تفسیر کامل آزمایش خون

آزمایش منظم خون یکی از مهمترین و اساسی‌ترین گام‌ها برای پیگیری و کنترل سلامت عمومی بدن است. آزمایش در بازه‌های زمانی مشخص می‌تواند به شخص این امکان را بدهد که شیوۀ تغییر بدن خود را در طول زمان مشاهده کنید و به فرد درمورد تصمیم گیری آگاهانه پیرامون  سلامتی امکان دهد. به چند آزمایش خون مرتبط به‌هم یک پانل می‌گویند. در یک آزمایش خون کامل ،اغلب برای تعیین وضعیت بیماری، میزان مواد معدنی، اثر بخش بودن دارویی و عملکرد اندام درونی بدن استفاده می‌شود. نمونه پانل‌های خون بالینی همواره شامل یک پانل شمارش کامل خون هستند. آزمایش خون همچنین در آزمایش مواد مخدر برای تشخیص سوء مصرف مواد مخدر بکار می‌رود. مقالات بیشتر را از طریق سایت پزشکی امروز می‌توانید مشاهده فرمایید.

▪ تفسیر کامل آزمایش خون 

نخستین پرسشی که در ذهن فرد غیر پزشک یا بیمار نقش می‌بندد این است که آزمایش خون برای چه انجام می‌شود ؟

▪ آزمایش خون چرا انجام می‌پذیرد ؟

آزمایش خون می‌تواند به پزشکان در موارد زیر کمک نماید:

- میزان عملکرد اندام‌ها - مانند کلیه ، کبد ، تیروئید و قلب 
- تشخیص شرایط و بیماری‌هایی مانند سرطان ، HIV / AIDS ، دیابت ، کم خونی و بیماری عروق کرونر قلب 
- بررسی این موضوع که آیا فرد ، عوامل خطرزای ابتلا به بیماری قلبی را دارد یا خیر ؟
- ارزیابی موثر واقع شدن روند درمانی 
- ارزیابی میزان لخته شدن خون

یک آزمایش شمارش کامل خون (cbc) تست متداولی است که به دلایل متعددی انجام می‌شود:

- جهت بررسی سلامتی عمومی بدن:

آزمایش cbc یا آزمایش شمارش کامل خون را به عنوان بخشی از آزمایشات متداول پزشکی جهت پایش سلامت عمومی شما و غربالگری طیفی از اختلالات مانند کم خونی یا سرطان خون توسط پزشک به شما تجویز می گردد.

-جهت تشخیص بیماریها و ارزیابی وضعیت پزشکی:

پزشک چنانچه شما تجربه ضعف، خستگی، تب، التهاب، کبودی یا خونریزی را داشته اید انجام آزمایش شمارش کامل خون (CBC) را تجویز نماید. شمارش کامل خون به تشخیص دلیل این نشانه ها کمک می کند. چنانچه پزشکتان به وجود عفونت در بدنتان مشکوک شود این آزمایش می تواند به تایید این تشخیص کمک کند.

- پایش وضعیت پزشکی:

چنانچه یک اختلال خونی در شما تشخیص داده شود که شمارش سلولی را تحت تاثیر قرار دهد، پزشکتان برای پایش این وضعیت از آزمایش شمارش کامل خون استفاده می کند.

- پایش روند درمانی:

اگر در یک روند درمانی قرار دارید و داروهایی را مصرف می نمایید که میزان سلول خون را تحت تاثیر قرار می دهد، آزمایش سی بی سی (CBC) توسط پزشک شما احتمالا تجویز خواهد گردید.

اما در پرسشی کلی‌تر اینگونه بیان می‌کنیم که :

▪ هر چند وقت یکبار باید آزمایش خون انجام داد ؟

توصیه بر این است که حداکثر در سال یکبار و حداقل شش ماه یکبار جهت ارزیابی و پایش وضعیت سلامتی بدن آزمایش خون را باید انجام داد.

چندین دلیل عمده وجود دارد که باید آزمایش خون را جدی گرفت و به دلایل زیر به صورت مستمر آن را انجام داد :

- تجربۀ نشانه‌های غیر معمول و مداوم :

این موارد می‌تواند شامل هر رخدادی از جمله خستگی تا افزایش غیرطبیعی وزن تا بروز درد جدید باشد.

- بهینه نمودن سلامت خود :

آگاهی از میزان اجزای مختلف خون ، مانند HDL و LDL کلسترول ، که این امکان را می‌دهد تا رژیم غذایی را برای به حداقل رساندن عادات ناسالم (که ممکن است حتی تصور نکنید ناسالم هستند) تغییر دهید.

