سنگ‌های کلیه ( renal lithiasis، nephrolithiasis)توده‌های سختی از مواد معدنی و نمک هستند که در داخل کلیه‌ها تشکیل می‌شوند.
سنگ کلیه که تمامی بخش های دستگاه ادراری از کلیه‌ها گرفته تا مثانه را تحت تأثیر قرار می دهد، بر اثر عوامل مختلف پدید می آید. سنگ‌های کلیه اغلب زمانی تشکیل می‌شوند که ادرار تغلیظ گشته و درنتیجه به مواد معدنی امکان می دهد تا به هم بچسبند و متبلور شوند.
افرادی که دچار سنگ کلیه شده اند از درد دفع سنگ‌های کلیه آگاهند و در صورت تشخیص به‌موقع دچار آسیب دائمی نمی شوند. بسته به شرایط بیمار، هیچ درمانی جز مصرف مسکن‌ها و نوشیدن آب زیاد برای دفع سنگ های کلیه وجود ندارد. در موارد دیگر، مثلا اگر سنگ در دستگاه ادراری گیر کند، موجب عفونت ادراری یا عوارضی دیگر می‌شود و ممکن است نیاز به جراحی باشد. اگر کلیه های شما سنگ‌ساز شده باشند، پزشک درمان‌های پیشگیرانه‌ای را برای کاهش خطر تشکیل دوبارهٔ سنگ پیشنهاد می کند.
*علائم سنگ کلیه :
سنگ کلیه تا زمانی که در کلیه ها حرکت نکند و یا به سمت میزنای یا حالب(ureter) (تصویر بالا) نرود، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد. حالب مجرای رابط کلیه‌ها و مثانه است. در این زمان، ممکن است علائم و نشانه های زیر را پیدا کنید:
• درد شدید در پهلوها و پشت، زیر دنده ها
• دردی که تا پایین شکم و کشاله های ران کشیده می شود
• دردی که شدت آن کم و زیاد می شود
• درد هنگام ادرار کردن
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای رنگ
• ادرار تیره یا دارای بوی بد
• تهوع و استفراغ
• نیاز مداوم به دفع ادرار
• تعداد دفعات بیش‌ازحد معمول دفع ادرار
• تب و لرز در صورت بروز عفونت
• دفع مقدار کمی ادرار
زمانی که سنگ در مجرای ادراری حرکت می‌کند، درد ناشی از آن متغیر است- به‌عنوان‌مثال، محل و یا شدت آن تغییر می کند.
*زمان مناسب مراجعه به پزشک هنگام ابتلا به سنگ کلیه :
شخص در صورت داشتن علائم و نشانه‌های نگران‌کننده اشاره شده به بالا پیش از هر اقدامی باید به پزشک مراجعه نماید.
- در موارد زیر به دنبال درمان فوری باشید:
• درد بسیار شدید که نشستن یا قرار گرفتن در موقعیتی راحت را برایتان دشوار می‌کند
• درد همراه با تهوع و استفراغ
• درد همراه با تب و لرز
• وجود خون در ادرار
• مشکل در دفع ادرار
* دلایل پیدایش سنگ کلیه :
تشکیل سنگ کلیه را به علتی خاص نمی توان ارجاع داد ، اما برخی عوامل خطرزا بروز آن را افزایش می دهند.
سنگ کلیه زمانی تشکیل می شود که ادرار بیشتر حاوی مواد تشکیل‌دهندهٔ کریستال ( مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک) باشد تا موادی که ادرار را رقیق می کنند. در عین حال نیز، ادرار ممکن است عاری از موادی باشد که از به هم پیوستن کریستال ها به یکدیگر جلوگیری می نماید؛ درنتیجه، شرایط و محیط مناسبی برای تشکیل سنگ کلیه فراهم می شود.
* انواع سنگ کلیه :
شناخت نوع سنگ کلیه به تعیین علت بروز آن کمک می کند و درنتیجه راه حل هایی برای کاهش خطر تشکیل سنگ های آتی ارائه می دهد. در صورت امکان،اغلب اوقات پس از دفع سنگ کلیه ، پیشنهاد می گردد که جهت ارزیابی به آزمایشگاه ارسال می گردد .
