب افزایش وزن می شود.
• مصرف دخانیات : نه تنها استعمال دخانیات یا جویدن توتون بلافاصله سبب افزایش موقتی فشارخون می گردد، بلکه مواد شیمیایی موجود درتنباکو به آستردیواره سرخ رگ صدمه می زند. این امرسبب باریک شدن سرخ رگ ها شده وبرمیزان فشارخون می افزاید. دود دست دوم نیزسبب افزایش فشارخون می شود.
• مصرف بیش از حد نمک (سدیم) در رژیم غذایی : استفاده از میزان بالای نمک (سدیم) در غذا ، موجب محبوس شدن مایعات دربدن گشته وبه افزایش فشارخون می انجامد.
• میزان پایین پتاسیم در رژیم غذایی : پتاسیم سبب تنظیم و ایجاد تعدل سدیم در سلول ها می گردد . در صورت عدم دریافت میزان کافی از پتاسیم ، موجب انباشتن سدیم زیاد در خون خواهد شد .
• مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکلی : نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی سبب آسیب به قلب انسان خواهد شد .
• استرس و اضطراب : بالا بودن میزان استرس به افزایش موقت ولی چشمگیر فشارخون منتهی می شود. حال اگر با مصرف بیشتر سیگاری ها نوشیدن الکل خود را آرام کنید، فقط سبب افزایش مشکلات مربوط به افزایش فشارخون خواهید شد.
• برخی بیماریهای مزمن : بیماری هایی از جمله بیماری های مربوط به کلیه ، دیابت و یا آپنۀ خواب سبب بروز فشار خون بالا خواهد شد .
• سبک زندگی : عادات بد مانند استفاده از موادغذایی ناسالم ، عدم تحرک و ورزش نکردن به فشارخون بالا می انجامد.
• بارداری : در برخی اوقات نیز بارداری منجر به ابتلا فشارخون می گردد .

* فشارخون بالا در کودکان :

اگرچه فشارخون بالا بیشتر اوقات در بزرگسالان رایج تر است ، اما کودکان نیز در خطر ابتلا به این بیماری آزاردهنده نیز قرار دارند . مشکلات کلیوی و قلبی از جمله عوامل رایج و تاثیر گذار در ابتلا به فشارخون بالا در کودکان است . اما برای تعداد بالایی از آن ها شیوۀ زندگی نادرست ، عادات غذایی غلط ، چاقی و نداشتن ورزش منجر به بروز فشار خون بالا در آن ها خواهد شد .

* عوارض فشارخون بالا :

فشاربیش ازحد وارد شدۀ ناشی از بالا بودن فشارخون برجدارسرخرگ  ، ممکن است منجر به آسیب دیدن رگ های خونی و نیز اندام های بدن شود. هرچه فشارخون بالاترباشد وهرچه مدتی طولانی تر کنترل نشود، این آسیب بیشترخواهد بود.

بالا بودن فشارخون درصورتی که کنترل نشود به بروز عوارض زیر منتهی خواهد شد :

● حملۀ قلبی و سکتۀ مغزی :

بالا بودن فشارخون می تواند  سبب سخت و ضخیم شدن سرخ رگ ها یا تصلب شریان ( atherosclerosis)  گردد که درنهایت به بروز حمله قلبی، سکتۀ مغزی یا عوارض دردناک دیگری منتهی گردد.

● آنوریسم :

افزایش فشارخون سبب تضعیف عروق خونی و برجسته شدن جدار آن ها گشته که به آنوریسم (aneurysm) موسوم است ، در صورت پارگی آنوریسم ، خطرناک خواهدبود.

● نارسایی قلبی :

جهت پمپاژ خون با فشار بالاتر در رگ ها ، قلب نیز باید تلاش بیشتری نماید . این موضوع سبب ضخیم شدن دیوارۀ محفظۀ پمپاژ قلب می گردد  ( هیپرتروفی بطن چپ) . در نتیجه ماهیچۀ بخش ضخیم شده برای تامین نیازهای بدن و پمپاژ خون با مشکل روبرو می گردد که نارسایی قلبی را در پی خواهد داشت .

