مدیریت اختلال‌های اضطرابی ناشی از کووید-19

انجمن روان پزشکی آمریکا، در کتابی مرجع ، با عنوان راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (The newly approved Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders- DSM) ، به طبقه‌بندی اختلال‌های روانی پرداخته است. اختلالات اضطرابی (اختلال هراس ، اختلال وسواسی - اجباری، اختلال استرس پس از ضربه و...) یکی از اختلال‌های روانی در این طبقه‌بندی است.

اضطراب، وضعیت روانی پریشان کننده‌ای است که انسان را از خطری قریب الوقوع آگاه ساخته و نیز در فرد ترس و هراس و استرس و تنیدگی ایجاد می‌کند وسبب واکنش‌های متعدد روانی، بدنی و رفتاری می‌گردد.

فرد مضطرب با احساس نگرانی و ترس از آینده، احساس ناتوانی و بی‌تابی،ناآرامی، نداشتن تمرکز و اغلب با احساس منفی همواره منتظر خطری قریب‌الوقوع است و واکنش او ( به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه) با پاسخ جنگ یا گریز(Fight-or-Flight Response) و مکانیزم‌های دفاعی (Defense mechanisms) علیه اضطراب شکل می‌گیرد.

ترس و درماندگی از ایجاد بیماری توسط ویروس کرونا، پیامدهای روانی و ذهنی و بدنی متعدد دارد. این ترس و وحشت می‌تواند به مدت طولانی اشخاص را متالم و آزرده کند و آنها را با اختلالات روحی و روانی رنج دهد . استرس و اضطراب پیش آمده از بیماری، مرگ ، قرنطینه ، محدودیت‌ها و انزوا می‌تواند زندگی بسیاری از مردم را مختل نماید و خواب و خوراک و کار آنها را نیز آشفته کند. ترس و وحشت و استرسِ ویروس‌کرونا، می‌تواند نوعی وسواس نیز ایجاد نماید و یا در افرادی که سابقه بیماری‌های وسواسی دارند، وسواس‌شان را افزایش دهد.

انسان همواره میل دارد برای زندگی خود معنی و مفهومی بیابد و بر اساس آن امید و رضایت خاطر داشته باشد. درست است که انسان در هر شرایطی برای زندگی خود معنایی می‌یابد که به شادی و نشاط طبیعی او کمک کند اما باید توجه داشت که در سایه ترس و وحشت ، یافتن معنا و مفهوم واقعی زندگی انسانی مشکل می‌نماید .

پیش از این در مقاله هایی اشاره شد که ویروس کرونا، علاوه بر تاثیرات اقتصادی خود، می‌تواند ترس ، وحشت ، استرس و فشارهای روانی ایجاد کند ، خشم و پرخاشگری را دامن بزند، بذر کینه و نفرت را بکارد وحرص ، آز و دروغ‌گویی را بیشتر کند ، بدبینی و نفاق را افزایش دهد، از صفا و بی ریایی بکاهد، عشق و محبت و روابط عاطفی آدمیان را کاهش دهد، سبب تغییردیدگاه روان‌شناختی انسان گردد و شخصیت جعلی و بیگانه از خودِ آدمی را نمایان سازد و هر روز انسان را از پدیده های سالم و طبیعی دور ترنماید.

کرونا با تعطیل کردن بسیاری از موسسات، کارخانه‏‌ها و شرکت‌های تولیدی‌ در مناطق مبتلا به بیماری کووید-19، مشکلات بزرگی ایجاد می‌کند و شاید در دراز‏ مدت نیز، ویروس کرونا سبب تعطیلی برخی از کسب‏ وکارها شود و با از هم‏ گسستن روابط افراد نیروی کار، سبب کاهش تولیدات اقتصادی شود و مردم را متحمل فشارهای شدید نماید .