▪ یک آزمایش خون کامل از چه بخش‌هایی تشکیل شده ؟

برخی از رایج ترین آزمایش‌های معمول عبارتند از:

• آزمایش شمارش کامل خون
• پانل آزمایش متابولیک پایه 
• آزمایش تیروئید
• آزمایش مواد مغذی برای تعیین میزان مواد مغذی حیاتی مانند آهن یا ویتامین B 

برخی از آزمایش‌های دیگر که ممکن است بخواهید عبارتند از:

• اگر در معرض ابتلا به سرطان یا بیماری‌های مانند سیروز کبدی ، سکته مغزی یا بیماری سلیاک هستید ، آزمایش نشانگرهای آنزیمی می‌توان بهره جست.
• آزمایش بیماریهای مقاربتی (STD) : در صورت داشتن شرکای جنسی متعدد یا شریک جدید 

▪ آمادگی برای آزمایش خون :

بسیاری از آزمایش‌های خون نیازی به آماده سازی خاصی ندارند. برای برخی ، ممکن است لازم باشد 8 تا 12 ساعت پیش از آزمایش هیچ غذایی نخورید. پزشک به شما اطلاع می دهد که چگونه برای آزمایش خون آماده شوید. اگر نمونه خون شما تنها برای آزمایش معمول خون مورد ارزیابی قرار بگیرد، می‌توانید پیش از آزمایش بصورت عادی بخورید و بیاشامید. اما اگر قرار است میزان چربی خون ( کلسترول) سنجیده شود باید 9 الی 12 ساعت پیش از انجام آزمایش هیچ‌گونه مواد غذایی و نوشیدنی به غیر از آب را مصرف نکنید. در هر حال اگر نمونه خونتان برای آزمایشات تکمیلی بکار رود، باید برای مدت معینی قبل از آزمایش ناشتا باشید. روی هم رفته به نوع و هدف آزمایش خون شما بستگی دارد ، یک آزمایش شمارش کامل خون در حالت عادی نیازی به ناشتا بودن ندارد و در صورت تجویز شدن آزمایش‌های جانبی دیگر و نوع آزمایش باید حداقل تا 12 ساعت پیش از آزمایش چیزی میل ننموده و نیاشامید.

▪ چرا برخی از آزمایش‌های خون به ناشتا نیاز دارند؟

هر چه که می‌خورید و می‌آشامید حاوی ویتامین، پروتئین و سایر مواد مغذی است که می‌تواند سبب افزایش یا کاهش موقتی آن‌ها در سطح خون گردد. عدم نوشیدن و مصرف هرگونه مواد خوراکی به مدت 8 تا 12 ساعت پیش از آزمایش ، به دقیق‌تر شدن پاسخ آزمایش خون کمک می‌نماید.

▪ برای کدام آزمایش‌ها باید ناشتا باشیم ؟

برخی از آزمایش‌های رایج که ممکن است نیاز به ناشتا بودن داشته باشند عبارتند از:

• آزمایش کلسترول خون 
• آزمایش قند خون
• آزمایش عملکرد کبد
• آزمایش عملکرد کلیه
• پانل آزمایش متابولیک پایه 
• آزمایش گلوکز خون

اکنون نگاهی دقیق و خلاصه به آزمایش‌هایی که بزرگسالان به طور منظم باید انجام دهند خواهیم انداخت :

1. آزمایش شمارش کامل خون (CBC) :

یک آزمایش معمول شمارش کامل خون (CBC) سطح 10 جزء مختلف از هر سلول اصلی خون را بررسی می کند:

• گلبول‌های سفید خون
• گلبول‌های قرمز خون
• پلاکت‌ها

اجزای مهم اندازه گیری شده توسط این آزمایش شامل شمارش گلبول‌های قرمز خون ( red blood cell count) ، هموگلوبین (hemoglobin)  و هماتوکریت (hematocrit) است.

در جدول زیر به طور مختصر به نتایج معمولی یک آزمایش معمولی شمارش کامل خون اشاره می‌کنیم : 

میزان غیرطبیعی این اجزا ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:

• کمبود مواد مغذی مانند ویتامین B6 یا B12
• کمبود آهن
• مسائل مربوط به مغز استخوان
• التهاب بافت
• عفونت
• بیماری‌های قلبی
• سرطان

بر اساس نتایج ، آزمایش‌های بعدی را برای تأیید سطوح غیرطبیعی و تشخیص احتمالی باید تجویز نمود.