● تضعیف وباریک شدن عروق خونی در کلیه :

عدم فعالیت و عملکرد صحیح اندام های کلیوی، از عوارض این پدیده است .

● ضخیم شدن، باریک یا پاره شدن رگ های خونی چشم :

از دست رفت قدرت بینایی حاصل این رخداد است . 

● سندرم متابولیک :

سندرم فوق مجموعه ای از اختلال های سوخت وساز دربدن است که سبب افزایش سایز دورکمر، بالا رفتن تری گلیسریدها،پائین بودن مقدار کلسترول خوب یا HDL ، بالا رفتن فشارخون وبالا بودن میزان انسولین می گردد. اگرفشارخون بالارود، احتمال پیدایش سایراجزای سندرم متابولیک بیشرمی شود. هرچه تعداد این اجزاء بیشترباشد، احتمال ایجاد دیابت، بیماری قلب یا استروک بیشتر خواهد بود.

● اختلال حافظه و درک :

از جمله عوارض فشارخون بالا، تاثیر آن روی قدرت تفکر ، یادآوری و یادگیری است . درافرادی که فشارخون بالا دارند اختلال حافظه ومفاهیم درکی بیشتراست.

● زوال عقل :

سرخرگ های باریک یا مسدود شده ، مانع از رسیدن خون به مغز می گردند که منجر به گونه ای خاص از زوال عقل می گردد که بدان زوال عقل عروقی گفته می شود. از عوامل دیگر که سبب بروز زوال عقل عروقی می گردد، سکتۀ مغزی است .

* تشخیص فشار خون بالا :

میزان فشارخون را با ابزاری به نام اسفیگمومانومتر (Sphygmomanometer) اندازه گیری می کنند. واحد اندازه گیری فشارخون برحسب میلی متر جیوه است.

* شیوۀ خواندن فشار خون :

• فشارسنج عقربه ای :

این وسیله که اغلب توسط پزشکان به کار می رود ، میزان دقیق و بدون خطای فشارخون را ارائه خواهد داد . فشارسنج عقربه ای شامل کیسه ای پلاستیکی قابل باد شدن است که به آن کاف می گویند ، پمپ و لوله ، استتوسکوپ (گوشی) و صفحۀ نمایش عقربه ها می باشد . شخصی که فشار وی را اندازه گیری می نمایید نشسته باشد و پس از یافتن نبض وی ( حوالی بالای آرنج) کاف را ببندید . نکتۀ اساسی که قابل اشاره است ، کاف نباید به مدت طولانی و در حالت باد شده ، پیش از سنجش فشار به دور بازوی شخص بسته باشد ، زیرا مانع از گردش خون می گردد . استتوسکوپ را زیر کاف روی نبض بسته و بادکردن کاف را تا زمانی که اندازه گیری میان 160 تا 180 میلی متر جیوه باشد باید ادامه داد . سپس دریچۀ بالای پمپ را به آرامی باز نموده تا با سرعت 2 میلی متر جیوه در ثانیه ، میزان هوا کم شود . هنگام تخلیۀ هوا و زمانی که اولین صدا شنیده شد ( حوالی 120 میلی متر جیوه ) بدان فشار سیستولیک گفته می شود . سپس هنگامی که دیگر صدای ضربان قلب قابل شنیدن نبود (حوالی 80 میلی متر جیوه ) بدان فشار دیاستولی گویند .

• فشارسنج دیجیتالی :

دستگاه های فشار سنج امروزۀ رایج در بازار به صورت دیجیتالی عرضه می گردند که مورد استفادۀ بیشتر افراد عادی قرار می گیرد . در صفحۀ نمایش این دستگاه ها دو عدد قابل مشاهده است ، عدد اول و بالاتر نشان دهندۀ فشارسیستولی است که در ادامه بدان اشاره خواهد شد و عدد دوم نمایشگر فشار دیاستولیک است .

- فشار سیستولی و فشاردیاستولیک چیست ؟

بالا ترین میزان فشار درهرضربه قلب را فشار سیستولی (Systolic Pressure) وپائین ترین فشار بین دو تپش رافشار دیاستولی (diastolic Pressure) می نامند. فشار سیستولی نشانه فشار انقباض قلب در زمان وارد آوردن فشاربه خون برای به حرکت درآوردن خون دربدن ونشانه فعالیت قلب است.فشاردیاستولی نشانه فشار موجود درسرخرگ در زمان انبساط قلب است و وضعیت عروق خونی را نشان می دهد.

