علائم ، عوارض و درمان یبوست

دفعات اجابت مزاج و قوام و حجم مدفوع آنقدر در افراد گوناگون است که اغلب به زحمت می‌توان حد اجابت طبیعی‌مزاج را مشخص‌نمود و دفعات اجابت‌مزاج ممکن‌است از ۳تا۱۲بار درهفته تغییرکند و شکایت بیمار از یبوست (Constipation) منعکس‌کننده تمایل و انتظار او از دفعات اجابت مزاج است. درمجموع هنگامی می‌توان گفت بیمار دچار یبوست است که دفع مدفوع به‌طور غیرموجه در مدت چند روز به‌تاخیر افتد یا مدفوع بیش‌از معمول سفت وخشک یا به‌زحمت قابل‌دفع باشد. مصرف کم مایعات، غذاهای خشک و مصرف بسیاری از داروهای رایج ممکن‌است عامل یبوست باشند. یبوست یکی‌از عوارض شایع عدم فعالیت‌بدنی و استراحت طولانی در بستر است. درصورتی‌که به‌علت اشتغالات اجتماعی یا تفریحی یا شغلی، اجابت مزاج به‌طور مکرر به‌تاخیر افتد و موردبی‌توجهی قرارگیرد، یبوست عارض می‌شود. درمواردی‌که تغییرات ناگهانی در دفعات اجابت مزاج رخ‌دهد یا خون در مدفوع باشد، علل عضوی باید بیشتر مورد سوءظن قرارگرفته و بررسی‌های لازم به‌عمل‌آید.

علائم ، عوارض و درمان یبوست :

۱ـ فشارآوردن به خود جهت دفع مدفوع

۲ـ مدفوع سفت یا گلوله‌ای

۳ـ تخلیه ناکامل

۴ـ احساس انسداد یا گرفتگی در ناحیه آنورکتال (Anorectal)

۵ـ نیاز به مانور دستـی جهت تخلیه مدفوع (مانند تخلیه رکتوم با انگشت)

حداقل ۳معیار از ۵معیار فوق، نشانه‌های یبوست مزمن می‌باشند.

نشانه ها و عوارض یبوست در سالمندان:

۱ـ Fecal -Impaction

۲ـ بی‌اختیاری در دفع مدفوع و اسهال متناوب (به‌دلیل عبور مایع از کنار مدفوع،کاهش حس رکتوم و بی‌اختیاری دفع مدفوع آبکی)

۳ـ بی‌اشتهایی، استفراغ و دردشکم

۴ـ فشارآوردن بیش‌از حد ناشی از یبوست می‌تواند منجر به هموروئید، شقاق‌مقعد و پرولاپس‌رکتوم و حتی گاهی موجب سنکوپ و ایسکمی قلبی گردد.

۵ـ تجمع مدفوع در رکتوم می‌تواند منجر به انسداد و زخمی‌شدن رکتوم گردد.

علل یبوست:

۱ـ عوامل غذایی: غذاهای بدون فیبرگیاهی و مصرف کم مایعات

۲ـ عدم فعالیت فیزیکی: کمی تحرک و ورزش، استراحت طولانی در بستر

۳ـ آبستنی

۴ـ سن زیاد (کهولت)

۵ـ انواع داروها شامل بر: داروهای بیهوشی، داروهای محتوی کلسیم و آلومینیوم، آنتی ‌‌(کولینرژیک‌ها، ضدتشنج‌ها، ضدافسردگی‌‌ها، ضدفشارخون‌ها، ضدپارکینسون‌ها، بیسموت، دیورتیک‌ها، املاح‌آهن، مشتقات تریاک و داروهای مسموم‌کننده (آرسنیک، جیوه و سرب)

۶ـ اختلالات متابولیک، هیپوکالمی، پورفیری و هیپرکلسمی آمیلوئیدوز

۷ـ ناهنجاری‌های ساختمانی کولون، رکتوم، مقعد و التهابات خارجی یا داخلی کولون

۸ـ اختلالات عصبی شامل: نوروپاتی‌ها و آگانگلیونی‌رکتوم (بیماری هیرشپرونگ)

۹ـ اختلالات نخاعی: مانند ضربه، تابس‌دورسالیس و مولتیپل‌اسکلروز (MS)

۱۰ـ اختلالات اعصاب‌احشایی(Splenetic) همانند تومور ضربه

۱۱ـ اختلالات مغزی: سکته‌ها، پارکینسیونیسم و برخی از ‌سرطان‌ها

۱۲ـ اختلالات روانی.