انواع سنگ کلیه عبارت‌اند از:
• سنگ های کلسیمی.
اغلب سنگ های کلیه از جنس کلسیم و معمولاً به شکل کلسیم اگزالات هستند. اگزالات ماده‌ای است که به‌طور طبیعی در مواد غذایی یافت می شود و روزانه در کبد نیز تولید می شود. برخی میوه‌ها و سبزیجات و همچنین آجیل و شکلات حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند.
عوامل تغذیه‌ای، میزان بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده و برخی اختلالات متابولیکی می توانند موجب افزایش غلظت کلسیم یا اگزالات در ادرار شوند.
سنگ های کلسیمی به‌صورت فسفات کلسیم نیز تشکیل می شوند. این نوع سنگ در اختلالات متابولیکی، نظیر اسیدوز توبولار کلیه، شایع‌تر است. همچنین ممکن است بر اثر سردردهای میگرنی یا مصرف برخی داروهای ضد تشنج، نظیر توپیرامات (Topamax) نیز تشکیل شوند.
• سنگ‌های استروویت.
سنگ های استروویت (Struvite) در پاسخ به نوعی عفونت، نظیر عفونت دستگاه ادراری، تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها به سرعت رشد می‌کنند و بزرگ می‌شوند و گاهی نیز با علائم کم یا هشداردهنده همراه هستند.
• سنگ های اسید اوریک.
سنگ‌های اسید اوریک در افرادی تشکیل می شوند که مایعات کافی نمی نوشند یا آب زیادی از بدن آن ها دفع شده است، رژیم غذایی سرشار از پروتئین دارند و یا مبتلا به نقرس هستند. برخی عوامل ژنتیکی نیز می‌تواند خطر تشکیل سنگ های اسید اوریک را افزایش دهد.
• سنگ های سیستین.
این سنگ‌ها در افرادی تشکیل می شود که مبتلا به نوعی بیماری موروثی هستند که در اثر آن، کلیه ها میزان زیادی از آمینواسید (سیستینوری) را دفع می کنند.
* دلایل پیدایش سنگ کلیه :
عوامل افزایش دهندهٔ خطر تشکیل سنگ های کلیه عبارت‌اند از:
• سابقهٔ شخصی یا خانوادگی.
میان ابتلای سنگ کلیه در افراد خانواده و شخص بیمار ارتباط مستقیمی وجود دارد، اما به عنوان دلیل قطعی و حتمی ابتلای شخصی به سنگ کلیه نمی باشد ، موضوع دیگری که قابل اشاره است، داشتن سابقۀ تشکیل سنگ کلیه در بیمار است که ، احتمال تشکیل سنگ های دیگر را نیز بسیار بالا می برد.
• کم‌آبی.
عدم نوشیدن آب کافی در طول روز می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. افراد ساکن آب‌وهوای گرم و اشخاصی که تعریق زیاد دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه هستند.
• برخی رژیم های خاص.
رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی پروتئین، سدیم (نمک) و قند می‌تواند خطر تشکیل برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. نمک زیاد در غذا نیز سبب افزایش میزان کلسیمی می شود که کلیه ها باید تصفیه نموده و درنتیجه خطر ابتلا به سنگ کلیه افزایش پیدا می کند.
• چاقی.
میزان بالای شاخص تودهٔ بدن BMI))، دور کمر بزرگ و افزایش وزن خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند.
• جراحی و بیماری های گوارشی.
جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می تواند موجب تغییر فرآیند گوارشی گشته و بر جذب کلسیم و آب تأثیر بگذارد و بدین ترتیب سطح مواد تشکیل دهندهٔ سنگ کلیه را در ادرار افزایش می دهد.
• سایر بیماری‌ها.