- تفسیروبررسی نتایج فشارخون هنگام اندازه گیری آن :

اندازه گیری میزان فشار خون در چهار دسته بندی کلی قرار خواهد گرفت :

1. فشارخون طبیعی و نرمال :

فشار خون زمانی طبیعی است که فشارسنج عدد پایین تر از (120 بر 80) را نمایش دهد . برخی پزشکان نیز معتقد هستند که (115 بر 75) عدد مناسب تری است . میزان فشار بالای میزان طبیعی ، احتمال بروز بیماری های قلبی را افزایش خواد داد.

2. پیش فشارخون :

پیش فشار خون ( Prehypertension) زمانی رخ می دهد که فشار سیستولی در بازۀ 120 تا 129 میلی متر جیوه و فشاردیاستولیک پایین تر از 80 میلی متر جیوه باشد . پیش فشارخون با گذشت زمان و عدم درمان وخیم تر خواهد شد.

3. مرحلۀ اول هایپرتانسیون :

مرحلۀ اول هایپرتانسیون زمانی است که فشارخون سیستولیک میان 130 تا 139 یا فشار دیاستولیک میان 80 تا 89 بر میلی متر جیوه باشد .

4. مرحلۀ دوم هایپرتانسیون :

این مرحله که هایپرتانسیون وخیم است ، فشار سیستولیک 140 و بالاتر یا فشار دیاستولیک 90 میلی متر جیوه و بالاتر است .

در اندازه گیری فشارخون ، خوانش هر دو عدد موجود در فشارسنج مهم است ، اما پس از 50 سالگی ، میزان فشار سیستولیک حائز اهمیت بیشتری خواهد بود . رایج ترین نوع بالا بودن فشارخون در افراد بالای 50سال به صورت افزایش ایزوله فشارسیستولی است. بدین صورت که فشار دیاستولی میزان طبیعی ( پایین تر از 80 ) اما فشار سیستولی بالاتر یا برابر 130 میلیمتر جیوه است .

- فشارخون روپوش سفید :

پیش از آن که پزشک تصمیم قطعی به بالا بودن فشار خون بگیرد ، 2یا3باردر2جلسه یا بیشتر اقدام به اندازه گیری میزان فشارخون می نماید. دلیل آن هم تغییر طبیعی میزان فشارخون درطول روز است . اما گاهی اوقات اضطراب ناشی از بازدید پزشک ، سبب تغییر میزان فشارخون می گردد و  به صورت خاص درطول هرملاقات با پزشک نیز تغییر می کند. این حالت را فشارخون به علت روپوش سفید می نامند. ممکن است پزشک ازبیماربخواهد که درخانه ودرمحل کار فشارخون راکنترل کند تا اطلاعات اضافی به دست آورد.

در صورتی که مراحل اولیۀ سنجش فشارخون حاکی از هرگونه فزونی فشار خون باشد ، آزمایش هایی نظیر آزمایش ادرار ، آزمایش خون، آزمایش کلسترول  و نوار قلب توصیه خواهد شد .

* درمان فشارخون بالا :

تغییر سبک زندگی ، مهمترین اقدام جهت کنترل فشارخون در افراد است .

- پرهیز از مصرف بالای نمک و رعایت برنامۀ غذایی سالم

- انجام فعالیت های جسمانی منظم

- محدود نمودن میزان مصرف الکل

- کاهش وزن و حفظ وزن سالم

اما در برخی اوقات فقط تغییر رویۀ زندگی جهت کنترل فشارخون کافی نیست و علاوه بر ورزش و رژیم غذایی باید برخی داروها جهت تحت اختیار آوردن فشارخون مصرف نمود . درمان دارویی فشارخون بالا بر حسب میزان سلامت فرد انجام می پذیرد .