توضیح مهم این که پیش‌از تصمیم‌گیری جهت درمان یبوست، انجام کولونوسکپی در موارد زیر ضروری است:

۱ـ سن بالای ۵۰سال بدون سابقه پیشین غربالگری

۲ـ پیش‌از انجام جراحی جهت درمان یبوست

۳ـ مثبت‌بودن آزمایش مدفوع از‌نظر خون (SOB یا FIT)

۴ـ کم‌خونی فقرآهن

۵ـ نشانه‌های انسدادی

۶ـ یبوست حاد

۷ـ خونروی از رکتوم

۸- پرولاپس‌رکتوم

۹- کاهش‌وزن بدون علت خاص.

درمان یبوست:

پس از گرفتن شرح حال و تاریخچه دقیق از بیمار و معاینه کامل فیزیکی و پیش‌از هرنوع تصمیم برای اقدامات درمانی، باید از بیمار Rectal-Exam به‌عمل‌آید و درصورت ضرورت، انجام بررسی‌های جنبی مانند کولونوسکپی،گاستروسکوپی، رادیوگرافی و آزمایش مدفوع درمواردی صورت می‌پذیرد که بیمار با نشانه‌های گوارشی‌طولانی و خونروی از رکتوم مراجعه ‌نماید. در آغاز درمان باید به بیمار گوشزدنمود که اجابت‌مزاج روزانه، لازمه سلامت بدن نبوده و به‌طورمعمول یبوست سبب مسمومیت بدن نمی‌گردد.

در درمان یبوست باید نکات زیر را به بیمار یادآوری نمود:

۱ـ برقراری اجابت مزاج منظم:

به بیمار باید توصیه‌گردد تا به‌طور مرتب پس‌از صرف‌غذا به دستشویی‌رفته و وضع اجابت‌مزاج به خود گیرد، ولو آن که احساس دفع نداشته باشد. پیگیری این عمل موجب منظم‌شدن حرکات دفع‌می‌گردد.

۲ـ مصرف مسهل و تنقیه مکرر

مصرف مسهل و تنقیه مکرردر درمان یبوست پذیرفته نیست، زیرا از ریلکس‌شدن طبیعی کولون پیشگیری‌می‌کند.

۳ـ بسیاری از ملین‌ها

موجب آسیب به مخاط رکتوم می‌گردند.

۴ـ رژیم غذایی شامل:

الف ـ حجم کافی غذا (ممکن است یبوست ناشی از حجم کم موادغذایی باشد)

ب ـ وجود مقدار کافی از الیاف‌گیاهی در غذاهای مصرفی به‌اضافه میوه‌جات، سبزیجات‌پخته یا خام که به‌ویژه در یبوست‌های ‌آتونیک مفید واقع می‌گردند.

ج ـ مایعات کافی (صرف‌مایعات زیاد، عبور محتویات‌روده را تسهیل‌می‌کند).

باید به بیمار توصیه‌گردد تا روزانه ۶تا۸ لیوان آب مصرف‌نماید. یک لیوان آب‌گرم، نیم ساعت پیش‌از صرف‌صبحانه اثر ملین ملایم دارد.

۵ـ ورزش:

حرکات ملایم و ورزش‌های‌سبک (فعالیت‌فیزیکی) ضروری است و باید به بیماران بستری، تحرک فیزیکی را به‌صورت اکتیو و پاسیو گوشزد نمود.

قدرت و تونوس عضلات شکم در تخلیه روده موثر بوده و به‌افرادی‌که شکم بزرگ دارند و عضلات آنها ضعیف است، باید تمرین ورزش‌های شکمی تجویزنمود.

۶ـ ملین‌ها:

درمجموع می‌توان ملین‌ها را به‌نوع محرک، افزایش دهنده حرکات روده، نمکی(اسموتیک)، مرطوب‌کننده و چرب‌کننده تقسیم‌نمود که مصرف آنها دردرمان یبوست‌های اولیه و ساده و در موارد خاص و در زمان موقت کاربرد دارد و هرگز نباید در دردهای بدون تشخیص شکمی یا تراکم مدفوع یا زمانی‌که شک به انسداد می‌رود، به‌کار برده شوند.

استعمال مکرر و طولانی ملین‌ها مجاز نیست، زیرا مصرف‌درازمدت این مواد باحرکات و رفلکس‌های طبیعی روده را مختل‌نموده، موجب یبوست دائمی می‌گردد و از طرفی موجب آسیب به کولون و رکتوم‌شده وMelanosis coli ایجادمی‌گردد. استعمال مخلوط ملین‌ها نیز مزیتی نداشته و ممکن‌است عوارض بیشتری به‌همراه داشته باشد.