2. پانل آزمایش متابولیک پایه :

یک پانل آزمایش متابولیک اساسی ( basic metabolic panel:BMP) میزان ترکیبات خاصی در خون را بررسی می‌کند ، مانند:

• الکترولیت‌ها (Electrolytes)
• کلسیم
• گلوکز
• سدیم
• پتاسیم
• دی اکسید کربن
• کلراید
• نیتروژن اوره خون (آزمایش BUN)
• کراتینین

3. پانل آزمایش متابولیک جامع:

یک پانل متابولیک جامع (CMP:comprehensive metabolic panel) شامل تمام اجزای اندازه‌گیری شدۀ پانل (BMP) ، پروتئین‌ها و موارد اضافی مربوط به عملکرد کبد است :

• آلبومین
• آزمایش توتال پروتئین
• آلکالاین فسفاتاز (ALP)
• آلانین آمینوترانسفراز (ALT)
• آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)
• بیلی‌روبین

 از آزمایش  CMP و از BMP تقریبا می‌توان یک نتیجه را گرفت. سایر سطوح غیرطبیعی نیز می‌توانند شرایط زیر را نشان دهند :

4. آزمایش چربی خون:

این آزمایش سطح دو گونه از کلسترول را بررسی می‌نماید :

• لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب :

HDL یا "کلسترول خوب" مواد مضر را از خون خارج کرده و به کبد کمک می کند تا آنها را تجزیه و دفع نماید .

• لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL) یا کلسترول بد :

LDL یا "کلسترول بد" سبب ایجاد پلاک در عروق گشته و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. 

حداقل 8 ساعت پیش از این آزمایش باید ناشتا بود.

مقاله مرتبط : تفسیر کامل آزمایش چربی خون 

5. آزمایش تیروئید :

در این آزمایش میزان عملکرد تیروئید و واکنش آن به برخی هورمون‌های خاص بررسی می‌گردد ، مانند :

• تری‌یدوتیرونین - triiodothyronine (T3)

درکنار T4 ، ضربان قلب و دمای بدن را تنظیم می‌کند.

• جذب رزین (T3)- T3 resin uptake (RU) :

میزان اتصال هورمونی (thyroxin-binding globulin) را اندازه گیری می‌نماید.

• تیروکسین (T4) :

همراه با T3 ، سوخت و ساز و شیوۀ رشد بدن را تنظیم می‌کند.

• هورمون محرکه تیروئید (TSH) :

به تنظیم سطح هورمون‌های ترشح شده توسط تیروئید کمک می‌کند.

تیروئید ، یک غده کوچکی که به تنظیم عملکردهای بدن مانند خلق و خو ، سطح انرژی و سوخت و ساز کلی کمک می‌کند.

در ادامه به نتایج طبیعی یک آزمایش اشاره خواهیم نمود :

T3 : 100-200 ng/dL •
بستگی به سطح T3 دارد و با آن رابطه عکس دارد . یعنی اگر T3 بالا باشد ، T3RU پایین است و بالعکس : T3RU •
  T4 : 5.0-12.0 μg/dL •
  TSH: 0.4-4.0 mIU/L •

میزان غیرطبیعی این هورمون‌ها می‌تواند نشانگر شرایط متعددی باشد ، مانند سطح پایین پروتئین ، اختلالات رشد تیروئید و سطح غیرطبیعی تستوسترون یا استروژن.

6. آزمایش نشانگرهای آنزیمی :

آنزیم‌ها پروتئین‌هایی هستند که به بدن در انجام برخی از فرآیندهای شیمیایی مانند تجزیه غذا و لخته شدن خون کمک می‌کنند. این آنزیم‌ها برای بسیاری از عملکردهای حیاتی در بدن استفاده می‌شوند. میزان غیرعادی آنزیم می‌تواند نشانگر شرایط متفاوتی باشد .

آنزیم‌های رایج مورد آزمایش عبارتند از:

• کراتین فسفوکیناز (CPK-1) :

این ماده این در ریه‌ها و مغز یافت می‌شود که میزان بالای آن می‌تواند نشان دهنده آسیب مغزی یا سرطان باشد.

• CPK-2 (CK-MB):

این آنزیم‌ها در قلب یافت می‌شوند که اغلب پس از حملۀ قلبی یا سایر آسیب‌های قلبی در خون افزایش می‌یابد.

• CPK-3 :

این آنزیم ها در قلب یافت می‌شوند و اغلب ناشی از التهاب عضلات ، آسیب یا ورزش شدید هستند.