- میزان فشارخون طبیعی در سنین مختلف :

• میزان فشار خون در روند درمانی باید کمتر از 130 بر 80 میلی مترجیوه باشد اگر :

1. فردِ سالم 65 سال یا بالاتر داشته باشد .
2. فردِ سالم با بیش از 65 سال سن با 10 درصد یا بالاتر خطر بروز بیماری های قلبی و عروقی در 10 سال آینده
3. فرد دچار بیماری مزمن کلیوی ، دیابت و یا بیماری سرخرگ کرونری باشد.

موضوع بالا را در ادامه به صورت جدول و طبقه بندی شده شرح خواهیم داد :

• اگر شخص 65 سال یا بالاتر داشته باشد :

درصورتی که فرد 65 سال یا بالاتر را داشته باشد و جهت کاهش فشار سیستولیک از دارو استفاده نماید، میزان فشار 130 میلی مترجیوه با پایین تر میزانِ مناسبی است و نیازی به تغییر دارو نمی باشد مگر آن که آسیبی بر سلامت یا کیفیت زندگی داشته باشد .

- داروهای درمانی فشارخون بالا :

* دیورتیک های تیازیدی (thiazid diuretics ) : 

دیورتیک ها یا داروهای مُدِر که با دفع آب بدن و تاثیر بر کلیه به بدن کمک می نماید تا سدیم و آب بدن را دفع نموده و سبب می گردد حجم خون کاهش یابد . دیورتیک های تیازیدی در اغلب اوقات در خط مقدم و نخستین انتخاب دارویی جهت درمان فشارخون هستند، اما به عنوان تنها انتخاب به حساب نمی آیند .  کلرتالیدون (Chlortalidone) ، هیدروکلروتیازید ( hydrochlorothiazide) یا میکروزید (Microzide) از جمله خانوادۀ تیازیدها هستند . دیورتیک ها یا مسدودکنندۀ کانال کلسیم برای افراد آفریقایی نژاد یا سالخورده بهتر از مهارکنندۀ آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) به تنهایی عمل می نماید . یکی از عوارض رایج دیورتیک ها افزایش میزان و دفعات ادرار است .

*مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) :

این گروه از داروها سبب شُل شدن رگ های خونی با جلوگیری از شکل گیری ماده ای شیمیایی می گردند که این ماده خود عامل باریک شدن رگ های خونی است . بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی از این گروه از داروها به عنوان بخشی از روند درمانی خود بهره می برند . لیزینوپریل ( Zestril) ، بنازپریل ( Lotensin) ، کپتوپریل ( Capoten) و . . . از جمله داروهای گروه مهار کنندۀ آنزیم مبدل آنژیوتانسین هستند .

* مسدودکننده های گیرندۀ آنژیوتانسین ll ( ARBs):

این گروه از داروها نیز سبب شل شدن رگ های خونی جلوگیری از عمل نمودن مادۀ شیمیایی باریک کنندۀ رگهای خونی می گردند. چند نمونه از داروهای این گروه عبارتند از کاندزارتان ( Atacand) ، لوزارتان ( Cozaar ) و . . . بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی از این گروه از داروها به عنوان بخشی از روند درمانی خود بهره می برند .

* مسدودکنندۀ کانال کلسیم :

این داروهابه شل شدن عضلات رگ های خونی کمک می کنند. برخی از این داروها موجب کاهش سرعت ضربان قلب می گردند. مسدودکننده های کانال کلسیم درسیاهپوستان وافراد سالمند بهتر موثرند. برخی از این داروها عبارتند از آملودیپین ( Norvasc ) ، دیلتیازم (  Cardizem, Tiazac , . . . )

شایان ذکر است که آب گریپ فروت با برخی از مسدودکننده های کانال کلسیم تداخل ایجاد می نماید . آب گریپ فروت با افزایش میزان خون در رویۀ درمانی، بیمار را در معرض خطر عوارض بالا قرار می دهد .

اما در صورتی که روش های بالا برای رسیدن به میزان موردنظر در فشارخون پاسخ نداد ، تجویز داروهای زیر پیشنهاد می گردد :

* مسدودکننده های آلفا :

مسدود کننده های آلفا (Alpha Blockers) سبب کاهش تکانه های وارد بر رگ های خونی توسط عصب گردیده  و همچنین موجب کاهش عوارض حاصل از موادشیمیایی طبیعی می گردند که موجب باریک گشتن رگ های خونی می شوند .