بیماری‌ها و شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند عبارت‌اند از اسیدوز توبولار کلیه ( renal tubular acidosis)، سیستینوری (cystinuria)، پرکاری تیروئید(hyperparathyroidism)، برخی داروهای خاص و برخی عفونت‌های دستگاه ادراری.
* تشخیص سنگ کلیه :
روند و آزمایش های تشخیصی زیر را جهت مشخص شدن وجود سنگ کلیه انجام می گردد :
• آزمایش خون.
آزمایش خون می تواند کلسیم و اسید اوریک بالا را در خون نشان دهد. نتایج آزمایش خون کمک می کند تا سلامت کلیه ها بررسی شود و پزشک به بررسی سایر بیماری ها هدایت می شود.
• آزمایش ادرار.
آزمایش جمع‌آوری ادرار 24 ساعته ، نشانگر این است که بدن مقدار زیادی مواد معدنی تشکیل دهندهٔ سنگ یا مقدار بسیار کمی مواد بازدارندهٔ تشکیل سنگ دفع می نماید. برای این آزمایش، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد ادرار خود را برای دو روز متوالی جمع آوری نماید.
• تصویربرداری.
آزمایش تصویربرداری نیز از جمله روش های تشخیص سنگ های کلیه در دستگاه ادراری شما است. نمونه هایی از اشعهٔ ایکس ساده شکمی که البته ممکن است سنگ های ریز را نمایش ندهد . توموگرافی کامپیوتری یا CT با سرعت بالا حتی سنگ های بسیار ریز را نیز نشان می دهد، گزینه های مربوط به این روش هستند.
دیگر روش های تصویربرداری عبارت‌اند از اولتراسوند، آزمایشی غیرتهاجمی، و اوروگرافی وریدی، که شامل تزریق ماده‌ای رنگی به رگ بازو و گرفتن اشعهٔ ایکس (پیلوگرام وریدی) یا گرفتن تصاویر CT (اوروگرافی CT) مادامی که مادهٔ رنگی داخل کلیه ها و مثانه حرکت می کند است.
• ارزیابی سنگ‌های دفع شده.
از بیمار خواسته شود که داخل صافی ادرار نموده تا سنگ های دفع شده را گرفته شوند. تجزیه‌وتحلیل آزمایشگاهی می تواند مواد تشکیل دهندهٔ سنگ‌های کلیه را نشان دهد. پزشک از این اطلاعات برای تعیین علت سنگ های کلیه و طرح برنامه‌ای برای پیشگیری از بروز مجدد آن استفاده می کند.
* درمان سنگ کلیه :
درمان سنگ کلیه، بسته به نوع و علت تشکیل آن متفاوت است.
1. سنگ های کوچک با حداقل نشانه :
سنگ های کوچک کلیه نیازی به درمان های تهاجمی ندارند. سنگ های کوچک را می‌توان به شیوه های زیر دفع نمود:
• نوشیدن آب.
نوشیدن 3-2 لیتر آب در روز می تواند به پاک‌سازی سیستم ادراری شما کمک کند. نوشیدن مایعات کافی- به‌ویژه آب- به تولید ادرار شفاف یا تقریباً شفاف کمک می کند، مگر اینکه پزشک توصیه‌ای دیگر نماید.
• مصرف مُسکن.
دفع سنگ های کلیه اغلب اوقات سبب بروز درد می گردد. جهت تسکین درد ناشی از سنگ، پزشک ممکن است مسکن‌هایی نظیر ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و غیره)، استامینوفن (Tylenol و غیره) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) تجویز کند.
• دارودرمانی.
دارویی هایی که به دفع سنگ کمک می نماید و پزشک ممکن است تجویز نماید به مهارکننده‌های آلفا معروف‌اند، عضلات حالب را شل کرده و به بیمار کمک می نماید تا سنگ خود را با درد کمتری دفع نماید.