بدیهی است هنگامی که ترس و اضطراب و استرس بصورت نگرانی و اضطراب دائم درآید و افکار و اعمال شخص را تحت تأثیر قرار دهد می‌تواند خطرناک باشد. اگر فشارهای روانی مدتی دراز ادامه داشته باشد و تنیدگی افراد نیز از ظرفیت پذیرش وسازگاری آنها خارج گردد، تعادل حیاتی مختل‌می‌شود. اختلال‌های‌گوارشی‌، عصبی‌، شخصیتی و خلقی‌، اختلال‌های‌تنفسی، اختلال‌های ‌پوستی مانند کهیر و خارش، افزایش فشارخون، بروز دردهای مفصلی و ماهیچه‌ای‌، ریزش‌مو و اختلال‌های متعدد دیگر می‌توانند در دامنه عوارض استرس باشند. عوارضی مانند خستگی‌، عصبانیت‌، بی‌اشتهایی، اضطراب و افسردگی نیز بروز‌ می‌کند. البته ممکن است برخی ‌از افراد بتوانند خود را با این عوامل استرس‌زا سازگار و هماهنگ نمایند و از‌این‌رو فشارها و تنیدگی‌های شدید نیز تمامی افراد را از میدان به در نمی‌کند‌.

متاسفانه انسان کرونازده که در معرض ترس و هراس شدید قرارگرفته و به اختلالات اضطرابی مبتلا شده است، بیشترخود را منزوی می‌کند و خودرا از جهان و طبیعت جدا می‌نماید و در موارد زیادی با دیگران و حتی با خود بیگانه می‌شود و در نتیجه نمی‌تواند به‌سادگی عشق و هنر عشق ورزیدن را تجربه کند و کلید سعادت را دریابد.

به هر روی استرس ناشی از بیماری کووید-19 عاملی است که ممکن است تعادل حیاتی یک فرد را مختل کند و بدن ناگزیر باید به آن پاسخ دهد . اغلب هنگامی‌که موجود زنده با خطر یا عامل تهدید کننده‌ای رو به رو شود برای حفظ بقا و زنده ماندن، با ترشح هورمون‌هایی که او رااز خطر مرگ مصون می دارد واکنش نشان می دهد. واکنش جنگ و گریز (Fight-or-Flight Response) پاسخی فیزیولوژیک است که جانوران نسبت به موقعیت‌های خطرناک و در اقدام برای حفظ بقا انجام می‌دهند . در جریان واکنش جنگ و گریز، هورمون‌هایی ترشح می‌شود که به موجود کمک می‌کنند تاسریع‌تر عمل نماید، سریع‌تر بدود، از خطر دور شود وشجاعانه‌تر مبارزه نماید . در انسان نیز با آزاد شدن این هورمون‌ها ضربان قلب و فشار خون افزایش می‌یابد و اکسیژن و قند بیشتری برای ماهیچه‌ها تامین می‌شود. به‌عبارت دیگر با ورود یک فشار روانی، بخش جلویی هیپوفیزفعال می‌شود و هورمون آدرنوکورتیکوتروپ ترشح می‌گردد. در پی این عمل فعالیت قشر غدد روی کلیه افزایش می‌یابد و هورمون‌های گلوکوکورتیکویید ترشح می‌شود. این دو گروه هورمونی با خواص ضد حساسیتی و ضد هیجانی ارگانیزم را بسیج می‌کنند که برای ایجاد تعادل و سازگاری با استرس فعال باشند .

انسان با واکنش سیستم عصبی سمپاتیک و ترشح آدرنالین یا اپی‌نفرین (Epinephrine)،که نقش حفاظتی دارد‌، برای مقابله با خطر، یا واکنش فرار و گریز آماده می‌گردد‌. در واقع آدرنالین، پاسخ‌هایی به تحریکات خارجی یا داخلی است که برای دفاع از بدن فردرا بسیج می نماید. با افزایش مقدار آدرنالین ضربان قلب افزایش می‌یابد و کارآیی آن بیشتر می‌شود. به همین ترتیب، فشارخون سیستولیک افزایش‌می‌یابد وبا تأثیر آدرنالین، برغلظت قندخون افزوده می‌گردد، خون از چهره به ماهیچه‌ها هجوم آورده و به بخش‌هایی که ضروری‌تر است جریان می‌یابد.

به این ترتیب در جریان ادامه بیماری کووید-19 ، ممکن است استرس بصورت نگرانی و اضطراب دائم در آید و افکار و اعمال فرد را تحت تأثیر قرار دهد و اگر فردی نتواند فشارهای ناشی از آن راتحمل کند گرفتارتنیدگی می‌شود.

در اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، که یکی از اختلال‌های اضطرابی است، و مدت‌ها ذهن فرد را مشغول نگاه می‌دارد و شخص نمی‌تواند آن اتفاق را از ذهن ناخودآگاه بیرون کند و آرامش انسان مختل می‌شود و به‌تدریج بیماری‌های مزمن بروز می‌کند. در واقع استرس ناشی از کووید-19 می‌تواند فعالیت‌های انسان را فلج کند و توانایی فرد را در مقابله با ناملایمات زندگی کاهش دهد و به بروز عوارضی مانند خستگی‌، عصبانیت‌، بی‌اشتهایی، و افسردگی بی‌انجامد. اختلال‌های‌گوارشی‌، عصبی‌، شخصیتی و خلقی‌، اختلال‌های‌تنفسی، اختلال‌های ‌پوستی مانند کهیر و خارش، افزایش فشارخون، بروز دردهای مفصلی و ماهیچه‌ای‌، ریزش‌مو و اختلال‌‌های متعدد دیگر می‌توانند در دامنه عوارض فشارهای ناشی از این بیماری باشد.

بدیهی است واکنش‌های هیجانی افراد در برابر موقعیت‌های تنش زا متفاوت است و تلاش افراد برای مقابله با تنش مستمر یکسان نیست. متاسفانه بسیاری از افراد در عوض مراجعه به متخصص و انتخاب شیوه‌های علمی راه‌های نادرست را انتخاب می‌کنند .

مدیریت اختلال‌های اضطراب ناشی از کووید-19 نیاز به آگاهی و تخصص دارد . روان‌درمانی و درمان با داروهای شیمیایی یکی از روش‌های علمی در مدیریت اختلال‌های اضطرابی هستند. در عین حال باید توجه داشت که داروهای شیمیایی به طور موقت از فشارها می‌کاهند، اما فشارها را بر طرف نمی‌کنند .

در جریان بیماری کووید-19، مشاهده شد که در برخی از شهرها افرادی پناه بردن به الکل را راه چاره پنداشتند، در حالیکه بدون تردید استفاده از مشروبات الکلی به عنوان مقابله با فشارهای روانی و کاهش اضطراب نتیجه بخش نبوده و نخواهد بود و برای رهایی از اضطراب و ایجاد آرامش به‌هیچ عنوان نقشی ندارد.

خوانندگان محترم آگاهی دارند که اخیرا" نوشیدن مشروبات الکلی در برخی از شهرها، گاهی همپای کرونا سبب تلفات چشمگیری شد . با نوشیدن الکل تقلبی ده‌ها نفر مردند و صدها نفر به مسمومیت الکلی و عوارض متعددآن مبتلا شدند و افرادی نیز بینایی خود را از دست دادند.

متاسفانه گروهی نیز به استقبال خطر بزرگتری می‌روند و برای کاهش فشارهای روانی وتعدیل اختلال‌های اضطرابی به روان‌گردان‌ها روی می‌آورند واحتمالا به سوی انواع موادمخدر مانند تریاک و مشتقات آن،ال.اس.دی(LYSERGIC-ACID-DIETHYLAMIDE)، آمفتامین‌ها، اکستازی با اسامی عامیانه ECCY ،XTC،X  ADAM ، E- ، قارچ‌ها (MAGIC MUSHROOMS)، جی اچ بی(GAMMA HYDROXYBUTYRATE)،با نام‌های عامیانه GHB ،GBH ،GABBA ،G ،LIQUID ECSTACY و روان‌گردان‌هایی مانند گل ، کرکودیل و غیره گرایش می‌یابند و در واقع مشکل را دو چندان و چند برابر می‌کنند.

همانطور که پیش از این در مقاله‌های متعدد اشاره شده است تغذیه درست ، استراحت وخواب کافی و مناسب ، ورزش، استفاده از روش‌های آرمیدگی و تمرکز و اعتماد به نفس می‌تواند برای رهایی از فشارها و رسیدن به آرامش موثر باشد. انواع تکنیک‌های مراقبه ومدیتیشن و یوگا نیز روش‌های مناسبی برای تعدیل فشارها به شمار می‌آیند .