*مسدودکننده های آلفا-بتا:

مسدودکننده های آلفا – بتا ( Alpha-Beta Blockers ) علاوه بر کاهش تکانه های وارد بر رگ های خونی توسط عصب ، با پایین آوردن میزان ضربان قلب ،  مقدار خونی که داخل رگ ها پمپاژ می گردد را کاهش می دهند . کارودیلول ( Coreg) و لابتالول ( Trandate) از جملۀ این گروه از داروها می باشد .

* مسدودکننده های بتا :

مسدودکننده های بتا ( Beta Blockers) با پایین آوردن ضربان قلب با فشاری کمتر،  میزان بار وارد بر قلب را کاهش داده و رگ های خونی را می گشاید . مسدودکننده های بتا هیچ گاه به تنهایی تجویز نمی گردد و در اغلب اوقات  با داروهایی دیگر ترکیب می گردند . آسبوتولول ( Sectral) و آتنولول ( Tenormin) از جملۀ مسدودکننده های بتا هستند .

* آنتاگونیست های آلدوسترون :

این داروها با ممانعت از تاثیر مواد شیمیایی طبیعی که منجر به حبس مایعات و نمک می گردد که سبب افزایش فشارخون می گردند. اسپیرونولاکتون ( Aldactone) و اپلرنون ( Inspra) از جملۀ این داروهاست .

* مهارکننده های رنین :

رنین، آنزیمی است که توسط کلیه تولید شده وبا آغاز زنجیره ای ازمراحل سبب افزایش فشارخون می گردد. آلیسکیرن ( Tekturna) سبب کاهش رنین می گردد . آلیسکیرن با کاهش توان رنین در آغاز این فرآیند عمل می نماید . با توجه به عوارض جدی از جمله سکتۀ مغزی ، این داروها را با گروه ACE یا ARB نباید مصرف نمود.

* وازودیلاتورها :

وازودیلاتورها ( Vasodilators) با تاثیر مستقیم بر ماهیچه های دیواره سرخ رگها و از سفت شدن ماهیچه ها و باریک شدن سرخرگ ها جلوگیری می کنند. هیدرالازین و ماینوکسیدیل از جملۀ این داروها هستند .

* Central-acting agents :

این داروها از ارسال پیام مغز به دستگاه عصبی برای افزایش سرعت قلب و باریک شدن رگ های خونی جلوگیری می کنند. کلونیدین ( Catapres ، Kapvay ) ، گوانفاسین ( Intuniv ، Tenex (  و متیل دوپا از نمونۀ این گروه از داروها هستند .

- داروهای ترکیبی فشارخون :

جهت کاهش دوز روزانۀ داروهایی که برای درمان فشارخون توصیه می گردد ، ترکیب چند دارو با دوز پایین جایگزین تجویز یک دارو با دوز بالا گردد . در برخی اوقات نیز یافتن ترکیب ایده آل دارو و موثر بر درمان فشارخون بالا نیازمند روش آزمون و خطاست .

- مقاومت هیپرتانسیونی : زمانی که فشار خون را نتوان کنترل نمود .

اگر با وجود  مصرف حداقل 3 نوع گوناگون از داروهایی پائین آورنده فشار خون، باز هم فشار خون بالا باشد، به شرطی که یکی از این داروها از نوع مدر ( دیورتیک یا افزاینده دفع ادرار) باشد، به اصطلاح گفته می شود که هیپرتانسیون یا ( پر فشاری خون) مقاوم وجود دارد. هیپرتانسیون مقاوم، همانگونه که از نام آن پیداست به فشار خونی گفته می شود که نسبت به درمان مقاوم باشد. آن دسته افرادی که دارای فشار خون بالا و کنترل شده هستند ولی از 4 نوع داروی متفاوت و همزمان استفاده می کنند تا فشار خون شان کنترل شود نیز دچار هیپرتانسیون مقاوم هستند.