2. سنگ های بزرگ و سنگ هایی که با نشانه همراه هستند :
برخی سنگ های کلیه با اقدامات درمانی معمول درمان نمی شوند و این موضوع به دلیل اندازۀ غیر معمول آن‌هاست که به‌خودی‌خود قابل دفع نیستند و سبب خونریزی، آسیب به کلیه یا عفونت دستگاه ادراری می شوند. این نوع سنگ ها به درمان های پیشرفته‌تری نیاز دارند. این درمان ها عبارت‌اند از:
• استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ‌ها.
پزشک برای برخی سنگ‌های خاص - بسته به‌اندازه و مکان سنگ- ممکن است از روش سنگ شکنی (ESWL: extracorporeal shock wave lithotripsy) استفاده کند.
ESWL از امواج صوتی برای ایجاد لرزش‌های شدید (امواج شوک) استفاده می‌کند تا سنگ به تکه‌های ریزتر شکسته شود و قابل دفع گردد. این روش حدود 45 تا 60 دقیقه زمان می‌برد و باعث درد متوسط می‌شود، بنابراین پزشک ممکن است از آرام‌بخش یا بیهوشی استفاده نماید.
ESWL می‌تواند باعث ایجاد خون در ادرار، کوفتگی پشت یا شکم، خونریزی اطراف کلیه و سایر ارگان‌های اطراف آن شود. همچنین حرکت سنگ‌ریزه‌ها در داخل دستگاه ادراری نیز با درد و ناراحتی همراه است.
• عمل جراحی برای برداشتن سنگ‌های بسیار بزرگ کلیه.
روش نفرولیتوتومی زیرپوستی شامل جراحی و برداشتن سنگ‌های کلیه با استفاده از تلسکوپ کوچک و ابزاری است که از طریق برش کوچکی در پشت وارد بدن می‌شود.
در این روش، فرد کاملاً بی‌هوش می‌شود و یک یا دو روز برای بهبودی در بیمارستان بستری می گردد. در صورت موفق نبودن روش ESWL، پزشک ، این روش جراحی را پیشنهاد می‌کند.
• استفاده از اسکوپ برای از بین بردن سنگ.
برای از بین بردن سنگ‌های ریز داخل حالب یا کلیه، پزشک لولهٔ نازک و روشنی (یورتروسکوپ) را که به دوربین مجهز است از طریق مجرای ادرار و مثانه وارد حالب می‌کند.
وقتی مکان سنگ مشخص شود، با استفاده از ابزاری خاص اقدام به شکستن سنگ به قطعات کوچک‌تر می‌کند تا وارد ادرار و از آنجا دفع شوند. سپس، پزشک ممکن است لوله‌ای کوچک (استنت) را وارد حالب کند تا به کاهش التهاب و بهبود درمان کمک کند. در این روش نیاز به بیهوشی عمومی یا موضعی است.
• جراحی غدهٔ پاراتیروئید.
برخی سنگ‌های فسفات کلسیمی ناشی از پرکاری غدهٔ پاراتیروئید هستند. این غدد در چهار گوشهٔ غدهٔ تیروئید، دقیقاً زیر سیب آدم(Adam’s Apple)، قرار دارند. هنگامیکه این غدد، هورمون پاراتیروئید زیاد تولید کنند (پرکاری پاراتیروئید)، سطح کلسیم بسیار بالا رفته و درنتیجه سنگ کلیه تشکیل می‌شود.
پرکاری پاراتیروئید گاهی زمانی اتفاق می‌افتد که تومور کوچک و خوش‌خیمی در یکی از چهار غدد پاراتیروئید تشکیل می‌شود یا شرایطی ایجاد می‌شود که این غدد هورمون‌های پاراتیروئید زیادی تولید کنند. جلوگیری از رشد غده، تشکیل سنگ کلیه را نیز متوقف می‌کند. پزشک همچنین ممکن است درمانی را پیشنهاد کند که باعث شود غدهٔ پاراتیروئید بیش‌ازحد هورمون تولید کند.
* پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه :
پیشگیری از سنگ‌های کلیه ممکن است با ترکیبی از تغییر سبک زندگی و داروها همراه باشد.
- تغییرات سبک زندگی :
با انجام اقدامات زیر می‌توانید خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش دهید:
• نوشیدن آب در تمام طول روز.