باآموزش و به‌کار گرفتن این تکنیک‌های مؤثر می‌توان از اثر استرس‌ها و فشارهای عصبی کاست وبا آرامش بیشتری زندگی کرد. بدون تردید با فرا گرفتن تکنیک‌های کنترل و کاهش استرس می‌توان شدت و نفوذ استرس و فشارهای روانی را کاهش داد. این تکنیک‌ها می‌تواند شامل روش‌هایی مانند تنفس درست (تنفس دیافراگمی- شکمی) ، مراقبه و مدیتیشن ، انجام آساناهای کنترل‌کننده استرس و آرامش بخش، تجسم خلاق ، خود هیپنوتیزم و غیره باشد. همانطور که پیش از این نیز اشاره کرده‌ام، تمام این روش‌ها ونیز ورزش مستمر، به‌ویژه ورزشهای‌ایروبیک (ایروبیک (aerobic)) به معنای هوازی یا حرکات موزون هوازی، ورزشی است که با ورود اکسیژن کافی به بدن توانایی قلب و عروق و دستگاه تنفسی افزایش می‌یابد وبا کمک به سلامتی انسان از افسردگی و بی‌حوصلگی و بی‌تابی جلوگیری می‌کند وبا ایجاد تمرکز ذهنی رشد و خلاقیت ذهن را افزایش می‌دهد) کمک زیادی به کاهش فشارها می‌کند.

این ورزش‌ها نوعی ماده شیمیایی به نام آندروفین در بدن تولید می‌کنند. آندومورفین‌ها نوعی ماده پپتیدی هستند که از غدد مخاطی و هیپوتالاموس پستانداران ترشح می‌شود. آندومورفین همان مفهوم مورفین را دارد که به‌طور طبیعی در بدن ترشح می‌شود و می‌تواند مانند داروهای مشتق تریاک حالت بی‌احساسی نسبت به درد نیز ایجاد کند . آندومورفین احساس خوب جسمی به وجود می‌آورد وباعث ایجاد نشاط، تمرکز ذهن و بالا رفتن خلاقیت فکری می‌گردد و ازتولید هورمون‌های ایجاد کننده استرس جلوگیری می‌کند .

من در مقاله‌های متعدد به آثار تغذیه درست و خواب کافی نیز پرداخته‌ام و چندین روش و تکنیک مدیتیشن و مراقبه را نیز معرفی کرده ام ونشان داده‌ام که می‌توان در تمامی احوال و همه جا به مراقبه پرداخت. در مقاله‌هایی نیز به آساناهای آرامش بخش اشاره شده است که خواننده محترم می‌تواند به آن مقاله‌ها مراجعه نماید.

تمامی این روش‌ها و تکنیک‌ها به کنترل ذهن و افزایش آگاهی و ایجاد آرامش انسان کمک می‌کنند و با کاستن از فشار تنش‌ها واسترس‌ها، قدرت سازگاری و شایستگی و اعتماد به نفس و آرامش طبیعی فرد را افزایش می‌دهند . در واقع با تمرین مستمر و انجام تکنیک‌های مدیتیشن می‌توان فشارهای روانی را کاهش داد و سلامت روان و آرامش و آسودگی ذهنی را تجربه کرد.
نکته مهم در این مبحث این است که انسان بتواند شرایط موجود ناشی از گسترش ویروس را بپذیرد و بداند که باید مدت زمانی با این محدودیت‌ها زندگی کند، شخص باید باور داشته باشد که این احساسات ناخوش آیند به پایان خواهد رسید و می‌تواند به جای اینکه گرفتار احساسات منفی شود ، با تغییر نگرش خود وپرورش افکار مثبت در ذهن فشارهای روانی را کاهش دهد و بر تنش و اضطراب پیروز گردد. من در بخش دیگر این مقاله به تشریح یکی از برنامه‌های نسبتا ساده ، که در مدت زمان کوتاه سبب ایجاد آرامش و سلامتی می‌گردد خواهم پرداخت.
این تمرین که می‌تواند فرد را برای آماده سازی بدن و ایجاد آگاهی و تغییر نگرش بسیج کند کشش‌گربه ای (cat stretch) ، نام دارد. از خواننده محترم خواهش می‌کنم با دقت به تصویر توجه فرماید و خود را آماده این نوع کشش، که انجام آن طراوت و تازگی و آگاهی و آرامش را در پی دارد بنماید.