اما وجود هیپرتانسیون مقاوم به این معنا نیست که فشار خون هرگز پائین نخواهد آمد. در واقع، بیمار با همکاری پزشک می تواند آنچه را که در پس پرده فشار خون بالای دائمی وجود دارد که برای رسیدن به این هدف لازم است انجام دهد. پزشک با ارزیابی هایی که انجام خواهد داد مشخص خواهد نمود آیا داروهای مورد استفاده و مقدار خوراک آنها برای فشار خون بالا متناسب است یا خیر. می توان با اندکی تغییر میزان دوز داروها به موثرترین ترکیب و مقدار خوراک ممکن دست یافت.

حال افزون بر این پزشک و بیمار می توانند :

1. داروهایی را که برای سایر بیماری ها ، مورد استفاده قرار می گیرد ، بازبینی نمایند.
2. برخی داروها ، موادغذایی یا مکمل ها سبب حادتر شدن فشار خون می شوند و یا از تاثیر داروهای کاهنده فشار خون جلوگیری می کنند. بیمار باید نام تمام داروها یا مکمل هایی را که مصرف می کند با پزشک در میان گذارد.
3. ارزیابی برخی از بیمار عوامل بروز فشارخون بالا و بررسی جهت درمان آن
4. پایش میزان فشارخون در منزل جهت رفع فشار خون روپوش سفید.
5. ارزیابی میزان دوز داروهای مورد استفاده و تغییر دوز آن تا رسیدن به میزان موثر
6. در نظر داشتن اضافه نمودن آناگونیست آلدواسترون مانند اسپیرونولاکتون ( Aldactone) که منجر به کنترل مقاومت هیپرتانسیونی می گردد .

برخی از درمان های تجربی مانند تخریب اعصاب هم حس توسط رادیوفرکانس های بر پایۀ کاتتر ( catheter-based radiofrequency ablation of renal sympathetic nerves ) و تحریک الکتریکی رفلکس سینوس کاروتید بارورسپتورها ( electrical stimulation of carotid sinus baroreceptors )در دست مطالعه است .

* پیشگیری از ابتلا به فشارخون بالا :

شیوه زندگی یا لایف استایل ( Life Style) واژه ای است که بیش از هر موضوع دیگری امروزه مورد توجه جوامع، به ویژه کشور ماست . سبک زندگی نقش بسیار مهمی در ایجاد فشارخون (هیپرتانسیون) دارد و در هر برنامه ای برای کاهش فشار خون در گام نخست باید موضوع سبک زندگی در نظر گرفته شود . پزشکان معتقدند که جهت  ثابت نگاه داشتن فشار خون باید تغییرات شیوه زندگی را حفظ کرد. تغییرات شیوه زندگی به کنترل فشار خون کمک کرده و حتی با مصرف داروی کاهنده فشار خون از بالا رفتن فشار خون پیشگیری می شود. کارهایی که می توان انجام داد عبارتند از:

1. مصرف مواد غذایی سالم : یکی از روش های مفید جهت کاهش فشار خون ، رعایت رژیم غذایی سالم است. در این رویکرد بر استفاده از میوه، سبزی، غلات سبوس دار و لبنیات کم چرب تاکید می شود. پتاسیم به پیشگیری از بالا رفتن فشار خون و کنترل آن کمک می کند. از چربی اشباع و چربی های ترنس پرهیز نمایید .
2. کاهش میزان مصرف نمک : مصرف سدیم را به کمتر از 2.300 میلی گرم در روز کاهش دهید ، میزان بهینه و مطلوب مصرف روزانۀ نمک برای افراد بزرگسال 1500 میلی گرم در روز است . محدود نمودن میزان مصرف نمک فقط از طریق کنارگذاشتن نمکدان نیست ، مصرف موادغذایی فراوری شده مانند کنسروها ، غذاهای یخ زده و . . . را نیز کاهش دهید .
3. حفظ وزن سالم : افرادی که دارای فشارخون بالا و نیز آن هایی که فشار خون طبیعی دارند کاهش وزن از میزان فشار خون می کاهد . کاهش وزن باید قدم نخست در آن عده از افراد دچار افزونی فشار خون باشد که چاق یا به نسبت دارای اضافه وزن هستند.
4. افزایش فعالیت جسمانی : نرمش نمودن ، ورزش و هر فعالیت جسمانی هم خانواده با آن که سبب تحرک جسمانی می گردد ، فشار خون را کاسته ، اضطراب را مدیریت نموده و بسیاری از خطرات مربوط به سلامت را کاهش داده و وزن را تحت کنترل در می آورد . 150 دقیقه در هفته انجام آیروبیک سبک یا 75 دقیقه فعالیت سنگین و یا ترکیب این دو پیشنهاد می گردد .
5. پرهیز از مصرف الکل : مصرف الکل، حتی در انسان سالم سبب افزایش فشار خون می شود.
6. عدم مصرف سیگار : تنباکو موجب آسیب دیواره های خونی شده و سرعت تشکیل پلاک را در سرخرگ ها بالا می برد .
7. مدیریت اضطراب : انجام روش های کاهش استرس که در نظام های متنوع طب ذهن/ جسم مانند بیوفیدبک، یوگا، مراقبه، چی کنگ، نرمش های بسط و هیپنوتراپی وجود دارد، همگی از روش های تائید شده موفق در کاهش فشار خون به شمار می آیند. در واقع، مراقبه در کاهش استرس از چنان موفقیتی برخوردار است که به سال 1984 ، انستیتوهای ملی بهداشت آمریکا در موارد هیپرتانسیون خفیف، به جای تجویز دارو، انجام مراقبه را توصیه نموده اند. در کاهش فشار خون ، استفاده از بیوفیدبک ، روشی بسیار با ارزش است ضمن انجام یک بررسی ، مشخص شد بیمارانی که به مدت 3 سال از بیوفیدیک استفاده کرده بودند، می توانستند فشار خون خود را پائین نگاه دارند. تلفیق بیوفیدیک با سایر تکنیک های کاهش استرس نیز به بیمار کمک خواهد کرد تا به نتایج مطلوب برسد. در یک بررسی که در آقایان مبتلا به فشار خون خفیف انجام شد و در آن از بیوفیدبک ، آموزش اتوژنیک (autogenic training )یا آموزش تنفس در آرامش استفاده شده بود، کاهش قابل توجه فشار خون سیستولی و دیاستولی دیده شد. هرچه فشار خون پیش از درمان بالاتر باشد ، تاثیر آموزش بسط بیشتر است. به هر حال با انجام تکنیک های مقابله سالم مثل شل کردن عضلات و تنفس عمیق می توان هر چه بهتر از میزان استرس کاست . خوابیدن در آرامش نیز به کاهش فشار خون کمک می کند.
8. پایش فشارخون در خانه : پایش فشار خون در خانه به بیمار کمک خواهد کرد تا فشار خون خود را کنترل نموده و ازتاثیر دارویی که مصرف نموده آگاهی بدست آورد. در عین حال نیز به پزشک کمک خواهد نمود تا از بروز عوارض احتمالی پیشگیری نماید.
9. تنفس عمیق و آرام : تنفس عمیق و آرام به کاهش استرس کمک خواهد نمود .
10. کنترل فشارخون به هنگام بارداری : اگر خانمی با فشارخون بالا هستید ، با مشاوره و کمک پزشک خود ، فشارخون خود را کنترل نمایید .

* نقش طب سنتی در فشارخون بالا :

اگرچه رژیم غذایی مناسب و انجام ورزش ، بهترین روش برای پیشگیری و کاهش میزان فشارخون هستند ، اما برخی از مکمل های غذایی نیز در پایین آوردن میزان فشارخون موثر می باشند . بررسی های بیشتری جهت اثبات ادعاهای فوق نیاز است . اما در این بحث به برخی از آن ها اشاره خواهیم نمود :

• فیبرها مانند برن گندم و اسفرزه
• موادمعدنی مانند منیزیم ، کلسیم و پتاسیم
• اسید فولیک
• مکمل هایی که میزان نیتریک اکسید را افزایش داده یا رگ های خونی را گشادتر می نماید (وازولیداتورها) مانند کاکائو ، کوآنزیم Q10 ، ال آرژنین و سیر
• اسیدهای چرب امگا-3 که در ماهی وجود دارد ، روغن ماهی ، تخم کتان

برخی از بررسی ها نیز حاکی از میزان تاثیر ویتامین D بر بدن و کاهش فشار خون است که نیازمند مطالعات بیشتر است . در عین حال روش های مراقبه جهت کاهش میزان فشار خون بسیار موثر است .