برای افرادی با سابقهٔ سنگ کلیه، پزشک معمولاً دفع 5/2 لیتر ادرار در روز را توصیه می‌کنند. پزشک ممکن است از شما بخواهد دفع ادرار خود را اندازه بگیرید تا مطمئن شوید که آب کافی می‌نوشید.
اگر در منطقهٔ گرم و خشک زندگی یا به‌طور مرتب ورزش می‌کنید، ممکن است نیاز باشد آب بیشتر بنوشید تا دفع ادرار بیشتری داشته باشید. اگر ادرار شما روشن و شفاف است، یعنی آب کافی می‌نوشید.
• غذاهای حاوی اگزالات را کمتر مصرف کنید.
اگر مستعد تشکیل سنگ‌های کلسیم اگزالات هستید، پزشک به شما توصیه می‌کند تا خوردن غذاهای حاوی اگزالات را محدود کنید. این غذاها عبارت‌اند از ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، برگ چغندر، سیب‌زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا.
• رژیم غذایی را انتخاب کنید که نمک و پروتئین حیوانی کمتری دارد.
مقدار نمک مصرفی خود را کاهش دهید و منابع پروتئینی غیر حیوانی، نظیر حبوبات، را جایگزین کنید. سعی کنید جانشینی برای نمک پیدا کنید،
• خوردن غذاهای غنی از کلسیم را ادامه دهید اما در مصرف مکمل‌های کلسیمی احتیاط کنید.
کلسیم غذاها تأثیری بر تشکیل سنگ کلیه ندارند. مصرف غذاهای غنی از کلسیم را ادامه دهید مگر اینکه پزشک توصیه‌ای دیگر کند.
پیش از مصرف مکمل‌های کلسیمی با پزشک خود مشورت کنید زیرا این مکمل‌ها خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. مصرف این مکمل‌ها همراه با غذا خطر آن‌ها را کاهش می‌دهد. رژیم‌های غذایی حاوی کلسیم پایین نیز می‌تواند خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد.
مراجعه به یک متخصص تغذیه جهت دریافت برنامهٔ غذایی برای کاهش خطر تشکیل سنگ کلیه نیز از نمونه روش های پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه است.
- داروهای پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه :
داروها می‌توانند میزان مواد معدنی و نمک موجود در ادرار را کنترل کنند و برای افرادی با نوع خاصی از سنگ کلیه مفید هستند. نوع داروی تجویزی بستگی به نوع سنگ کلیه دارد. به‌عنوان نمونه:
• سنگ‌های کلسیمی.
پزشک برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیمی ممکن است thiazide diuretic یا داروی حاوی فسفات تجویز کند.
• سنگ‌های اسید اوریک.
پزشک ممکن است برای کاهش سطح اسید اوریک خون و ادرار داروی آلوپورینول (Zyloprim، Aloprim) و دارویی دیگر نیز برای قلیایی نگه‌داشتن ادرار تجویز کند. در برخی موارد، آلوپورینول و عاملی قلیایی می‌توانند سنگ اسید اوریک را در خود حل کنند.
• سنگ‌های استروویت.
پزشک برای پیشگیری از تشکیل سنگ استروویت ممکن است شیوه‌هایی را برای پیشگیری از بروز عفونت در ادرار توصیه کند. استفادهٔ طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک با دوز پایین می‌تواند در دست‌یابی به این هدف مفید باشد. به‌عنوان‌مثال، پزشک ممکن است مصرف آنتی‌بیوتیک را قبل و مدتی پس از جراحی برداشتن سنگ کلیه توصیه کند.
• سنگ‌های سیستین.
درمان سنگ‌های سیستین مشکل است. نوشیدن مایعات زیاد تا ادرار زیاد تولید گردد یا اگر این روش به‌تنهایی مؤثر نباشد، پزشک ممکن است دارویی تجویز کند که میزان سیستین را در ادرار کاهش دهد.
مطالب مرتبط
ثبت نظر