• تروپونین :

این یک آنزیم قلبی است که می‌تواند به خون نشت کرده و در نتیجه آسیب قلبی ایجاد شود.

حال محدوده طبیعی آنزیم‌های اشاره شده در بالا عبارتند از :

•CPK-1 : حدود 200 (U/L)

• CPK-2 : حدود 25-5 (IU/L)

• CPK-3 : حدود 200 (U/L)

• تروپونین : < 0.02 ng/mL

7. آزمایش بیماری‌های مقاربتی :

بسیاری از بیماری‌های مقاربتی (STD) به وسیله نمونه‌گیری خون قابل تشخیص هستند. این آزمایش‌ها جهت حصول دقت بالاتر اغلب با نمونه‌های ادرار و سواب‌ از بافت‌های آلوده ترکیب می‌گردند. 

بیماری‌های زیر طی آزمایش خون قابل تشخیص هستند :

• کلامیدیا
• گنوره‌آ
• هرپس
• ایدز (HIV)
• سیفلیس

باید به این موضوع توجه داشت که آزمایش خون بلافاصله پس از ابتلا به عفونت دقیق نیست ، برای نمونه حداقل یک ماه زمان برای تشخیص بیماری ایدز مورد نیاز است .

8. آزمایش انعقاد خون :

آزمایش‌های انعقادی خون، میزان لخته شدن خون و مدت زمان لازم برای لخته شدن خون را اندازه گیری می‌کند. برای نمونه ، می‌توان به آزمایش زمان پروترومبین (PT) و آزمایش فعالیت فیبرینوژن اشاره کرد. لخته شدن خون فرآیندی پراهمیت است که به بدن کمک نموده تا خونریزی را پس از بریدگی یا زخم متوقف نماید. اما لخته شدن در رگ‌ها و شریان می‌تواند کشنده بوده و جریان خون در مغز ، قلب یا ریه‌ها را مسدود نموده و منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی شود.

نتایج آزمایش انعقاد بر اساس سلامتی شخص و بیماری‌ زمینه‌ای که ممکن است بر لخته شدن تأثیر بگذارد، متفاوت است.

از نتایج آزمایش انعقاد می‌توان برای تشخیص بیماری‌های زیر بهره برد :

• لوسمی حاد مغز استخوان
• بیماری هموفیلی 
• ترومبوز
• بیماری‌های کبدی
• کمبود ویتامین K 

9. آزمایش سرم DHEA-sulfate :

هورمون دی‌هیدرواپی‌آندروسترون (DHEA) ، برآمده از غدد فوق کلیوی بدن است و با این آزمایش می‌توان میزان بالا یا پایین بودن آن را سنجید. در مردان ، DHEA به ایجاد ویژگی‌هایی مانند رشد موی بدن کمک می‌کند ، بنابراین سطوح پایین آن غیر طبیعی تلقی می‌شود. در خانم‌ها، سطوح بالا می‌تواند سبب ایجاد ویژگی‌های معمول مردان مانند موهای زائد در بدن شود ، بنابراین سطوح پایین طبیعی است.

میزان پایین در مردان کمبود DHEA نامیده می‌شود که می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• دیابت نوع دوم
• بیماری‌های کلیوی
• بی‌اشتهایی عصبی
• ایدز (HIV)

میزان بالای DHEA در مردان یا خانم‌ها می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• سرطان یا تومور در غدد فوق کلیوی
• آغاز زودرس بلوغ از هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (Congenital adrenal hyperplasia‎)
• رشد غیر طبیعی دستگاه تناسلی ( abnormal genital development )
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

10 .  آزمایش پروتئین واکنشی سی :

پروتئین واکنشی سی  (CRP) هنگامی‌که کبد ملتهب می‌شود ، تولید می‌شود. سطوح بالای CRP ناشی ازالتهاب به دلایل گوناگون است ، مانند :

• التهاب شریان (artery inflammation)
• عفونت
• بیماری التهابی روده (IBD)
• بیماری‌های قلبی
• آرتریت روماتوئید
• لوپوس
• سرطان

هرچه میزان نتایج بالاتر باشد ، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی بالا می‌رود :

• بیشتر از 1 mg/L : پایین
• بین 1 تا 2.9 mg/L : حد وسط
• بالاتر از 3 mg/L : خطر بالا
• بالاتر از 10 mg/L : در معرض خطر بالا ، آزمایش‌های بیشتری جهت ارزیابی میزان التهاب در بدن انجام پذیرد.